دستگاه گوارش

دستگاه گوارش بدن به صورت منحصر به فرد ساخته شده است تا بتواند وظیفه تخصصی خودش را انجام دهد. وظیفه آن، تبدیل غذا به انرژی مورد نیاز برای زنده ماندن و دفع سموم می باشد.

هضم

هضم فرآیند پیچیده ای برای تبدیل غذا به مواد مغذی است. بدن از مواد مغذی برای تامین انرژی، رشد و ترمیم سلول مورد نیاز برای زنده ماندن استفاده می کند. فرایند هضم باعث ایجاد سموم برای دفع از بدن می شود. دستگاه گوارش یک لوله پیچیده طولانی است که از دهان شروع می شود و به مقعد ختم می شود. این مجموعه از یک سری عضلات تشکیل شده که حرکت غذا و سایر سلول های تولید کننده آنزیم ها و هورمون ها را پشتیبانی می کند.

دستگاه گوارش از قسمت های مختلف زیر ساخته شده است:

دهان

دهان، شروع دستگاه گوارش است. در واقع، هضم غذا از هنگام جویدن غذا شروع می شود. جویدن، غذا را به قطعاتی کوچکتر تبدیل می کند. در دهان بزاق با غذا مخلوط می شود تا روند تجزیه آن راحت تر صورت بگیرد. بوی غذا باعث می شود غدد بزاقی در دهان بزاق را ترشح کرده و باعث تشکیل آب دهان شود. با شروع جویدن و خرد کردن مواد غذایی به اندازه كوچك برای هضم شدن بزاق بیشتری تولید می شود. بزاق حاوی موادی از جمله آنزیم هایی است که به هضم غذا نیز کمک می کند.

مری

مری لوله ای عضلانی است که از حلق و پشت نای تا معده امتداد می یابد. مری هنگام بلع، غذا را از دهان دریافت می کند. با استفاده از یک سری انقباضات عضلانی به نام پریستالالیس، مری غذا را به معده منتقل می کند.

نای یا سوراخ بادی است که هوا را به ریه ها می فرستد.

قبل از باز شدن در معده، یک ماهیچه حلقوی به نام اسفنکتر، پایین مری (LES) وجود دارد. این اسفنکتر برای این که غذا بتواند درون معده قرار بگیرد باز و برای ذخیره شدن غذا در معده بسته می شود. اگر LES به درستی کار نکند، ممکن است فرد مبتلا به بیماری GERD یا ریفلاکس شود. GERD باعث سوزش سر دل و سرگیجه می شود.

معده

معده اندامی شبیه کیسه است که دارای دیواره های عضلانی قوی است. معده علاوه بر نگهداری غذا، به عنوان میکسر و چرخ کننده غذا می باشد که مواد غذایی را با هم مخلوط می کند. معده آنزیم های اسیدی و قوی را ترشح می کند. این آنزیم ها، روند تجزیه مواد غذایی را تغییر داده و آن را به مایع تبدیل می کنند. از معده، غذا به روده کوچک منتقل می شود.

روده کوچک

• روده کوچک از سه بخش اثنی عشر، ژژنوم و ایلئوم ساخته شده است.
• روده کوچک یک لوله عضلانی به طول 22 پا است که مواد غذایی را تجزیه می کند.
• دوازدهه عمدتاً مسئول ادامه روند تجزیه می باشد. ژژنوم و ایلئوم عمدتاً مسئول جذب مواد مغذی به جریان خون هستند.

لوزالمعده

لوزالمعده آنزیم های هضم را به داخل اثنی عشر که اولین بخش روده کوچک است ترشح می کند. این آنزیم ها پروتئین، چربی ها و کربوهیدرات ها را تجزیه می کنند. لوزالمعده همچنین انسولین را مستقیماً در جریان خون ترشح می کند. انسولین هورمون اصلی متابولیسم قند است.

