کمبود هورمون رشد در کودکان منجر به کوتاهی قد، نارسایی رشد و تاخیر در بلوغ اسکلتی می شود. این بیماری با تزریق هورمون رشد مصنوعی قابل درمان است.
هورمون رشد انسانی (GHD) که توسط غده هیپوفیز تولید می شود، رشد بدن کودک را کنترل می کند. همچنین هورمون GHD نقشی حیاتی در افزایش توده عضلانی و کاهش چربی بدن دارد. سطح هورمون رشد در دوران کودکی افزایش می یابد، در زمان بلوغ به اوج خود رسیده و پس از دهه سوم زندگی کاهش می یابد.
علائم کمبود هورمون رشد (GHD) در کودکان
علائم و نشانه های کمبود هورمون رشد در کودکان بسته به شدت نقص و سن کودک متفاوت بوده و تشخیص آن دشوار می باشد. نوزادانی که دچار کمبود هورمون رشد هستند در سال های اول زندگی دارای رشد طبیعی بوده و به طور کلی هیچ علائمی از خود نشان نمی دهند. اما با این حال پایین بودن سطح قند خون و پریدگی رنگ پوست یکی از نشانه های کمبود هورمون رشد در کودکان است.
کمبود هورمون رشد هم در اوایل و هم در اواخر کودکی، با کندی سرعت رشد کودک نسبت به سایر همسالان تشخیص داده می شود. اغلب کودکان مبتلا به کمبود هورمون رشد نسبت به سن خود چاق تر و کوتاه تر به نظر می رسند. رشد ضعیف استخوان ها در وسط صورت و تیغه بینی نیز نشانه نداشتن هورمون رشد کافی است. اما با این حال این مشکل فقط در قد کودکان تاثیر می گذارد. به طوری که هوش این کودکان کاملا طبیعی است.
کمبود هورمون رشد می تواند با کمبود یک یا چند هورمون هیپوفیز دیگر همراه باشد، به عنوان مثال آنهایی که تیروئید یا غدد فوق کلیوی را کنترل می کنند. علائم و نشانه ها نیز ممکن است به دلیل این کمبودهای اضافی هورمون وجود داشته باشد و شرایط بسیاری وجود دارد که می تواند باعث رشد ضعیف و کوتاهی قد شود که هیچ ارتباطی با کمبود هورمون رشد ندارد. این می تواند رسیدن به تشخیص صحیح را به یک چالش تبدیل کند.
مشاهده و پیگیری رشد کودک برای تشخیص زودرس GHD ضروری است. از آنجا که کودکان با سرعت های مختلف رشد می کنند، شناسایی علائم GHD در کودکان آسان نیست. برخی از علائم رایج کمبود هورمون GHD در کودکان عبرت است از:
- تأخیر در بلوغ
- پیشانی برجسته
- عدم رشد پل بینی
- کاهش رشد کودک بعد از سه سالگی
این علائم ممکن است در اثر مشکلات دیگر سلامتی نیز ظاهر شوند. بنابراین، همیشه برای تشخیص صحیح با یک پزشک متخصص کودکان مشورت کنید.
علت کمبود هورمون رشد در کودکان چیست؟
دلایل کمبود هورمون GHD را می توان در دو گروه مادرزادی و اکتسابی گروه بندی کرد.
کمبود مادرزادی هورمون رشد
این دلایل می تواند ناشی از جهش در ژن ها یا بدشکلی غده هیپوفیز و هیپوتالاموس قبل از تولد باشد. برخی دیگر از دلایل مادرزادی GHD عبارتند از:
سندرم ترنر
سندرم ترنر یک اختلال ژنتیکی است که بیشتر نوزادان دختر را تحت تأثیر قرار می دهد. سندرم ترنر پس از سندرم داون یکی از شایع ترین اختلالات کروموزومی در نوزادان است. در این ناهنجاری کروموزومی کودک به جای داشتن دو کروموزوم X تنها با یک کروموزوم X متولد می شود. در برخی موارد نیز ممکن است کودک دارای دو کروموزوم X باشد ولی یکی از این کروموزوم ها معمولا ناقص است.
دختران مبتلا به سندرم ترنر اغلب کوتاه قد هستند، زیرا آنها در دوران جنینی دچار تاخیر رشد داخل رحمی می شوند. آنها در اوایل کودکی رشد نمی کنند، و مشکل عدم رشد کافی در دوران بلوغ شدیدتر می شود. در نتیجه قد دختران مبتلا به سندرم ترنر معمولا 20 سانتی متر کوتاه تر از قد میانگین جمعیت است. تاخیر رشد در کودکان مبتلا به سندرم ترنر به دلیل کمبود هورمون رشد در غده هیپوفیز نیست بلکه به دلیل عدم توانایی بدن در استفاده از آن است.
