آسم و بیماری انسدادی مزمن ریوی شایع ترین بیماری های دستگاه تنفسی محسوب می شوند که علائم احتمالی آن ها می تواند تنگی نفس باشد. سلول های بدن انسان برای زنده ماندن به جریان ثابت اکسیژن نیاز دارند. دستگاه تنفسی ضمن خارج کردن دی اکسید کربن، اکسیژن بدن را تأمین می کند. 3 اجزاء اصلی سیستم تنفسی بدن مجاری هوایی، ریه ها و عضلات تنفسی هستند که مجاری هوایی شامل بینی، دهان، حلق، حنجره، نای، برونش و برونشیول ها می ن و هوا را بین ریه ها و قسمت بیرونی بدن انتقال می دهند. ریه ها با انتقال اکسیژن به بدن و دفع دی اکسید کربن، به عنوان واحدهای عملکردی دستگاه تنفسی عمل می کنند. عضلات تنفسی از جمله دیافراگم و ماهیچه های بین دنده ای، به عنوان یک پمپ عمل کرده و هوا را در هنگام تنفس به خارج از ریه ها انتقال می دهند.
عملکرد سیستم تنفسی
تنفس روشی پایدار برای زندگی است که در آن گازها بین بدن و جو بیرون رد و بدل می شوند. به طور خاص، اکسیژن از هوای خارج به بدن و بخار آب، دی اکسید کربن و سایر گازهای زاید از داخل بدن به هوای بیرون انتقال پیدا می کنند. تنفس عمدتاً توسط دستگاه تنفسی انجام می شود؛ اما توجه به این نکته مهم است که تنفسی که در سیستم تنفسی انجام می گیرد با روش تنفس سلولی در سلولها یکسان نیست، اگرچه این دو فرایند از نزدیک بهم ارتباط دارند. تنفس سلولی فرایندی متابولیک است که در آن سلول ها معمولاً با سوزاندن گلوکز در حضور اکسیژن صورت می گیرد.
تنفس توسط دستگاه تنفسی در واقع شامل دو فرایند فرعی است:
- فرآیند تهویه یا تنفس. این روند فیزیکی هدایت هوا به داخل و ریه ها است.
- مبادله. این فرآیند بیوشیمیایی است که در آن اکسیژن از هوا و در خون پخش و دی اکسید کربن و سایر گازهای دفعی از خون جمع آوری می شوند. تمام اندام های دستگاه تنفسی در تنفس نقش دارند، اما فقط ریه ها در تعویض گاز نقش اصلی را ایفا می کنند.
ساختار دستگاه تنفسی
دستگاه تنفسی از دو بخش اصلی دستگاه تنفس فوقانی و دستگاه تنفسی تحتانی تشکیل شده اند. علاوه بر این اندام ها، عضلات خاصی از قفسه سینه در تنفس نقش دارند که مهم ترین آن ها ماهیچه، دیافراگم است که در زیر ریه ها قرار دارد و قفسه سینه را از شکم جدا می کند. ماهیچه های کوچکتر بین دنده ها نیز در تنفس نقش دارند.
دستگاه تنفسی فوقانی
تمام ساختارهای دستگاه تنفسی فوقانی در عملکرد تنفسی این سیستم نقش دارند. اندام های دستگاه تنفسی فوقانی مسیری برای انتقال گازهای تنفسی فراهم می کنند. آنها همچنین هوای ورودی را تمیز، مرطوب و گرم نگه می داند. با این حال، هیچ تبادل گاز در این اندام ها رخ نمی دهد.
حفره بینی
حفره بینی ادامه دو سوراخ بینی است که یک فضای بزرگ پر از هوا را در قسمت بالا جمجمه و پشت بینی در وسط صورت ایجاد می کند. همانطور که هوای استنشاقی در حفره بینی جریان می یابد، گرم، مرطوب و تمیز می شود. علاوه بر کارکردهای تنفسی، حفره بینی همچنین حاوی مواد شیمیایی گیرنده ای است که برای حس بویایی مورد نیاز هستند و از اهمیت بالایی در حس چشایی برخوردار می باشد.
