سرطان سلول پایه ای

سرطان سلول پایه ای نوعی سرطان پوست است که در ابتدا سلولهای پایه ای را درگیر می کند. سلول پایه ای نوعی سلول درون پوستی است که مسئولیت تولید سلول های جدید پوست را به عهده دارد، زیرا سلول های قدیمی دائماً درحال ریزش بوده و بعد از گذشت زمان مشخصی از بین می روند.

سرطان سلول پایه ای اغلب به صورت برجستگی نسبتاً مشخصی بر روی پوست فرد مبتلا ظاهر می شود. اگرچه این سرطان می تواند اشکال دیگری نیز به خود بگیرد. سرطان سلول پایه ای غالباً در مناطقی از پوست مثل سر و گردن که در معرض آفتاب هستند، اتفاق میفتد. تصور می شود که بیشتر این نوع سرطان ها در اثر قرار گرفتن طولانی مدت در معرض اشعه ماوراء بنفش (UV) و اثر تابش نور خورشید ایجاد می شود. پرهیز از قرار گرفتن در معرض نور آفتاب و استفاده از ضد آفتاب می تواند تا حد بسیار زیادی به محافظت از پوست در برابر سرطان سلول پایه ای کمک کند.

سرطان سلول پایه ای نوعی از سرطان پوستی است که در قسمت هایی از پوست که بیش از دیگر قسمت ها در معرض نور خورشید قرار دارند، بروز پیدا می کند. طبیعی است که در صورت تشخیص سرطان سلول پایه ای دچار ناراحتی و نگرانی شوید، اما بخاطر داشته باشید که این کم خطرترین و خوش خیم ترین نوع سرطان پوست است. دقت داشته باشید که هر چه تشخیص این نوع از سرطان زودتر صورت بگیرد، احتمال موفقیت درمان آن نیز بیشتر خواهد شد.

شیوع سرطان سلول پایه ای

این نوع از سرطان مسری نبوده و بسیار بعید است که سایر قسمتهای بدن را درگیر کند.

اما سرطان سلول پایه ای می تواند در نزدیکی استخوان یا بافت های دیگر در زیر پوست جابه جا شده و در همان ناحیه قسمت های هم جوار خود را درگیر کند. درمان های مختلفی وجود دارد که می تواند از بروز این نوع سرطان جلوگیری کرده و آن را درمان کند. رشد سرطان سلول پایه معمولاً بسیار کند و آهسته بوده و غالباً سالها پس از قرار گرفتن در معرض نور خورشید شدید یا طولانی مدت علائم آن ظاهر خواهد شد. اگر بیش از حد در معرض آفتاب هستید یا از تخت های برنزه استفاده می کنید، ممکن است در سنین جوانی به این سرطان مبتلا شوید.

علت بروز سرطان سلول پایه ای

سرطان سلول پایه ای هنگامی رخ می دهد که یکی از سلول های پایه پوست دچار جهش در DNA خود شود. سلول های پایه ای، سلولهای پوستی هستند که در انتهای اپیدرم یا همان بیرونی ترین لایه پوست یافت می شوند. سلول های پایه ای مسئول اصلی تولید سلول های جدید پوستی بوده و با تولید سلول های پوستی جدید سلول های قدیمی به سطح پوست آمده و دچار ریزش می شوند.

روند ایجاد سلول های جدید پوستی توسط DNA یک سلول پایه کنترل می شود. DNA حاوی دستورالعمل هایی است که به سلول می گوید در حال حاضر باید دقیقاً چه کاری انجام شود. جهش به سلول پایه می گوید که به سرعت تکثیر شده و سلول های پوستی جدیدی به وجود آورند. سرانجام سلول های غیر طبیعی جمع شده در زیر پوست می تواند باعث بروز یک تومور سرطانی در سطح پوست شده و ضایعه ای غیر عادی بر روی پوست به وجود بیاید.