سندرم پرادر-ویلی
سندرم پرادر-ویلی یک بیماری ژنتیکی است که در اثر از بین رفتن قسمتی از بازوی بلند کروموزوم 15 پدری ایجاد می شود. ابتلا به این اختلال ژنتیکی باعث می شود که ژن های بسیار مهمی از کروموزوم پدری در بدن حذف شوند. از بین رفتن این ژن های مهم بدن باعث کاهش تون عضلاتی، مکیدن ضعیف و مشکلات تغذیه ای در اوایل نوزادی می شود. یکی از مهمترین مشکلات کودکان مبتلا به سندرم پرادر-ویلی، تأخیر رشد است. همچنین کودکان مبتلا به این سندرم به راحتی دچار مشکلات چاقی می شوند به همین علت رژیم غذایی این کودکان باید کاملا تحت نظر باشد.
کاهش وزن در نوزادان
كودكانی كه وزن تولدشان نسبت به سن حاملگی بسیار کم است، این كاهش رشد را تا بزرگسالی را ادامه می دهند. کاهش وزن در این نوزادان به دلیل تاخیر رشد درون رحمی است. SGA به دلیل ترشح غیر طبیعی هورمون رشد و سطح غیر طبیعی فاکتور رشد شبه انسولین رخ می دهد. سوء تغذیه، مصرف سیگار و ابتلا به عفونت های رحمی یکی از مهمترین عوامل زمینه ساز برای کوچک بودن نوزاد نسبت به سن باروری هستند.
عدم حساسیت به هورمون رشد
اختلال عملکرد هورمون رشد به نام سندرم لارون نیز شناخته می شود. در این وضعیت بدن قادر به استفاده از هورمون رشد نیست. GH یک اختلال ژنتیکی نادر است و به دلیل جهش در ژن گیرنده هورمون رشد رخ می دهد. اختلال عملکرد هورمون رشد با علائمی مانند کم یا زیاد بودن سطح هورمون رشد در خون، تاخیر در رشد استخوان ها، تأخیر در شروع بلوغ، پیشانی برجسته و پایین بودن قند خون مشخص می شود. استفاده از هورمون رشد ممکن است برای درمان این سندرم موثر نباشد، زیرا بدن قادر به استفاده از هورمون رشد نیست.
دلایل اکتسابی کمبود هورمون رشد
برخی از دلایل شایع کمبود اکتسابی هورمون رشد عبارتند از:
- سوء تغذیه
- کم کاری تیروئید
- وارد شدن آسیب به سر
- اختلالات دستگاه گوارش
- بیماری های خود ایمنی
- وجود تومور در هیپوتالاموس یا هیپوفیز
- پرتودرمانی برای درمان سرطان های سر
- بیماری ها یا عفونت های غده هیپوفیز یا هیپوتالاموس
عوارض کمبود هورمون رشد
کودکانی که در خانواده هایی با سابقه اختلالات ژنتیکی متولد می شوند، کودکانی که دچار آسیب مغزی یا تومور شده اند و کودکانی که تحت پرتودرمانی هستند بیشتر در معرض خطر ابتلا به GHD هستند.
کمبود هورمون رشد می تواند منجر به عوارضی مانند کاهش تراکم مواد معدنی استخوان، افزایش خطر بیماری های قلبی-عروقی و کاهش سطح انرژی شود.
تشخیص کمبود هورمون رشد
افزایش رشد یکی از معیارهای اولیه تشخیص GHD است. نرخ رشد کودکان عادی در زیر آورده شده است.
- شش ماه اول: 16 تا 17 سانتی متر
- شش ماه دوم: 8 سانتی متر
- سال دوم: 10 سانتی متر یا بیشتر
- سال سوم: 8 سانتی متر یا بیشتر
- سال چهارم: 7 سانتی متر
- چهار تا ده سال: 5 تا 6 سانتی متر
کاهش 10 درصدی در این نرخ های رشد می تواند نشانه کمبود هورمون رشد در بدن کودک باشد. در صورت کاهش مشاهده رشد پزشک ممکن است در مورد سابقه پزشکی فرزند شما سوال کند. همچنین در برخی موارد پزشک برای تشخیص علت اصلی کاهش رشد آزمایشات زیر را تجویز می کند:
- ام آر آی جمجمه
- تست تحریک هورمون رشد
- ارزیابی رادیوگرافی سن استخوان
- اندازه گیری فاکتور رشد شبه انسولین
- اندازه گیری پروتئین اتصال دهنده IGF 3
درمان GHD در کودکان
درمان استاندارد GHD در کودکان تزریق هورمون رشد مصنوعی است. به محض تشخیص GHD پزشک شروع به جایگزینی هورمون رشد در کودک می کند. پزشک ابتدا دارو را با دوز کم تجویز کرده و به تدریج تا زمان بلوغ کودک آن را به بالاترین سطح افزایش می دهد. تزریق هورمون رشد مصنوعی به صورت زیر جلدی در لایه چربی بافت انجام می شود. این روش درمان نسبتاً بی خطر و موثر است. استفاده از هورمون رشد در دختران بعد از 14 سالگی و در پسران بعد از 16 سالگی موثر نخواهد بود. زیرا با رسیدن به این سن صفحات رشد استخوان ها بسته می شوند. در نتیجه هورمون درمانی تاثیری در افزایش قد کودک نخواهد داشت.
