آهن در حفظ بسیاری از عملکردهای بدن از جمله تولید هموگلوبین (مولکول موجود در خون شما که حامل اکسیژن است) نقش موثری دارد. آهن برای حفظ سلول های سالم، پوست، مو و ناخن ها نیز ضروری است. همانطور که از این نام پیداست، کم خونی فقر آهن به دلیل کمبود آهن ایجاد می شود. بدون آهن کافی، بدن نمی تواند به اندازه کافی ماده ای را در گلبول های قرمز ایجاد کند که آن ها را قادر به حمل اکسیژن (هموگلوبین) کند. در نتیجه کم خونی فقر آهن ممکن است منجر به خستگی و تنگی نفس فرد شود.
معمولاً با مکمل آهن می توانید کم خونی فقر آهن را برطرف کنید. بعضی اوقات آزمایشات یا درمان های جانبی برای کم خونی فقر آهن لازم است، به خصوص اگر پزشک شما مشکوک به خون ریزی داخلی باشد. آهن موجود در مواد غذایی که می خورید توسط سلول های دستگاه گوارش جذب می شود. بدن فقط بخش کوچکی از آهن را که می خورید جذب می کند. آهن سپس به جریان خون وارد می شود، جایی که پروتئینی به نام ترانسفرین به آن می چسبد و آهن را به کبد منتقل می کند. آهن به عنوان فریتین در کبد ذخیره و در صورت نیاز برای ساختن گلبول های قرمز جدید در مغز استخوان آزاد می شود. هنگامی که سلول های قرمز خون دیگر قادر به عملکرد نیستند دوباره توسط طحال جذب می شوند.
علت کم خونی فقر آهن
کم خونی فقر آهن در شرایطی رخ می دهد که بدن آهن کافی برای تولید هموگلوبین را نداشته باشد. هموگلوبین بخشی از گلبول های قرمز است که رنگ قرمز را به خون می دهد و گلبول های قرمز را قادر می سازد خون اکسیژن یافته را در سراسر بدن خود حمل کنند. اگر به اندازه کافی آهن مصرف نمی کنید، یا آهن زیادی را از دست می دهید، بدن نمی تواند به اندازه کافی هموگلوبین تولید کند، و کم خونی فقر آهن در نهایت ایجاد می شود.
علل کم خونی فقر آهن شامل موارد زیر است:
- بارداری. کم خونی فقر آهن بدون مصرف مکمل آهن، در بسیاری از زنان باردار اتفاق میفتد.
- کمبود آهن در رژیم غذایی. بدن به طور مرتب از غذاهایی که می خورید آهن جذب می کند. اگر آهن بسیار کمی مصرف می کنید، با گذشت زمان ممکن است دچار کمبود آهن شود.
- عدم توانایی در جذب آهن. آهن موجود در مواد غذایی در روده کوچک وارد جریان خون می شود. یک اختلال روده مانند بیماری سلیاک، که بر توانایی روده در جذب مواد مغذی از غذای هضم شده تأثیر می گذارد، می تواند منجر به کم خونی فقر آهن شود. اگر بخشی از روده کوچک با جراحی برداشته شده باشد، این امر می تواند بر توانایی بدن در جذب آهن و سایر مواد مغذی تأثیر بگذارد.
- خون ریزی. خون حاوی آهن در سلول های قرمز خون است. بنابراین از دست دادن خون با از دست دادن، مقداری آهن همراه است. خانم هایی که دوره شدید قاعدگی دارند به دلیل از دست دادن خون در دوران قاعدگی در معرض کم خونی فقر آهن هستند. از دست رفتن خون در بدن به تدریج می تواند باعث کم خونی فقر آهن شود. خون ریزی دستگاه گوارش می تواند ناشی از استفاده منظم برخی از داروهای تسکین دهنده بدون نسخه به خصوص آسپرین باشد.
عوامل خطر کم خونی فقر آهن
کمبود آهن بخصوص در بین خانم ها و افرادی که رژیم غذایی کم آهن دارند بسیار شایع است.
گروه های زیر در معرض خطر کم خونی فقر آهن قرار دارند:
- زنان باردار و شیرده
- اهدا کنندگان مکرر خون
- زنانی با دوران قاعدگی شدید
- مبتلایان به بیماری زخم معده
- افرادی که تحت عمل جراحی بزرگ یا آسیب های جسمی قرار گرفته اند.
