رفتار درمانی (Behavioral Therapy) یک اصطلاح کلی برای انواع روش های درمانی در درمان اختلالات سلامت روان می باشد. رفتاردرمانی به دنبال شناسایی رفتارهای مخرب و ناسالم افراد و تغییر این رفتارها می باشد. رفتار درمان ها معتقدند که افراد، رفتارها را از همدیگر یاد می گیرند و از همدیگر تقلید می کنند. اما خوشبختانه می توان رفتارهای ناسالم را تغییر داد. تمرکز رفتار درمانی اغلب بر روی مشکلات فعلی و نحوه تغییر آن ها است.
رفتار درمانی می تواند در درمان طیف وسیعی از اختلالات روانی کاربرد داشته باشد، از جمله:
همچنین می تواند در درمان شرایط و اختلالات زیر موثر باشد:
- بیش فعالی
- اختلالات اشتها
- اختلال دو قطبی
- سوء مصرف مواد
- وسواس فکری (OCD)
- فوبیا، از جمله هراس اجتماعی
- اختلال استرس پس از ضربه (PTSD)
- خود زنی و صدمه رساندن به خود (self-harm)
رفتار درمانی برای درمان مسائل مربوط به بزرگسالان و کودکان استفاده می شود.
انواع رفتار درمانی
انواع مختلفی از رفتار درمانی بر اساس نوع کاربرد آن ها، عبارتند از:
درمان شناختی رفتاری
درمان شناختی رفتاری (Cognitive behavioral therapy) یک روند درمانی بسیار محبوب است که ترکیبی از رفتار درمانی با شناخت درمانی می باشد. درمانگران در این روش اعتقاد دارند که افكار و عقاید شخص بر اعمال و خلق و خوی افراد تأثیر می گذارد و فرد با تغییر تفکر و الگوهای رفتاری تا حدودی می تواند مشکلات فعلی خودش را حل کند.
بازی درمانی شناختی رفتاری
بازی درمانی شناختی رفتاری (Cognitive behavioral play therapy)، معمولاً در کودکان کاربرد دارد و با این روش متخصصان درمان گر می توانند به احساسات نهفته کودکان که آن ها قادر به بیانشان نیستند پی ببرند. در بازی درمانی، کودکان برای انتخاب نوع اسباب بازی ها و بازی خودشان آزاد هستند. علاوه بر آن درمانگران می توانند به والدین در نحوه استفاده از بازی برای بهبود ارتباط با فرزندانشان کمک کنند.
حساسیت زدایی سیستمی
حساسیت زدایی سیستمی (System desensitization)، اغلب برای درمان فوبیا کاربرد دارد و طی این روش بیماران یاد می گیرند که ترس خود را با پاسخ های آرامش بخش دیگری جایگزین کنند. در حساسیت زدایی درمانگران ابتدا به بیماران تکنیک آرامش را آموزش می دهند و در مرحله بعدی به تدریج بیماران را در معرض عوامل محرک ایجاد کننده ترس قرار می دهند. در این شرایط بیمار با استفاده و تمرین تکنیک های آرامش یاد می گیرند که بر ترس خود غلبه کنند.
انزجار درمانی
انزجار درمانی (Aversion therapy) اغلب برای درمان مشکلاتی مانند سوء مصرف مواد و ترک الکل استفاده می شود. در این روش درمانگر به بیمار یاد می دهد که محرک مطلوب اما ناسالم را با یک محرک بسیار ناخوشایند جایگزین کند. به عنوان مثال بیمار می تواند مصرف الکل را با یک خاطره ناخوشایند مرتبط کند و از این ارتباط برای ترک الکل استفاده می شود.
پیش آگهی رفتار درمانی
رفتار درمانی برای معالجه تعداد زیادی از شرایط استفاده شده و به نظر می رسد در بسیاری از مواقع موثر بوده است.
برخی تحقیقات نشان داده که شناخت درمانی رفتاری در درمان بیماری های زیر می تواند از سایر درمان ها موثر تر باشد:
- بولیمیا
- افسردگی
- استرس عمومی
- سوء مصرف مواد
- اختلالات اضطرابی
- مشکلات کنترل خشم
همچنین مطالعات نشان داده كه بازی درمانی در كودكان 3 تا 12 ساله بسیار تاثیر گذار بوده است.