 اشعه ماوراء بنفش و دیگر علت ها

به نظر می رسد که بیشتر آسیب های DNA سلول های پایه ناشی از تابش اشعه ماوراء بنفش (UV) باشد اشعه ماوراء بنفش اشعه ای است که در نور خورشید و لامپ های برنزه تجاری و تختهای برنزه مشاهده می شود. البته بدون شک علت سرطان سلول پایه ای در فردی که مدت طولانی در معرض نور خورشید و اشعه ماوراء بنفش قرار نگرفته، باید به واسطه عوامل دیگر باشد. عوامل دیگری نیز می توانند در بروز و احتمال ایجاد سرطان سلول پایه نقش داشته باشند اما در بعضی از موارد ممکن است علت دقیق بروز سرطان سلول پایه ای مشخص نباشد.

 عوامل خطر بروز سرطان سلول پایه ای

موارد زیر احتمال بروز سرطان سلول پایه ای را افزایش می دهند:

قرار گرفتن در معرض آفتاب مزمن

ماندن زمان های طولانی در زیر آفتاب و یا در داخل دستگاه های سولاریوم، خطر ابتلا به سرطان سلول پایه ای را تا حد قابل توجهی افزایش می دهد. اگر در مکانی آفتابی یا با ارتفاع زیاد زندگی می کنید احتمال قرار گرفتن شما در معرض اشعه ماوراء بنفش به شدت افزایش خواهد یافت. دقت داشته باشید که بروز آفتاب سوختگی ها احتمال بروز سرطان سلول های پایه ای را افزایش خواهد داد.

پرتو درمانی

انجام پرتودرمانی برای درمان آکنه یا سایر بیماری های پوستی نیز می تواند خطر ابتلا به سرطان سلول پایه را در قسمت های درمان شده افزایش داده و باعث بروز این نوع سرطان پوستی شود.

پوست روشن

خطر بروز و ابتلا به سرطان سلول پایه ای در بین افرادی که دارای پوست روشن، موهای قرمز یا بلوند و چشمان رنگ روشن هستند بسیار بیشتر از دیگر افراد با پوست ها تیره و گندمی خواهد بود.

افزایش سن

از آنجا که ابتلا به سرطان سلول پایه ای روندی چندساله داشته و معمولاً چندین دهه به طول می انجامد، بیشتر سرطان سلول های پایه ای در بزرگسالان و افراد مسن اتفاق میفتد. اما این موضوع همیشگی نبوده و ممکن است افراد جوان تر را نیز درگیر کند. به طور کلی این سرطان پوستی در سنین 20 و 30 سالگی شایع تر از دیگر سنین است.

سابقه فردی یا خانوادگی سرطان پوست

اگر یک یا چند بار به سرطان سلول پایه ای مبتلا شده اید، احتمال ابتلای مجدد به این نوع سرطان و برگشت آن وجود خواهد داشت. اگر سابقه خانوادگی ابتلا به سرطان پوست داشته و یکی از اعضای خانواده و نزدیکان مبتلا به این سرطان است، خطر ابتلا به سرطان سلول پایه ای در شما تا حد قابل توجهی افزایش خواهد یافت.

داروهای سرکوب کننده سیستم ایمنی

مصرف داروهای مخصوص بعد از عمل جراحی پیوند که برای جلوگیری از پس زدن عضو پیوند شده استفاده می شود، سیستم ایمنی بدن فرد را سرکوب کرده و در نتیجه خطر ابتلا به سرطان پوست را به میزان قابل توجهی افزایش خواهد داد.

قرار گرفتن در معرض آرسنیک

آرسنیک، یک فلز سمی است که به طور گسترده ای در محیط زیست یافت می شود. قرار گرفتن در معرض این فلز سمی،خطر ابتلا به سرطان سلول پایه ای و سایر سرطان ها را تا حد قابل توجهی افزایش خواهد داد. همه افراد در معرض آرسنیک قرار دارند زیرا این ماده به طور طبیعی در محیط اطراف ما وجود دارد. اما ممکن است برخی از افراد در صورت نوشیدن آب چاه آلوده یا شغلی که با تولید یا استفاده از آرسنیک در معرض آرسنیک بیشتری قرار گرفته و در نتیجه احتمال بروز سرطان سلول پایه ای در این افراد افزایش پیدا کند.