کبد

کبد عملکرد های مختلفی دارد. اما عملکرد اصلی آن در دستگاه گوارش، تجزیه مواد مغذی جذب شده از روده کوچک است. صفرا از کبد ترشح می شود و در روده کوچک در هضم چربی نقش مهمی دارد. علاوه بر این، کبد “کارخانه” شیمیایی بدن است. مواد اولیه جذب شده توسط روده را می گیرد و تمام مواد شیمیایی مختلف بدن را برای عملکرد بدن تامین می کند. کبد همچنین مواد شیمیایی مضر و را سم زدایی می کند.

كيسه صفرا

کیسه صفرا، صفرا را ذخیره و غلیظ می کند. سپس صفرا، به داخل اثنی عشر منتقل می شود تا به جذب و هضم چربی ها کمک کند.

روده بزرگ

روده بزرگ یک لوله عضلانی به طول 6 پا است. روده بزرگ، روده کوچک را به راست روده متصل می کند. روده بزرگ از قسمت سکوم، روده صعودی (راست)، روده بزرگ عرضی (در سراسر)، روده نزولی (سمت چپ) و روده بزرگ سیگموئید تشکیل شده است. روده بزرگ یک اندام بسیار تخصصی است که سموم بدن را تجزیه می کند. به گونه ای که دفع سموم از روده راحت تر و آسان تر انجام گیرد.

مدفوع، یا سموم های باقی مانده از فرآیند هضم، با استفاده از فرایند پریستالالیس از طریق روده بزرگ عبور می کند. با عبور مدفوع از روده بزرگ، آب آن جذب می شود. مدفوع در روده بزرگ سیگموئید (S شکل) ذخیره می شود. به طور معمول حدود 36 ساعت طول می کشد تا مدفوع از روده بزرگ خارج شود. خود مدفوع بیشتر از مواد غذایی باکتری تشکیل شده است. این باکتری ها چندین کارکرد مفید را انجام می دهند. باکتری های ساخت ویتامین های مختلف، تجزیه مواد و محافظت بدن در برابر باکتری های مضر را به عهده دارند. هنگامی که روده بزرگ نزولی پر از مدفوع شود، محتویاتش را برای دفع، درون روده تخلیه می کند.

رکتوم

رکتوم یک محفظه 8 اینچی است که روده بزرگ را به مقعد وصل می کند. رکتوم مدفوع را از روده بزرگ دریافت کند و به فرد اطلاع دهد که مدفوع آماده تخلیه شدن است. رکتوم مدفوع را تا زمان تخلیه نگه می دارد.

مقعد

مقعد آخرین قسمت دستگاه گوارش است. مقعد یک کانال 2 اینچی طولانی است که از عضلات کف لگن و دو اسفنکتال مقعد (داخلی و خارجی) تشکیل شده است. مقعد توسط ماهیچه های اسفنکتر احاطه شده است. اسفنکترهای مقعد کنترل خوبی روی مدفوع دارند.

هنگامی که هر چیزی (گاز یا مدفوع) وارد روده شود، گیرنده ها پیامی را به مغز ارسال می کنند. مغز پس از آن تصمیم می گیرد که محتویات رکتوم می تواند خارج شود یا نمی تواند.

در صورت امکان، اسفنكترها شل شده و روده منقبض می شود و مدفوع دفع خواهد شد. اگر محتویات دفع نشوند، اسفنکترها منقبض شده و روده در جای خود قرار می گیرد تا این احساس به طور موقت از بین برود.

اختلالات دستگاه گوارش

اختلالات دستگاه گوارش شامل شرایط زیر است:

• کولیت
• بواسیر
• سرطان
• یبوست
• شکاف مقعد
• آبسه های دورانی
• پولیپ روده بزرگ
• فیستول های مقعد
• بیماری های دیورتیکولی
• سندرم روده تحریک پذیر
• عفونت های دستگاه گوارش

بسیاری از این موارد با رعایت برخی راهکارها قابل پیشگیری و کنترل هستند. این راهکارها عبارتند از:

• انجام غربال گری سرطان
• حفظ یک سبک زندگی سالم
• تمرین عادات خوب دفع مدفوع

اختلالات عملکردی دستگاه گوارش

اختلالات عملکردی مواردی است که دستگاه گوارش به درستی کار نمی کند. آن ها شایع ترین مشکلات موثر بر دستگاه گوارش (از جمله روده بزرگ و روده) هستند. یبوست و سندرم روده تحریک پذیر (IBS) دو نمونه رایج اختلالات عملکردی دستگاه گوارش هستند.