حلق
حلق یک ساختار لوله مانند است که از حفره بینی و پشت دهان به قسمت های دیگر در گلو از جمله حنجره متصل می شود. حلق عملکردهای دوگانه ای دارد و هوا و غذا از آن عبور می کنند، بنابراین بخشی از سیستم تنفسی و دستگاه گوارش محسوب می شود. هوا از حفره بینی از طریق حلق به حنجره و غذا از دهانه حلق به مری منتقل می شود.
حنجره
- حنجره، حلق و نای را به همدیگر متصل می کند.
- حنجره به جعبه صوتی معروف بوده و حاوی تارهای صوتی است.
- تارهای صوتی با جریان هوا بر روی تارهای صوتی و لرزش آن ها صدا ایجاد می شود.
دستگاه تنفس تحتانی
نای و سایر قسمت های دستگاه تنفسی تحتانی، هوا را بین دستگاه تنفس فوقانی و ریه ها انتقال می دهد. نای، وسیع ترین مسیر دستگاه تنفسی است و برای عبور هوا از مجاری تنفسی حنجره را به ریه ها متصل می کند.
برونچی و برونشیول
دو لوله اصلی برونشی که به آن برونش راست و چپ گفته می شود هوا را بین نای و ریه ها انتقال می دهند. هر برونش به برونش کوچکتر و ثانویه و شاخه برونش ثانویه به برونش های سوم حتی کوچکتر تقسیم می شوند. کوچکترین شاخه برونش درون لوله‌های بسیار کوچک به نام برونشیول قرار می گیرند. ریزترین برونشیول ها به مجاری آلوئول ختم می شوند که در خوشه کیسه های هوایی کوچک به نام آلوئولی (مفرد، آلوئول) در ریه ها خاتمه می یابند.
ریه ها
ریه به عنوان بزرگترین اندام دستگاه تنفسی در حفره پلور در قفسه سینه معلق هستند. ریه ها توسط دو غشای نازک به نام پلور احاطه شده اند که مایعی را ترشح می کنند که اجازه می دهد ریه ها آزادانه در حفره پلور حرکت کنند.
- هر یک از دو ریه به بخش های به نام لوب تقسیم می شوند.
- ریه راست بزرگتر و شامل سه لوب است.
- ریه چپ به علت قرارگیری در کنار قلب کوچکتر بوده و فقط دو لوب دارد.
شایع ترین بیماری های سیستم تنفسی
بیماری های تنفسی در بین افراد، شایع ترین مشکلات و بیماری ها به شمار می آیند که متاسفانه تعداد زنان مبتلا به بیماری ریه به سرعت در حال افزایش است. در بسیاری از مواقع، عوامل ژنتیکی در بروز برخی از بیماری های تنفسی نقش زیادی دارند اما عوامل محیطی و محرک های حاضر در محل کار افراد یا قرار گرفتن در معرض محیط زیست نیز می تواند نقش بزرگی در میزان ابتلا آن ها به این بیماری های داشته باشد. استعمال سیگار شایعترین علت بیماری تنفسی است.
برخی از شایع ترین بیماری های تنفسی، عبارتند از:
- آسم
- آمفیزم
- ذات الریه
- پلورال افیون
- COVID-19
- سرطان ریه
- برونشیت مزمن
- فشار خون ریوی
- فیبروز کیستیک / برونشکتازی
- بیماری انسدادی مزمن ریوی (COPD)
آسم
آسم به عنوان یک بیماری تنفسی شایع و مزمن تعریف شده است که به دلیل التهاب مجاری تنفسی و هوایی رخ می دهد. مجاری هوایی توسط دود سیگار، قالب، اسپری های شیمیایی و آلودگی هوا تحریک می شود. علاوه بر آن، مجاری تنفسی در برابر عفونت های تنفسی و آلرژن هایی مانند گرد و غبار و گرده واکنش نشان داده و ملتهب می شوند. معمولاً آسم در سال های کودکی شروع می شود و در بزرگسالی پیشرفت می کند. با این حال، برخی از افراد در دهه 60، 70 و 80 ممکن است به آسم در بزرگسالان مبتلا شوند. آسم یک بیماری انسدادی برگشت پذیر ریه است؛ و برخی از مبتلایان به آن قادر به بهبود میزان جریان تنفس خود هستند که این افراد تحت عنوان COPD شناخته می شوند.