سندرم های وراثتی

برخی از بیماری های نادر ژنتیکی مثل سندرم کارسینوما سلول پایه ای بنیادی (سندرم گورلین-گلتز) و زردودرما پیگمنتوزوم خطر ابتلا به سرطان سلول پایه ای را افزایش خواهند داد.

علائم سرطان سلول پایه ای

تومورها  معمولاً خود را به صورت برجستگی های براق کوچک روی بینی یا قسمت های دیگر صورت نشان خواهند داد. اما ممکن است در هر قسمتی از بدن، از جمله تنه، پاها و بازوها نیز بروز پیدا کرده و این قسمت ها را درگیر کند. نکته بسیار مهم در مورد سرطان سلول پایه ای این است که اگر صورت روشنی دارید، احتمال ابتلا به این نوع سرطان تا حد قابل توجهی افزایش خواهد یافت.

سرطان سلول پایه ای معمولاً در قسمتهایی از بدن مثل سر و گردن که بیشتر در معرض آفتاب بدن قرار دارد اتفاق میفتد. البته این موضوع همیشگی نبوده و گاهی اوقات سرطان سلول پایه ممکن است قسمت هایی از بدن مثل دستگاه تناسلی که کمتر در معرض نور خورشید قرار دارد را نیز درگیر کند. سرطان، خود را به صورت تغییر در ظاهر پوست نشان داده و فرد ممکن است شاهد رشد یا بروز زخمی بر روی پوست خود باشد که قابل درمان نیست.

ضایعات پوستی

تغییرات در پوست (ضایعات) معمولاً یکی از خصوصیات زیر را دارند:

• برجستگی سفید، به رنگ پوست یا صورتی شفاف. به این معنی که داخل آن تا حد کمی قابل رؤیت است. به عنوان مثال از روی پوست رگ های خونی ریز زیر پوستی قابل مشاهده است. در افرادی که رنگ پوست تیره دارند ، ضایعه ممکن است تیره تر باشد اما بازهم تا حدودی شفافیت خود را حفظ خواهد کرد. در بیشتر موارد سرطان سلول پایه ای خود را به صورت زخمی بر روی صورت و گوش ها نشان می دهد که درمان نمی شود. این زخم ممکن است دچار پارگی یا حتی خونریزی شود.
•  ضایعه قهوه ای، سیاه یا آبی رنگ یا ضایعه ای با لکه های تیره همراه با لبه های شفاف و برآمده.
• یک لکه صاف، پوسته پوسته و مایل به قرمز با لبه بلند شده که بیشتر در قسمت پشت یا سینه فرد مبتلا ظاهر می شود. البته با گذشت زمان، این لکه می توانند بسیار بزرگ تر از زمان به وجود آمدن خود شود.
• یک ضایعه سفید رنگ و شبیه به زخم که لبه های مشخصی نداشته و به آن سرطان سلول پایه ای مورفیفورم (morpheaform) گفته می شود. البته این نوع از سرطان سلول پایه ای زیاد رایج نبوده و به ندرت اتفاق میفتد.

زمان مراجعه به پزشک

در صورت مشاهده تغییرات در ظاهر پوست یا درد مکرر بهتر است به پزشک مراجعه کنید.

عوارض جانبی ابتلا به سرطان سلول پایه ای

معمولاً عوارض جانبی ابتلا به سرطان سلول پایه ای می تواند شامل موارد زیر شود:

خطر عود

سرطان سلول های پایه ای گاهی اوقات حتی پس از درمان موفقیت آمیز، مجدداً عود می کنند.

افزایش خطر سایر انواع سرطان پوست

سابقه ابتلا به سرطان سلول پایه می تواند احتمال ابتلا به انواع دیگر سرطان پوست مانند سرطان سلول سنگفرشی را تا حد قابل توجهی افزایش دهد.

سرطانی که قسمت های دیگر را درگیر می کند.

در بعضی ازموارد، سرطان سلول پایه می تواند در غدد لنفاوی مجاور و سایر نواحی بدن مانند استخوان ها و ریه ها گسترش یافته و قسمت های دیگر بدن را درگیر کند (متاستاز شود).