رفتار درمانی برای کودکان
رفتار درمانی کاربردی و بازی درمانی هر دو برای کودکان بویژه کودکان مبتلا به اوتیسم و ADHD استفاده می شوند. بخش اصلی این روش درمانی، پاداش دادن به رفتار مثبت و تنبیه رفتارهای منفی است. به طور طبیعی ممکن است در این روش کودک به درمان گر خود اعتماد کند. علاوه بر آن والدین می توانند در این روند درمانی به کودک کمک کنند.
انتخاب درمانگر رفتاری
پیدا کردن یک درمانگر مناسب و با تجربه می تواند کمی دشوار باشد اما منابع بسیار زیادی وجود دارند که این کار را آسانتر می کنند.
برای پیدا کردن و شناخت یک درمانگر می توانید از منابع و افراد زیر کمک بگیرید:
- مشاوران
- روان شناسان
- روان پزشکان
- مددکاران اجتماعی
درمان گران باید مجوز و مدارک لازم را متناسب با نوع روند درمانی خود داشته باشد. برخی درمان گران در حوزه رفتاردرمانی بیشتر بر روی درمان شرایط خاص مانند اختلال در خوردن غذا یا افسردگی کار می کنند. یک درمان گر برای کمک به بیماران و درمان بهتر مجبور هستند از بیمار سوالات شخصی زیادی بپرسند. برای همین در هنگام انتخاب درمانگر باید کسی را پیدا کنید که بتوانید با او به راحتی ارتباط برقرار کرده و با او راحت باشید. شاید مجبور باشید قبل از پیدا کردن یک درمانگر مناسب، با چندین درمانگر صحبت کنید.
هدف از رفتار درمانی، تقویت رفتارهای مطلوب و از بین بردن رفتارهای ناخواسته یا ناسازگار است. رفتار درمانی ریشه در رفتارگرایی دارد. برخلاف برخی از انواع روش های درمانی که بر روی تغییر افکار انسان تمرکز دارند، رفتار درمانی بیشتر بر عمل گرایی تکیه می کند. در این روش درمانگر سعی می کند به فرد رفتارهای جدیدی را آموزش دهد.
راهکارهای رفتار درمانی
دو اصل اساسی در رفتار درمانی عبارتند از: شرط بندی کلاسیک و عملیاتی.
شرطی سازی کلاسیک (Classical conditioning): در شرط بندی کلاسیک درمانگر سعی می کند بین محرک ها ی قبلی با مجرک های طبیعی ارتباط برقرار کند.
شرطی سازی عملیاتی (Operant conditioning): این روش بر روی پاداش و تنبیه برای افزایش یا کاهش یک رفتار تمرکز دارد و فرد بعد از درمان سعی می کند رفتارهای که با پاداش همراه بوده اند را دوباره تکرار کند و رفتارهای که منجر به تنبیه شده اند، را انجام ندهد.
رفتار درمانی مبتنی بر شرطی سازی کلاسیک
شرطی سازی کلاسیک یکی از راه های تغییر رفتار است و تعدادی تکنیک وجود دارد که می تواند چنین تغییراتی را ایجاد کند. این روش در ابتدا به عنوان اصلاح رفتار شناخته می شد اما امروزه به تحلیل رفتار کاربردی معروف است.
برخی از تکنیک ها و راهکارهای مورد استفاده در رفتار درمانی مبتنی بر شرایط کلاسیک، عبارتند از:
مواجهه سازی (Flooding)
در این روش فرد باید در معرض اشیاء و یا موقعیت های بسیار زیاد و سریع قرار بگیرد. این روش بیشتر اغلب برای درمان فوبیا، اضطراب و سایر اختلالات مرتبط با استرس کاربرد دارد .به عنوان مثال، مواجهه سازی ممکن است برای کمک به بیمارانی که از سگ می ترسد، استفاده شود. در ابتدا، بیمار برای مدت طولانی در معرض یک سگ کوچک قرار می گیرد. وقتی که بیمار درک کند که روبرو شدن با سگ هیچ ترسی ندارد، واکنش ترس شروع به محو شدن می کند.