بیماری انسدادی مزمن ریوی (COPD)
بیماری انسدادی مزمن ریوی یک اصطلاح کلی شامل چندین بیماری تنفسی است که باعث تنگی نفس و یا عدم توانایی بازدم طبیعی می شوند. معمولاً مبتلایان به بیماری انسداد مزمن ریوی علائمی از جمله تنگی نفس و به طور معمول خلط مخصوصاً در هنگام صبح را تجربه می کنند. شناسایی COPD در بعضی از افراد دشوار است، زیرا علائم اغلب با روند تدریجی پیری اشتباه گرفته می شوند. در حقیقت، بیماری انسدادی مزمن ریوی می تواند در طی چند سال بدون هیچ گونه علائمی از تنگی نفس ایجاد شود. به همین دلیل، COPD معمولاً خیلی زیاد تشخیص داده نمی شود.
این بیماری معمولاً در دهه 30 یا 40 سال شروع می شود و در طی دهه های 50، 60 و 70 خود اوج می گیرد. این بیماری عموماً با سیگار همراه است و مبتلا شدن افراد غیرسیگاری به این بیماری به ندرت دیده می شود. میزان شدت علائم COPD در بیماران مختلف، متفاوت است و در شدیدترین حالت می تواند عملکرد روزانه فرد را مختل کند. برخلاف آسم،COPD قابل برگشت نیست. طبق اعلام انجمن ریه آمریکا، COPD سومین علت مرگ و میر در ایالات متحده است و به عنوان یکی از جدی ترین و خطرناکترین بیماری های تنفسی و مشکل رایج در اکثر مطب های ریه شناسی محسوب می شود. این بیماری بسیار جدی است، به نحوی که در مبتلایان به این بیماری حتی با ترک سیگار شرایط آن ها رو به وخامت خواهد بود.
برونشیت مزمن
برونشیت مزمن نوعی COPD است که توسط یک سرفه مزمن تشخیص داده می شود. معمولاً مبتلایان به این بیماری در صبح خلط سرفه می کنند؛ زیرا غده های مخاطی در مجاری هوایی باعث افزایش خروجی می شوند و بیماران باید ترشح اضافی را خارج کنند. از آنجا که برونشیت مزمن نوعی COPD است، روند درمانی مشابهی را دارند. همچنین بیماران ممکن است در برخی موارد برونشیت حاد را تجربه کنند که یک بیماری طولانی مدت نیست بلکه یک مشکل عفونی است و از عفونت ویروسی یا باکتریایی ایجاد می شود و با آنتی بیوتیک قابل درمان است. پس از برطرف شدن عفونت، علائم مرتبط با برونشیت حاد فروکش می کنند.
آمفیزم
آمفیزم یک بیماری تنفسی جدی و نوع دیگری از بیماری COPD است که شایع ترین علت آن سیگار کشیدن می باشد. کسانی که از آمفیزم رنج می برند، در بازدم هوا از ریه های خود مشکل دارند. دود سیگار به کیسه های هوا در ریه ها آسیب می زند تا جایی که ریه دیگر نمی تواند خودش را ترمیم کنند. این بیماری سیستم تنفسی معمولاً منجر به نارسایی تنفسی و نیاز به اکسیژن درمانی دارد و در کیسه های هوا در انتهای لوله های برونش تأثیر می گذارد. آمفیزم با گذشت سال ها به تدریج پیشرفت می کند و هیچ درمانی ندارد. با این حال در افرادی که سیگار را ترک می کنند، احتمالاً پیشرفت این بیماری کند می شود.