 پیشگیری از ابتلا به سرطان سلول پایه ای

به منظور کاهش احتمال ابتلا به این سرطان، می توانید اقدامات زیر را به کار ببندید:

از قرار گرفتن در معرض نور خورشید خودداری کنید.

در بسیاری از مناطق، پرتوهای خورشید بین حدود ساعت 10 صبح و 4 بعد از ظهر قوی تر از دیگر زمان های روز هستند. برنامه های بیرون از منزل و فعالیت در فضای باز را به ساعات دیگر روز موکول کنید، حتی در زمستان یا هنگامی که آسمان ابری است نیز سعی کنید از منزل خارج نشوید. زیرا در هوای ابری نیز اشعه های ماوراء بنفش از ابرها منعکس خواهند شد.

در تمام طول سال از ضد آفتاب استفاده کنید.

از کرم ضد آفتاب با SPF حداقل 30 استفاده کنید. حتی در روزهای ابری استفاده از ضد آفتاب را فراموش نکرده و هر دو ساعت آن را تجدید کنید البته در صورتی که بیش از حد عرق کرده یا شنا می کنید، بهتر است فاصله بین زمان های استفاده از ضد آفتاب را کاهش دهید.

لباس مناسب بپوشید.

• از لباس هایی با رنگ تیره استفاده کنید که پوست دست ها و پاها را بپوشاند.
• همچنین بهتر است برای محافظت از پوست صورت در برابر نور خورشید از کلاه لبه دار استفاده کنید.

می توانید برای تهیه و انتخاب بهترین لباس برای قرار گرفتن در زیر نور خورشید از پزشک پوست و مو کمک بگیرید. البته استفاده از عینک آفتابی را فراموش نکنید. بهتر است از عینک آفتابی استفاده کنید که از چشم ها در برابر اشعه UVA و UVB محافظت کند.

از تخت های برنزه و سولاریوم اجتناب کنید.

تخت های برنزه کننده  وسولاریوم ها با استفاده از لامپ های مخصوصی اشعه ماوراء بنفش ساطع می کنند و همین قرار گرفتن در معرض اشعه ها می توانند خطر ابتلا به سرطان پوست را تا حد زیادی افزایش دهد.

تغییرات پوستی را پیگیری کنید.

مرتباً پوست خود را بررسی کرده و تغییرات را به پزشک گزارش دهید. رشد بافت های جدید در پوست یا تغییر در وضعیت خال های موجود، برآمدگی ها، ماه گرفتگی  را به کمک آینه تحت نظر داشته باشید.

نواحی زیر را به طور منظم در آینه بررسی کنید و در صورت بروز هرگونه تغییری این موضوع را به اطلاع پزشک برسانید:

• صورت
• گردن
• گوش
• پوست سر
• قفسه سینه
• تنه و بالاتنه
• ناحیه تناسلی
• زیر بغل و دستان
• فضای مابین باسن
• کف و فاصله بین انگشتان پا
• قسمت جلویی و پشتی پاها و ران ها

تشخیص سرطان سلول پایه ای

به منظور ارزیابی هرگونه رشد یا تغییر در پوست، پزشک یا متخصص شرایط پوست (متخصص پوست) و سابقه پزشکی را تحت نظر داشته و سپس به معاینه وضعیت پوست خواهد پرداخت.

سابقه و معاینه کلی

پزشک معاینه عمومی بدن را انجام داده و در مورد تاریخچه پزشکی، تغییرات در پوست یا هرگونه علائم یا نشانه هایی که تجربه کرده اید از شما سؤالاتی خواهد پرسید.

این سؤالات ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• آیا ضایعه یا برآمدگی دردناک است؟
• آیا از ضد آفتاب استفاده می کنید؟
• آیا قبلاً مبتلا به سرطان پوست بوده اید؟
• آیا مرتباً پوست خود را معاینه می کنید؟
• چه زمانی متوجه رشد پوست یا بروز این ضایعه پوستی شده اید؟
• آیا از زمان اولین بار که متوجه آن شده اید تا کنون تغییر کرده است؟
• آیا برآمدگی یا ضایعات دیگری بر روی پوست وجود دارد که شما را نگران کند؟
• آیا کسی در خانواده شما مبتلا به سرطان پوست بوده است؟ چه نوعی از سرطان پوست؟
• آیا برای ایمن ماندن در برابر نور خورشید در ساعات اوج تابش، اقدامات مراقبتی انجام داده اید؟

معاینه پوست

پزشک نه تنها قسمت مشکوک پوست را مورد بررسی قرار خواهد داد بلکه قسمت های دیگر بدن را برای تشخیص زخم ها و برآمدگی های احتمالی معاینه خواهد کرد.