یکی از مهمترین نشانه هایی که به دنبال مصرف دارو ممکن است مشاهده کنید افزایش رشد کودک است. این رشد ممکن است سه تا شش ماه طول بکشد. کودک شما معمولا در شش ماه اول به اندازه یک تا دو اینچ رشد می کند. همچنین برخی دیگر از تاثیرات مصرف دارو در کودک عبارتند از:
- افزایش اشتها
- افزایش توده بدن بدون تجمع چربی، این مساله باعث می شود که کودک شما با درمان هورمون های رشد لاغرتر به نظر برسد.
- افزایش رشد پاها، به طوری که در طی شش تا هشت هفته پس از مصرف دارو ممکن است کفش های کودک به سرعت برای پاهای او تنگ شوند.
عوارض جانبی هورمون درمانی
درمان کودکان با استفاده از هورمون های رشد کاملا بی خطر و موثر است. با این حال، مصرف داروها ممکن است با برخی از عوارض جانبی همراه باشد. از جمله:
- سردرد
- واکنش آلرژیک در نزدیکی محل تزریق
- افزایش انحنای ستون فقرات در کودکان مبتلا به اسکولیوز
در صورت ادامه عوارض، بهتر است با پزشک متخصص اطفال مشورت کنید.
کمک به کودکان مبتلا به کمبود هورمون رشد
درمان با هورمون های رشد ممکن است تا زمانی که کودک شما به رشد کامل خود برسد ادامه بیابد. مراجعه منظم به متخصص اطفال و نظارت بر رشد کودک از طریق آزمایش خون و اشعه ایکس الزامی است. اگرچه مدت زمان درمان ممکن است در هر کودک متفاوت باشد. اما با این حال شما باید درمان را تا زمان افزایش رشد کودک کودک ادامه دهید. مصرف هورمون های رشد باعث می شود میزان افزایش قد با سن کودک متناسب شود. علاوه بر آن یکی از دیگر از تاثیرات مهم هورمون درمانی در کودکان رسیدن استخوان ها به بلوغ کامل است.
علاوه بر درمان های تجویزی پزشک، با رعایت برخی از راهکارها می توانید به کودک خود کمک کنید تا با کمبود هورمون رشد مقابله کند.
انجام ورزش های منظم
کودک خود را به انجام ورزش و فعالیت های بدنی کافی در طول روز تشویق کنید. بررسی ها نشان می دهد که ورزش های هوازی و مقاومتی باعث افزایش تولید هورمون رشد در بدن می شوند. ورزش همچنین می تواند به کاهش چربی شکم کمک کند.
کاهش مصرف قند
استفاده از هورمون درمانی برای متناسب شدن رشد، باعث افزایش موقتی قند خون کودک می شود. فرزندان خود را راهنمایی کنید که از مصرف کربوهیدرات ها و آب نبات ها خود داری کنند. به رژیم غذایی کودک خود نظارت کافی داشته باشید. کودک شما به خصوص در این سن باید از غذاهای مقوی تغذیه کند.
خواب کافی
یک برنامه منظم برای خواب کودک ایجاد کنید. همچنین فرزند خود را تشویق کنید که به برنامه خواب خود پایبند باشد. خواب کافی برای تولید هورمون های رشد ضروری است.
به طور کلی تشخیص زودرس کمبود هورمون رشد در کودکان و شروع به موقع درمان می تواند به بالغ شدن، رشد طبیعی استخوان ها و افزایش قد کودک کمک کند. با این حال برای درمان، مراجعه منظم به پزشک و مصرف داروهای تجویزی دارای اهمیت زیادی است. به عنوان والدین باید به فرزند خود کمک کنید که در طی دوره درمان دچار افسردگی و افکار منفی نشود.
آخرین دیدگاه‌ها