- افرادی که تحت عمل جراحی باریاتریک به خصوص عملیات بای پس معده قرار گرفته اند.
- مبتلایان به بیماری های دستگاه گوارش مانند سلیاک، بیماری های التهابی روده مانند کولیت اولسراتیو یا بیماری کرون
- کودکانی که زیاد در روز شیر گاو می نوشند (شیر گاو نه تنها حاوی آهن کمی است، بلکه می تواند باعث کاهش جذب آهن و تحریک کننده روده و کم خونی مزمن شود.)
- گیاهخواران و سایر افرادی که رژیم های غذایی آن ها حاوی غذاهای غنی از آهن نیستند (آهن از سبزیجات، حتی آن هایی که از نظر آهن غنی هستند، جذب نمی شود و همچنین آهن از گوشت، مرغ و ماهی نیز جذب نمی شود.)
- نوزادان، به ویژه کودکانی که وزن کم دارند و یا زودرس به دنیا آمده اند، که آهن کافی از شیر مادر را دریافت نمی کنند، ممکن است در معرض کمبود آهن باشند. کودکان در طول دوره های رشد خود به آهن اضافی احتیاج دارند. اگر فرزند شما رژیم غذایی متنوعی نمی خورد، ممکن است در معرض کم خونی باشد.
علائم کم خونی فقر آهن
علائم کم خونی فقر آهن به کاهش میزان اکسیژن به کل بدن مربوط می شود. در ابتدا، کم خونی فقر آهن می تواند آنقدر خفیف باشد که هیچ علائم خاصی را بروز ندهد. اما با بدتر شدن بیماری علائم شدت بیشتری پیدا کرده و به مرور زمان بروز پیدا کنند.
علائم آنمی فقر آهن ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- ضعف
- رنگ پریدگی
- التهاب یا درد زبان
- سردرد، سرگیجه
- ناخن های شکننده
- دست و پاهای سرد
- خستگی غیر قابل توضیح یا کمبود انرژی
- هوس غیرطبیعی برای مواد غیر مغذی، مانند یخ، خاک یا نشاسته یا پیکا
- درد قفسه سینه، ضربان سریع قلب یا تنگی نفس بویژه همراه با فعالیت
- اشتهای ضعیف، به ویژه در نوزادان و کودکانی که کم خونی فقر آهن دارند.
اگر شما یا فرزندتان علائمی دارید که نشان دهنده کم خونی فقر آهن است، به پزشک مراجعه کنید. کم خونی فقر آهن را نمی توانید خودتان درمان کنید و یا تشخیص دهید. بنابراین به جای مصرف مکمل های آهن به طور خودسرانه، به پزشک مراجعه کنید، چون افزایش آهن در بدن هم می تواند خطرناک باشد زیرا تجمع بیش از حد آهن می تواند به کبد آسیب برساند و عوارض دیگری ایجاد کند.
عوارض کم خونی فقر آهن
کم خونی فقر آهن خفیف معمولاً عوارضی ایجاد نمی کند. با این حال، کم خونی فقر آهن بدون درمان می تواند شدید و منجر به مشکلات سلامتی، از جمله موارد زیر شود:
- مشکلات رشد. در نوزادان و کودکان، کمبود شدید آهن می تواند منجر به کم خونی و همچنین تاخیر در رشد و پیشرفت شود. علاوه بر این، کم خونی فقر آهن با افزایش حساسیت به عفونت ها همراه است.
- مشکلات قلبی. کم خونی فقر آهن ممکن است منجر به ضربان قلب سریع یا نامنظم شود. در این شرایط قلب برای جبران کمبود اکسیژن موجود در خون در هنگام کم خونی باید خون بیشتری را پمپاژ کند. این عامل می تواند منجر به بزرگ شدن قلب یا نارسایی قلبی شود.
- مشکلات دوران بارداری. در زنان باردار، کم خونی فقر آهن شدید با زایمان زودرس و نوزادان با وزن کم ارتباط دارد. اما این وضعیت در زنان باردار که به عنوان بخشی از مراقبت های دوران بارداری خود، از مکمل های آهن دریافت می کنند قابل پیشگیری است.
تشخیص کم خونی فقر آهن
برای تشخیص کم خونی فقر آهن، پزشک ممکن است آزمایشاتی زیر را انجام دهد:
- اندازه و رنگ گلبول های قرمز. در کم خونی فقر آهن، گلبول های قرمز کوچکتر و از نظر رنگ طبیعی کمرنگ تر هستند.