بسیاری از عوامل ممکن است دستگاه گوارش و تحرک آن را مختل کنند، از جمله:

• بارداری
• استرس
• ورزش نا کافی
• خوردن مقادیر زیادی لبنیات
• خوردن رژیم غذایی با فیبر کم
• مقاومت در برابر اصرار به دفع مدفوع
• تغییرات آب و هوا یا سایر تغییرات روزمره
• مصرف داروهای آنتی اسید حاوی کلسیم یا آلومینیوم
• مصرف برخی داروهای خاص مانند داروهای ضد افسردگی، قرص آهن و داروهای ضد درد قوی مانند مواد مخدر
• استفاده بیش از حد از ملین ها (نرم کننده های مدفوع). میلن ها به مرور زمان باعث ضعیف شدن عضلات روده می شوند.

یبوست، حرکت روده و دفع مدفوع را دشوار می کند. یبوست معمولاً در اثر بیماری یا عدم فیبر در رژیم غذایی یا اختلال در رژیم غذایی ایجاد می شود. یبوست هنگام دفع مدفوع باعث فشار ، مدفوع سفت و گاهی مشکلات مقعدی مانند شکاف و بواسیر می شود. یبوست به ندرت نشانه بیماری و یا شرایط جدی پزشکی است.

با رعایت راهکارهای زیر می توانید یبوست خود را کنترل کنید:

• فیبر غذایی زیادی بخورید.
• به طور منظم ورزش کنید.
• دفع مدفوع را به موقع انجام دهید.

اگر این روش های درمانی مؤثر نباشد، ملین ها می توانند یک راه حل موقت باشند. اما استفاده بیش از حد از ملین می تواند علائم یبوست را بدتر کند. همیشه دستورالعمل های مربوط به داروی ملین و توصیه های پزشک خود را رعایت کنید.

سندرم روده تحریک پذیر (IBS)

سندرم روده تحریک پذیر، به گرفتگی روده بزرگ و یا معده عصبی معروف است. IBS شرایطی است که در آن عضله روده بزرگ بیش از حد منقبض می شود. برخی از غذاها، داروها و استرس می توانند باعث سندرم روده بزرگ (IBS) شوند.

علائم IBS شامل موارد زیر است:

• نفخ
• درد و گرفتگی شکم
• یبوست و اسهال متناوب
• تغییر در دفع مدفوع مانند مدفوع سخت تر، سست تر یا شل تر از حد معمولی

برخی راهکار های درمان سندرم روده تحریک پذیر، عبارتند از:

• جلوگیری از مصرف کافئین
• افزایش فیبر در رژیم غذایی
• به حداقل رساندن استرس و یادگیری روش های مدیریت استرس
• تشخیص غذاهایی که باعث تحریک می شوند و اجتناب از مصرف آن ها

اختلالات ساختاری دستگاه گوارش

در اختلالات ساختاری دستگاه گوارش روده به درستی کار نمی کند. بعضی اوقات، ناهنجاری ساختاری نیاز به جراحی دارد.

نمونه رایج اختلالات ساختاری دستگاه گوارش شامل موارد زیر است:

اختلالات مقعد

بواسیر

بواسیر رگ های خونی متورم شده ای هستند که خط مقعد را باز می کند. آن ها در اثر فشار بیش از حد   هنگام دفع مدفوع، اسهال مداوم یا بارداری ایجاد می شوند. دو نوع بواسیر داخلی و خارجی وجود دارد.