سرطان ریه
تشخیص سرطان ریه تا حدودی دشوار است و بیشتر اوقات، سرطان در قسمت اصلی ریه ها در نزدیکی کیسه های هوا ایجاد می شود. جهش های DNA در ریه ها و رشد غیرقابل کنترل سلول های غیر طبیعی منجر به تومور می شوند. این تومورها عملکرد منظم ریه ها را مختل می کنند. هر دو نوع معمولاً با سیگار کشیدن در ارتباط هستند. براساس آمار انجمن سرطان آمریكا، سرطان ریه تقریباً علت اصلی مرگ و میر سرطان در بین مردان و زنان آمریكا است.
دو نوع کلی سرطان ریه عبارتند از:
- سرطان ریه سلول کوچک. سرطان ریه سلول کوچک فقط در افراد سیگاری رخ می دهد و شیوع کمتری دارد.
- سرطان ریه سلول غیر کوچک. سرطان ریه سلول غیر کوچک یک اصطلاح کلی برای چندین نوع سرطان ریه است که مشابه هم هستند. این سرطان شامل کارسینوم سلول سنگفرشی، آدنوکارسینوما و سرطان سلول بزرگ است.
علائم و نشانه های سرطان ریه ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- سردرد
- تنگی نفس
- درد استخوان
- درد قفسه سینه
- سرفه های مداوم
- سرفه های خونی
- کاهش وزن بدون علت
فشار خون ریوی
فشار خون ریوی یک بیماری ریه است که در آن فشار خون در ریه ها به شدت خطرناک می شود. این فشار بالا، سمت راست قلب را وادار به کار بیشتر کنند تا خون غنی از اکسیژن را به ریه ها برگردانند. فشار خون ریوی در صورت عدم درمان می تواند منجر به نارسایی قلبی شود.
ذات الریه
ذات الریه یک بیماری ریوی شایع است که در اثر عفونت در کیسه های هوا در ریه ها ایجاد می شود. عفونت ها می توانند باکتریایی، ویروسی یا قارچی باشند. بیشتر افراد طی یک یا سه هفته بهبود می یابند، اما در برخی افراد خاص، ذات الریه می تواند بسیار جدی و حتی کشنده باشد. افراد جوان و سالمند بسیار بیشتر در معرض خطر پنومونی و عوارض ناشی از ذات الریه قرار دارند. برای بزرگسالان بالای 65 سال یا افراد مبتلا به بیماری مزمن دیگر دریافت واکسن ذات الریه پنوموکوکی بسیار مهم است.
فیبروز کیستیک ریوی / برونشکتازی
فیبروز کیستیک یک بیماری تنفسی ژنتیکی است که توسط یک ژن معیوب ایجاد می شود و مخاط غلیظ و چسبنده ای ایجاد می کند که لوله ها و مجاری تنفسی را مسدود خواهد کرد. این مخاط باعث ایجاد عفونت های ریه ای مکرر و خطرناک و همچنین انسداد در لوزالمعده می شود که از تجزیه آنزیم های مهم برای جلوگیری از تجزیه مواد مغذی بدن جلوگیری می کند. براساس گزارش بنیاد فیبروز کیستیک، این بیماری 30 هزار نفر در ایالات متحده را مبتلا می کند که 75 درصد از آنها در دو سالگی تشخیص داده شده اند.
پلورال افیوژن
- افیوژن پلور، تجمع مایعات بین ریه و دیواره سینه در فضای پلور است.
- مایعات به دلایل مختلفی از جمله ذات الریه، سرطان یا نارسایی احتقانی قلب جمع می شوند. معمولاً بیماران متوجه علائم افزایش ناراحتی در قفسه سینه و تنگی نفس می شوند.
COVID-19
- بیماری COVID-19 بیماری تنفسی جدیدی است.
- این نوع ویروس انسان و حیوان را آلوده می کند.
به نظر می رسد این ویروس در ووهان چین منشا گرفته است. ویروس عمدتا از فرد به فرد بین افرادی که در تماس نزدیک با یکدیگر هستند انتشار می یابد؛ مانند سایر ویروس ها، COVID-19 در هنگام سرفه، عطسه یا صحبت کردن از طریق قطرات رها می شود. علائم اصلی سرفه، تنگی نفس و تب است.