- فریتین. فریتین پروتئینی است که به ذخیره آهن در بدن کمک می کند و سطح پایین فریتین معمولاً حاکی از کم بودن آهن ذخیره شده است.
- هماتوکریت. هماتوکریت درصد از حجم خون توسط گلبول های قرمز است. سطح معمولی آن برای زنان بین 5/35 تا 9/44 درصد و برای مردان 38.3 تا 48.6 درصد است. این مقادیر بسته به سن افراد ممکن است تغییر کند.
- هموگلوبین. سطح هموگلوبین پایین تر از طبیعی نشانگر کم خونی است. دامنه طبیعی هموگلوبین معمولاً به عنوان 2/13 تا 6/6 گرم هموگلوبین در هر دسی لیتر (dL) خون برای مردان و 6/11 تا 15 گرم برای زنان است.
تست های تشخیصی آنمی فقر آهن
اگر آزمایش خون نشانگر کم خونی فقر آهن باشد، پزشک ممکن است آزمایش های جانبی را برای شناسایی علت اصلی مانند:
- آندوسکوپی. پزشکان اغلب با کمک آندوسکوپی خون ریزی ناشی از فتق هیاتال یا زخم معده را بررسی می کنند.
- سونوگرافی. سونوگرافی لگنی در زنان برای تشخیص علت خون ریزی بیش از حد قاعدگی مانند فیبروم رحمی انجام می شود.
- کولونوسکوپی. برای تشخیص منابع خون ریزی در قسمت تحتانی روده، پزشک ممکن است کولونوسکوپی را توصیه کند. کولونوسکوپی به پزشک اجازه می دهد داخل روده بزرگ و راست روده را مشاهده کند تا به دنبال خون ریزی داخلی باشد.
پزشک ممکن است بعد از یک دوره آزمایشی از درمان با مکمل آهن، سایر آزمایشات را سفارش دهد.
درمان کم خونی فقر آهن
برای درمان کم خونی فقر آهن، پزشک می تواند مصرف مکمل های آهن را توصیه کند و در صورت لزوم نیز علت اصلی کمبود آهن را درمان خواهد کرد. حتی اگر علت کمبود آهن قابل شناسایی و درمان باشد، باز هم لازم است که بیمار آهن دارویی (آهن بیشتری از مولتی ویتامین فراهم کند) تا زمانی که این کمبود اصلاح و ذخایر آهن بدن دوباره پر شود، مصرف کند. در بعضی موارد، در صورت عدم شناسایی یا اصلاح علت، بیمار ممکن است مجدداً آهن اضافی را دریافت کند.
روش های مختلفی برای افزایش جذب آهن وجود دارد:
رژیم غذایی
- مکمل های آهن
- مرغ. مرغ، بوقلمون و اردک
- حبوبات از جمله لوبیا و نخود فرنگی
- ماهی. مخصوصاً صدف، ساردین و گلچین ها
- ماکارونی، غلات، برنج و غلات غنی شده از آهن
- گوشت. گوشت گاو، یا گوسفند، به ویژه گوشت های اندام مانند جگر
- اعضای سبزیجات خانواده کلم شامل کلم بروکلی، کلم و سبزیجات شلغم
تجویز قرص های آهن
بیشتر افراد مبتلا به کمبود آهن به 150 تا 200 میلی گرم در روز آهن عنصری (2 تا 5 میلی گرم آهن به ازای هر کیلوگرم وزن بدن در روز) نیاز دارند. از پزشک خود بپرسید که روزانه چند میلی گرم آهن مصرف می کنید. اگر ویتامین مصرف می کنید، آن ها را به پزشک اطلاع دهید. پزشک ممکن است قرص های بدون نسخه یا مکمل های آن را با دوز مناسب برای شما تجویز کند. آهن همچنین به صورت خوراکی برای نوزادان و کودکان در دسترس هستند.
برای بهبود شانس جذب آهن بدن در قرص ها، ممکن است به شما توصیه شود:
- قرص آهن را با ویتامین C مصرف کنید. ویتامین C جذب آهن را بهبود می بخشد. قرص آهن را با یک لیوان آب پرتقال یا یک ویتامین C مصرف کنید.