بواسیر داخلی

بواسیر داخلی رگ های خونی در داخل دهانه مقعد هستند. درمان بواسیر داخلی شامل موارد زیر است:

• بهبود عادات دفع مدفوع، بهبود این عادات شامل اجتناب از یبوست، فشار نکردن در حین دفع و دفع به موقع می باشد.
• جراحی، جراحی فقط برای تعداد کمی از بیماران مبتلا به بواسیر دردناک و مداوم مورد نیاز است.

بواسیر خارجی

بواسیر خارجی، تورم رگ هایی است که درست در زیر پوست در قسمت بیرونی مقعد قرار دارد. بعضی اوقات، بعد از تنگی، رگ های هموروئید خارجی ترکیده و لخته خون در زیر پوست شکل می گیرد. این وضعیت بسیار دردناک شمع نامیده می شود.

درمان بواسیر خارجی، شامل از بین بردن لخته و رگ و یا از بین بردن خود بواسیر است.

شکاف مقعد

شکاف مقعد، شکاف یا ترک هایی در بافت داخلی دهانه مقعد است. شایع ترین علت شقاق مقعد عبور مدفوع بسیار سخت یا آبکی است. شقاق مقعد یکی از دردناکترین مشکلات مقعدی است. ماهیچه هایی که در معرض مدفوع یا هوا قرار می گیرند تحریک شده و پس از دفع منجر به سوزش شدید، خون ریزی یا گرفتگی می شوند. درمان شکاف ها، داروهای مسکن، رژیم غذایی مناسب و حمام های سیتز (نشستن در آب گرم) می باشند. اگر این روش ها درد را تسکین ندهند، ممکن است برای ترمیم عضله اسفنکتر به عمل جراحی نیاز باشد.

آبسه های دورانی

آبسه های دورانی زمانی رخ می دهد که غدد مقعد ریز در قسمت داخلی مقعد، مسدود شود. در این صورت باکتری هایی که در این غدد وجود دارند باعث عفونت شوند. هنگامی عفونت، آبسه تشکیل می شود. درمان شامل تخلیه آبسه، معمولاً تحت بی حسی موضعی است.

فیستول مقعد

در فیستول، اغلب زیر آبسه یک گذرگاه غیر طبیعی لوله مانند از مجرای مقعد تشکیل می شود. ضایعات بدن از طریق این کانال ریز به داخل پوست نفوذ می کنند و باعث خارش و سوزش می شوند. فیستول ها همچنین باعث تخلیه، درد و خون ریزی می گردند. آن ها به ندرت بهبود می یابند و معمولاً برای تخلیه آبسه و درمان به عمل جراحی نیاز دارند.

سایر عفونت های محیطی

بعضی اوقات غدد پوستی در نزدیکی مقعد عفونی می شوند و نیاز به تخلیه دارند. دقیقاً در پشت مقعد، آبسه می تواند تشکیل شود که حاوی یک موی کوچک در قسمت پشت لگن است. بیماری های مقاربتی هم می توانند بر روی مقعد تأثیر بگذارند. آن ها شامل زگیل مقعد، تبخال، ایدز، کلامیدیا و سوزاک هستند.

بیماری دیورتیکولار

دیورتیکولوزیس وجود  دیورتیکول ها در دیواره عضلانی روده بزرگ است که در مناطق ضعیف روده تشکیل می شوند.

بیماری دیورتیکولی بسیار شایع است. در 10٪ از افراد بالای 40 سال و در 50٪ از افراد بالای 60 سال مشاهده می شود. بیماری دیورتیکولار غالباً به دلیل فیبر زیاد در رژیم غذایی ایجاد می شود. دیورتیکولوز به ندرت باعث ایجاد علائم می شود. عوارض بیماری دیورتیکولر شامل عفونت یا التهاب (دیورتیکولیت)، خون ریزی و انسداد می باشد. درمان دیورتیکولیت شامل آنتی بیوتیک ها، افزایش مصرف مایعات و رژیم غذایی خاص است. در حدود نیمی از بیمارانی که عوارض بیماری بخش روده بزرگ را درگیر می کند، جراحی لازم است.