حساسیت زدایی سیستماتیک
برای انجام این تکنیک فرد باید لیستی از ترس های خود را تهیه کند و در ادامه برای از بین بردن ترس خود آموزش را یاد بگیرد و تکرار کند. حساسیت زدایی منظم یا سیستماتیک (Systematic Desensitization) اغلب برای درمان فوبیا استفاده می شود و شامل سه مرحله می باشد:
- آموزش تکنیک های آرامش بخش به بیمار
- تهیه لیستی از موقعیت های ترس آور
- روبرو شدن با محرک های ترس آور ضمن حفظ حالت آرامش و انجام تکنیک های آرامش تحت نظر درمانگر
انزجار درمانی
در روند انزجار درمانی (Aversion Therapy)، درمان گر از جفت کردن یک رفتار نامطلوب با یک محرک تهاجمی تر استفاده می کند تا در نهایت رفتار های منفی بیمار را کاهش دهد و آن ها را از بین ببرد. به عنوان مثال مصرف کنندگان الکل در این روش ممکن است از دارویی به نام دی سولفیرام استفاده کند، که ترکیب این دارو با الکل باعث ایجاد علائم شدید مانند سردرد، حالت تهوع، اضطراب و استفراغ می شود. بروز این علائم ممکن است در ترک مصرف الکل موثر باشد.
رفتار درمانی مبتنی بر شرطی سازی عامل
بسیاری از تکنیک های رفتاری به اصول شرط بندی عملیاتی متکی هستند و از تکنیک های تقویتی، مجازات، الگوسازی و مدل های مرتبط برای تغییر رفتار استفاده می کنند. بیمارانی که از روش رفتار درمانی مبتنی بر تهویه عمل (Behavior Therapy Based on Operant Conditioning) نسبت به بقیه روندهای درمانی استفاده می کنند ممکن است زودتر و بهتر نتیجه بگیرند.
برخی از تکنیک ها و راهکارهای مورد استفاده در این رویکرد رفتار درمانی شامل موارد زیر است:
توکن اقتصادی (Token Economies)
این روش، برای تقویت رفتار بر روی پاداش دادن تاکید می کند. والدین و معلمان غالباً از Token Economies نشانه برای تقویت رفتار خوب دانش آموزان استفاده می کنند، حتی این روش می تواند در کاهش رفتارهای منفی تاثیر زیادی داشته باشد.
مدیریت قراردادهای کتبی
روش مدیریت قراردادهای کتبی (Contingency Management) بر اساس یک قرارداد کتبی رسمی بین بیمار و درمانگر انجام می شود و هدف از آن تغییر رفتار بر اساس تقویت رفتارهای مثبت و جریمه در برابر رفتارها منفی می باشد. این نوع توافق ها فقط توسط درمانگران مورد استفاده قرار نمی گیرد، بلکه شامل حال معلمان و والدین هم می شود و این افراد باید در این روند درمانی همکاری کنند. قراردادهای کتبی می توانند در ایجاد تغییرات رفتاری بسیار مؤثر باشند و بیمار و درمانگر بر طبق قرار داد باید به وعده های خود عمل کنند.
مدل سازی
روش مدل سازی (Modeling) بر اساس مشاهده و الگوبرداری از رفتار دیگران انجام می شود. مدل سازی به جای تکیه بر تقویت و تنبیه، به افراد کمک می کند تا مهارت های جدید را در افراد های دیگر و همسالان خودش ببیند و از آن ها الگو برداری کند.
خاموش سازی
در روش خاموش سازی (Extinction) درمانگر برای تغییر رفتار در بیماران سعی می کند او را از یک موقعیت محروم و یا اخراج کند. به عنوان مثال درمانگر برای درمان کودکی که فریاد می زند سعی می کند او را از بازی کردن و یا فعالیت های مورد علاقه خودش محروم کند و کودک را مجبور می کند که بی سر و صدا در گوشه ای بنشیند. در این شرایط کودک یاد می گیرد که باید رفتارهای نادرست خود را کنار بگذارد و آن را انجام ندهد.
سخن آخر
در بیشتر مواقع رفتار درمانی می تواند از سایر روند های درمانی موثر تر باشند. رفتاردرمانی در درمان بسیاری از اختلالات مانند ترس، اختلال هراس و وسواس کاربرد دارد. با این وجود، رویکردهای رفتاری همیشه راه حل مناسبی نیستند و برای معالجه برخی از اختلالات روانی جدی مانند افسردگی و اسکیزوفرنی کاربرد ندارد. رفتار درمانی ممکن است در کمک به مددجویان در مدیریت یا کنار آمدن با برخی از جنبه های درمانی مؤثر باشد، اما باید از این روش ها در کنار سایر درمان های پزشکی و درمانی که توسط پزشک، روانشناس یا روانپزشک توصیه می شود، مورد استفاده قرار گیرند.
آخرین دیدگاه‌ها