- همراه با آنتی اسیدها، آهن مصرف نکنید. داروهایی که بلافاصله علائم سوزش قلب را تسکین می دهند، می توانند در جذب آهن اختلال ایجاد کنند. دو ساعت قبل یا چهار ساعت بعد از مصرف آنتی اسیدها، آهن را مصرف کنید.
- قرص های آهن را با شکم خالی مصرف کنید. در صورت امکان، قرص آهن خود را در هنگام خالی بودن معده مصرف کنید. اما چون قرص های آهن می توانند باعث ناراحتی معده شوند، ممکن است لازم باشد قرص آهن را همراه با وعده های غذایی مصرف کنید.
عوارض مکمل های آهن
مکمل های آهن می توانند باعث یبوست شوند، بنابراین پزشک ممکن است یک نرم کننده مدفوع را نیز همراه با آن توصیه کند. علاوه بر آن آهن می تواند مدفوع را سیاه کند، که این یک اثر جانبی بی ضرر است. عوارض جانبی قرص آهن شامل ناراحتی شکمی، حالت تهوع، استفراغ، اسهال، یبوست و مدفوع تیره است. کمبود آهن را نمی توان یک شبه درمان کرد. ممکن است لازم باشد مکمل های آهن را برای چندین ماه یا بیشتر مصرف کنید تا ذخایر آهن دوباره پر شوند. معمولاً بعد از گذشت یک هفته از درمان، احساس بهتری پیدا می کنید. از پزشک خود بخواهید که بعد از دوره درمان برای شما آزمایش خون تجویز کند تا میزان آهن شما را اندازه بگیرد. برای اینکه مطمئن شوید ذخایر آهن پر شده است، ممکن است نیاز به مصرف مکمل های آهن برای یک سال یا بیشتر داشته باشید.
آهن داخل وریدی
در بعضی موارد پزشک ممکن است آهن داخل وریدی (IV) را توصیه کند. آهن IV ممکن است برای درمان کمبود آهن در بیمارانی که آهن را به خوبی در دستگاه گوارش جذب نمی کنند، بیمارانی که دچار کمبود شدید آهن یا کم خونی مزمن هستند، لازم باشد، بیمارانی که اریتروپویتین مکمل دریافت می کنند، یا بیمارانی که نمی توانند آهن خوراکی را تحمل کنند ممکن است برای نظارت بر تزریقات آهن به پزشک هماتولوژیک ارجاع داده شوند. آهن IV در آماده سازی های مختلفی ارائه می شود:
- ساکارز آهن
- دکستران آهن
- گلوکونات فریک
در هنگام استفاده از دکستران آهن، مقدار زیادی آهن می تواند در یک زمان تزریق شود. ساکارز آهن و گلوکونات آهن نیاز به دوزهای مکرر دارند که طی چند هفته تزریق می شوند. ممکن است برخی از بیماران نسبت به آهن IV واکنش آلرژیک داشته باشند، بنابراین ممکن است قبل از اولین تزریق، یک دوز به صورت آزمایشی تجویز شود. واکنش های آلرژیک با دکستران آهن شایع تر است و ممکن است نیاز به تغییر دیگری داشته باشد. عوارض جانبی جدی غیر از واکنش های آلرژیک نادر است و شامل کهیر، خارش و درد عضلات و مفاصل است.
تزریق خون
تزریق خون گلبول قرمز ممکن است به بیمارانی که کم خونی شدید آهن دارند و یا علائم مهمی از قبیل درد قفسه سینه، تنگی نفس یا ضعف دارند، داده شود. تزریق به جای کمبود گلبول های قرمز انجام می شود و کمبود آهن را به طور کامل اصلاح نمی کند. تزریق گلبول های قرمز باعث بهبود موقت خواهد شد.
درمان علل کمبود آهن
اگر مکمل های آهن، سطح آهن خون را افزایش ندهند نشود، احتمالاً کم خونی ناشی از خون ریزی یا مشکل جذب آهن است که در این شرایط پزشک به بررسی علت اصلی کم خونی و درمان آن نیاز دارد.
بسته به علت، درمان کم خونی فقر آهن ممکن است شامل موارد زیر شود:
- آنتی بیوتیک ها و سایر داروها برای درمان زخم معده
- جراحی برای برداشتن پولیپ خون ریزی، تومور یا فیبروئید
- داروهایی مانند داروهای ضد بارداری برای کم کردن جریان قاعدگی شدید
اگر کم خونی فقر آهن شدید باشد، ممکن است نیاز به آهن به صورت داخل وریدی داده شود یا برای انتقال سریع آهن و هموگلوبین نیاز به تزریق خون داشته باشید.