نمونه برداری از پوست برای آزمایش

• پزشک ممکن است بیوپسی پوستی انجام دهد.
• بیوپسی، شامل برداشتن یک نمونه کوچک از ضایعه پوستی و ارسال به آزمایشگاه می باشد.
• با این کار مشخص می شود که آیا فرد مبتلا به سرطان پوست است یا خیر.
• از نمونه برداری پوستی برای تشخیص نوع دقیق سرطان پوست استفاده می شود.
• نوع نمونه برداری پوستی به نوع و اندازه زخم یا ضایعه پوستی بستگی دارد.

درمان سرطان سلول پایه ای

هدف از درمان سرطان سلول پایه ای از بین بردن کامل سرطان است.

اینکه کدام روش درمانی برای فرد بهتر است بستگی به نوع ، محل و اندازه سرطان و همچنین ترجیح و توانایی فرد برای مراجعه و ویزیت های مکرر خواهد داشت. علاوه بر این در انتخاب بهترین شیوه درمانی برای سرطان سلول پایه ای، اینکه فرد برای اولین بار دچار این عارضه شده یا به خاطر عود مجدد بیماری نزد پزشک آمده است، اهمیت بسیار زیادی خواهد داشت.

عمل جراحی

کارسینوم سلول بازال اغلب با استفاده از عمل جراحی از بین رفته و ممکن است در حین عمل جراحی تمام بخش سرطانی همراه با قسمتی از بافت سالم فرد برداشته شود.

گزینه های موجود شامل موارد زیر می شود:

جراحی برداشتن

در این روش، پزشک ضایعه سرطانی و حاشیه اطراف پوست سالم را برش می دهد.

حواشی برداشته شده زیر میکروسکوپ مورد بررسی قرار می گیرد تا پزشک مطمئن شود دیگر سلول سرطانی وجود نداشته و تمامی قسمت های درگیر سرطان برداشته شده است. این عمل جراحی بیش تر برای افرادی توصیه می شود که احتمال برگشت و عود مجدد سرطان سلول پایه ای در آن ها حداقل است.

سرطان سلول پایه ای در قسمت هایی زیر  احتمال برگشت کمتری خواهد داشت:

• سینه
• کمر
• دست ها
• پاها

جراحی موهز

در طی جراحی Mohs:

• پزشک سرطان را به صورت لایه ای برداشته و هر لایه را در زیر میکروسکوپ معاینه می کند.
• این رویه تا جایی ادامه پیدا می کند تا اینکه سلول های غیر طبیعی و سرطانی باقی نماند.

عمل جراحی موهز به جراح این اطمینان را می دهد که تمامی بافت ها و سلول های سرطانی برداشته شده است. اگر  احتمال بازگشت مجدد سرطان سلول پایه ای بعد از عمل جراحی وجود داشته باشد، مثلاً بزرگتر از اندازه طبیعی بوده، عمیق تر باشد یا قسمتی از صورت را درگیر کرده باشد. ممکن است نیاز به تکرار عمل جراحی موهز داشته باشید.

درمان های دیگر

بعضی اوقات ممکن است در شرایط خاص سایر روش های درمانی  برای از بین بردن سرطان سلول پایه ای توصیه شود. مثلاً در مواردی که فرد تمایلی به انجام عمل جراحی نداشته یا توانایی رفتن زیر تیغ جراحی را نداشته باشد.

درمان های دیگر شامل موارد زیر می شود:

Curettage و electrodessication

درمان C و E شامل از بین بردن سطح پوست با استفاده از یک ابزار برش و سپس سوزاندن سلول های سرطانی در قسمت درگیر شده است. شیوه درمانی C و E گزینه هایی است که برای درمان این سرطان با ابعاد کوچک یا مواردی که احتمال برگشت مجدد آن ها کمتر است، مورد استفاده قرار می گیرد. به عنوان مثال احتمال برگشت سرطان سلول پایه ای در قسمت هایی مثل کمر، سینه، دستها و پاها کمتر از دیگر نواحی بدن است.