پولیپ روده بزرگ و سرطان

سرطان روده بزرگ، دومین سرطان شایع در ایالات متحده می باشد. خوشبختانه با پیشرفت در تشخیص و درمان زودرس، سرطان روده بزرگ یکی از سرطان قابل درمان است. با استفاده از انواع تست های تشخیصی، قبل از بروز علائم می توان از این بیماری، جلوگیری کرد.

تست های تشخیصی و غربال گری

تقریباً تمام سرطان های روده بزرگ با پولیپ، در بافت های روده بزرگ شروع می شوند. سرطان وقتی رشد می کند که این پولیپ ها رشد کرده و سلول های غیر طبیعی را تشکیل می دهند و به بافت ها اطراف حمله می کنند. برداشتن پولیپ ها می تواند از بروز سرطان روده بزرگ جلوگیری کند. تقریباً همه پولیپ های سرطانی با کلونوسکوپ قابل جراحی هستند. اگر در مراحل اولیه درمان نشود، سرطان روده بزرگ می تواند در بدن منتشر شود. سرطان پیشرفته تر به تکنیک های جراحی پیچیده تر نیاز دارد.

اکثر اشکال اولیه سرطان کولورکتال علائمی ایجاد نمی کند برای همین غربالگری بسیار مهم است. هنگامی که علائم رخ می دهد، سرطان ممکن است بسیار پیشرفت کرده باشد. علائم این بیماری شامل خون در مدفوع، تغییر در عادات دفع مدفوع، درد شکم، کاهش وزن یا خستگی مداوم است. تشخیص زود هنگام بهترین فرصت برای درمان است.

کولیت

کولیت شرایطی است که باعث التهاب روده می شود. انواع مختلف کولیت وجود دارد، که عبارتند از :

• بیماری کرون
• کولیت عفونی
• کولیت اولسراتیو
• کولیت ایسکمیک
• کولیت پرتوی (بعد از رادیوتراپی)

کولیت باعث اسهال، خون ریزی رکتوم، گرفتگی شکم و نیاز مکرر و فوری برای دفع مدفوع می شود. درمان بستگی به تشخیص دارد که توسط کولونوسکوپی و بیوپسی انجام می گیرد.

پیشگیری از اختلالات دستگاه گوارش

با حفظ سبک زندگی سالم، دفع به موقع مدفوع و غربالگری سرطان بسیاری از بیماری های روده بزرگ و روده قابل پیشگیری هستند. خوردن یک رژیم غذایی متعادل می تواند در جلوگیری از ناراحتی گوارشی کمک کند. رژیم های غذایی ناسالم می توانند باعث مشکلات دستگاه گوارش شوند.

مراجعه به پزشک

در صورت بروز هر یک از موارد زیر باید با پزشک خود تماس بگیرید:

• گلو درد
• یبوست
• اسهال مداوم
• احساس خفگی
• استفراغ خونی
• مدفوع خونی یا سیاه
• بلع دشوار یا دردناک
• درد غیر طبیعی یا مداوم شکم
• کاهش وزن بدون دلیل مشخص
• سوزش سر دل که باعث استفراغ می شود.
• احساس گیر کردن غذا در قفسه سینه یا گلو
• ناراحتی معده که فعالیت روزمره را مختل می کند.
• سوزش سر دل که مداوم است و یا شدیدتر می شود، یا توسط دارو تسکین نمی یابد.

بسیاری از مشکلات گوارشی با تغییر در شیوه زندگی قابل پیشگیری هستند. عادات غذایی ضعیف مانند خوردن خیلی سریع یا حذف وعده های غذایی می تواند منجر به ناراحتی در هضم شود. به آرامی غذا بخورید، کاملاً آن را بجویید. چندین وعده غذایی کوچک را در طول روز میل کنید تا به کاهش علائم ناراحتی گوارشی کمک کنید.

برخی از مشکلات دستگاه گوارش جدی هستند و نیاز به مراجعه به متخصص گوارش دارند. برخی دیگر به سادگی با عادات سبک زندگی مرتبط هستند.