پیشگیری کم خونی فقر آهن
شما می توانید با انتخاب غذاهای سرشار از آهن خطر ابتلا به کم خونی فقر آهن را کاهش دهید.
غذاهای غنی از آهن را انتخاب کنید.
غذاهای سرشار از آهن عبارتند از:
- لوبیا
- نخود فرنگی
- غذاهای دریایی
- گوشت قرمز و مرغ
- غلات، نان و ماکارونی غنی از آهن
- سبزیجات برگ سبز تیره مانند اسفناج
- میوه های خشک مانند کشمش و زردآلو
بدن نسبت به سایر منابع آهن می تواند آهن بیشتری را از گوشت جذب کند. اگر تصمیم گرفتید که گوشت نخورید، ممکن است نیاز به مصرف غذاهای غنی از آهن را افزایش دهید تا بتوانید میزان آهن مورد نیاز خود را جذب کنید.
غذاهای حاوی ویتامین C را انتخاب کنید.
همزمان با خوردن غذاهای پرمصرف، می توانید با جذب آب مرکبات یا خوردن سایر غذاهای سرشار از ویتامین C، جذب آهن بدن خود را تقویت کنید. ویتامین C موجود در آب مرکبات مانند آب پرتقال به بدن کمک می کند تا آهن رژیمی را بهتر جذب کند.
ویتامین C نیز در موارد زیر یافت می شود:
- فلفل
- کیوی
- خربزه
- نارنگی
- پرتقال ها
- سبزیجات
- توت فرنگی
- گریپ فروت
- کلم بروکلی
- گوجه فرنگی ها
پیشگیری از کم خونی فقر آهن در نوزادان
شیر گاو منبع خوبی از آهن برای نوزادان نیست و برای شیرخواران زیر 1 سال توصیه نمی شود. بعد از سن 6 ماهگی، حداقل 2 بار در روز برای تغذیه آهن، غذای غلات غلیظ شده با آهن یا گوشت های پوره شده را به کودکان خود بدهید. بعد از گذشت یک سال، کودک نباید در طول روز بیشتر از 591 میلی لیتر شیر در روز بخورد. شیر بیش از حد غالباً جای غذاهای دیگر، از جمله غذاهای سرشار از آهن را می گیرد.
آمادگی برای مراجعه به پزشک
در صورت بروز علائم و نشانه هایی که شما را نگران کرده بهتر است به پزشک خود مراجعه کنید.
برای آمادگی بیشتر هنگام مراجعه به پزشک بهتر است، موارد زیر را یادداشت کنید:
- علائمی را که تجربه می کنید.
- لیستی از تمام داروها، ویتامین ها یا مکمل هایی که مصرف می کنید.
- اطلاعات شخصی اصلی، از جمله فشارهای اساسی یا تغییرات اخیر زندگی خودتان که تجربه می کنید.
برای کم خونی فقر آهن، برخی از سؤالات اساسی که باید از پزشک خود بپرسید عبارتند از:
- چه درمانی را پیشنهاد می کنید؟
- آیا علل احتمالی دیگری برای علائم من وجود دارد؟
- آیا محدودیت های رژیمی وجود دارد که باید رعایت کنم؟
- آیا شرایط من احتمالاً موقت است یا در طولانی مدت ادامه دارد؟
- آیا گزینه دیگری برای رویکرد اولیه که پیشنهاد می کنید وجود دارد؟
- آیا بروشور یا مواد چاپی دیگری وجود دارد که بتوانم از آن ها استفاده کنم؟
- بیماری دیگری دارم. چگونه می توانم به بهترین نحو این شرایط را با همدیگر مدیریت کنم؟
برخی سوالاتی که پزشک ممکن است بپرسد، عبارتند از:
- گیاهخوار هستید؟
- علائم شما چقدر شدید است؟
- از چه زمانی شروع به تجربه علائم کردید؟
- آیا اخیراً بیش از یک بار خون اهدا کرده اید؟
- فکر می کنید چه چیزی باعث بهتر و یا بدتر شدن علائم شما می شود؟
- آیا متوجه خون ریزی غیرطبیعی مانند پریودهای شدید، خون ریزی بواسیر یا خون ریزی بینی شده اید؟
آخرین دیدگاه‌ها