پرتو درمانی

در پرتودرمانی از پرتوهای پر انرژی مانند اشعه X و پروتون ها برای از بین بردن سلول های سرطانی استفاده می شود. پرتودرمانی از جمله مواردی است که گاهی اوقات در موارد با احتمال زیاد برگشت سرطان، بعد از عمل جراحی مورد استفاده قرار می گیرد. همچنین ممکن است از پرتو درمانی در مواقعی که نمی توان عمل جراحی انجام داد، استفاده نمود.

انجماد

•  انجماد گزینه ای برای درمان ضایعات سطحی پوستی خواهد بود.
• این روش درمانی شامل انجماد سلول های سرطانی با نیتروژن مایع (جراحی کرایوژری) می شود.

برای تأثیر پذیری بیشتر این شیوه، انجماد ممکن است بعد از برداشتن سطح پوست انجام شود. جراحی کرایوس (cryosurgery) ممکن است در زمانی که عمل جراحی های دیگر گزینه مناسبی نباشند، برای معالجه سرطان سلول های کوچک و نه چندان عمقی مورد استفاده قرار گیرد.

درمان های موضعی

کرم ها یا پمادهای تجویز شده ممکن است برای معالجه سرطان سلول های کوچک و نازک سلول های پایه ای در نظر گرفته شوند. استفاده از درمان های موضعی بهترین شیوه جایگزین عمل جراحی است.

فتودینامیک درمانی

فتودینامیک درمانی ترکیبی از داروهای حساس به نور (photosensitizer) و نور برای درمان سرطان های سطحی پوست است.

در طول انجام فتودینامیک درمانی:

• یک داروی مایع که سلول های سرطانی را نسبت به نور حساس می کند، روی پوست اعمال می شود.
• در مرحله بعدی، از نور به خصوصی برای تخریب سلول های سرطان پوستی استفاده شده و نور به تمام ناحیه درگیر تابانده خواهد شد.
• در مواردی که انجام عمل جراحی گزینه مناسبی نباشد، می توان از فتودینامیک به عنوان بهترین گزینه درمانی استفاده کرد.

درمان برای سرطان های پخش شونده

در موارد نادر، سرطان سلول پایه ای ممکن است در غدد لنفاوی مجاور و سایر نواحی بدن گسترش یافته (متاستاز) و قسمت های دیگر را درگیر کند.

گزینه های درمانی دیگر در چنین شرایطی عبارتند از:

دارو درمانی هدفمند

درمان های دارویی هدفمند با تمرکز بر روی قسمت های ضعیف و درگیر سلول های سرطانی مورد استفاده قرار می گیرند. این داروها ضعف قسمت ها را از بین برده و نهایتاً باعث مرگ سلول های سرطانی خواهند شد. دارو درمانی هدفمند پیام رسانی مولکولی سلول های سرطانی را غیر فعال کرده و مانع رشد بیشتر سلول های سرطانی خواهد شد. می توان از این شیوه درمانی بعد از درمان های دیگر یا حتی جراحی ها استفاده نمود.

شیمی درمانی

• شیمی درمانی از داروهای قدرتمند برای از بین بردن سلول های سرطانی است.
• این گزینه درمانی زمانی مورد استفاده قرار می گیرد که شیوه های دیگر درمانی پاسخگو نبوده و باعث از بین رفتن سلول های سرطانی نشده باشند.

نتیجه گیری

سرطان سلول پایه ای:

• بیشتر در قسمت هایی از پوست که در معرض نور قرار دارند، بروز پیدا می کند.
• این نوع از سرطان کم خطرترین و خوش خیم ترین نوع سرطان پوست است.

 منابع:

https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/basal-cell-carcinoma/diagnosis-treatment/drc-20354193

https://www.webmd.com/melanoma-skin-cancer/guide/basal-cell-carcinoma#2