اختلالات غدد بزاقی

اختلالات غدد بزاقی ممکن است به دلیل عفونت، التهاب، انسداد یا تومور رخ دهند. حتی احتمال دارد با علائم حاد، مزمن یا عود کننده ظاهر شوند. معمولاً یک شرح حال دقیق و معاینه درست بیمار سرنخ های اولیه را در مورد تشخیص علل بیماری مشخص می کند و سونوگرافی معمولاً اولین گزینه برای تشخیص آنها است. بر همین اساس، التهاب غدد بزاقی نیاز به مراجعه و بررسی فوری دارند.

غدد بزاقی شما بزاق تولید می کنند که دهان شما را مرطوب نگه می دارد، به محافظت از دندان ها در برابر پوسیدگی سریع کمک می کند و به شما در هضم غذا کمک می کند. غدد بزاقی نسبتا کوچک هستند و در اطراف پوشش داخلی دهان، لب ها و گونه ها قرار دارند. تعدادی از بیماری ها می توانند غدد بزاقی شما را تحت تاثیر قرار دهند. این موارد از تومورهای سرطانی تا سندرم شوگرن را شامل می شود. در حالی که برخی از بیماری ها با گذشت زمان یا آنتی بیوتیک ها از بین می روند، برخی دیگر به درمان های جدی تری از جمله جراحی نیاز دارند.

چه چیزی باعث اختلالات غدد بزاقی می شود؟

شما سه غده بزاقی جفتی به نام های پاروتید، زیر فکی و زیر زبانی دارید. آنها مسئول تولید بزاق هستند. انسداد غدد بزاقی شایع ترین علل بروز اختلالات غدد بزاقی هستند. این غدد مسدود شده می توانند علائم دردناکی ایجاد کنند.

سیالولیتیازیس و سیالادنیت

به طور کلی سیالولیتیازیس و سیالادنیت ممکن است در غدد بزاقی رخ دهد:

• سیالولیتیازیس زمانی رخ می دهد که سنگ های ساخته شده از کلسیم در غدد بزاقی تشکیل شود. این سنگ ها می توانند غدد را مسدود کنند و می توانند تا حدی یا به طور کامل جریان بزاق را متوقف کنند.
• سیالادنیت (یا سیالادنیت) عفونتی است که غدد بزاقی را درگیر می کند. این اغلب به دلیل سنگ هایی است که غده را مسدود می کنند. باکتری های استاف یا استرپتوکوک می توانند باعث این عفونت شوند. افراد مسن و نوزادان بیشتر در معرض ابتلا به این بیماری هستند.

سندرم شوگرن

سندرم شوگرن یکی دیگر از اختلالات شایع غدد بزاقی است. زمانی اتفاق می‌افتد که گلبول‌های سفید سلول‌های سالم غدد تولیدکننده رطوبت مانند غدد بزاقی، عرق و غدد چربی را هدف قرار دهند. این وضعیت بیشتر زنان مبتلا به اختلالات خودایمنی مانند لوپوس را تحت تاثیر قرار می دهد .

ویروس ها

ویروس ها می توانند غدد بزاقی را نیز تحت تاثیر قرار دهند. این شامل:

• اوریون
• اکو ویروس
• ویروس آنفولانزا
• ویروس کوکساکی
• سیتومگالوویروس
• تومورهای سرطانی و غیرسرطانی

حتی تومورهای سرطانی و غیرسرطانی ممکن است در غدد بزاقی نیز ایجاد شوند. تومورهای سرطانی غدد بزاقی نادر هستند. به گفته Cedars-Sinai ، زمانی که آنها رخ می دهند، معمولاً در افراد 50 تا 60 ساله رخ می دهد .

تومورهای غیر سرطانی که می توانند غدد بناگوشی را تحت تاثیر قرار دهند شامل آدنوم پلئومورفیک و تومورهای وارتین هستند. آدنوم های پلئومورفیک خوش خیم همچنین می توانند در غده زیر فکی و غدد بزاقی کوچک رشد کنند، اما این اتفاق نادر است.

علل التهاب غدد پاروتید

شایع ترین مواردی که ممکن است منجر به بروز التهاب غدد پاروتید شوند، عبارتند از:

• سندرم شوگرن
• سنگ در مجرای بزاقی
• پاروتیت ویروسی – اوریون
• تومورهای خوش خیم و بدخیم
• پاروتیت باکتریایی حاد و مزمن
• گرانولوماتوز همراه با پلی آنژیت
• انفیلتراسیون لنفوسیتی مرتبط با HIV
• سارکوئیدوز، سندرم هیرفورد همراه با بزرگ شدن پاروتید، تب، یووئیت قدامی و فلج عصب صورت

در غدد زیر فکی عوامل زیادی ممکن است منجر به بروز اختلالات شوند، از جمله:

• سنگ در مجرای بزاقی
• تومورهای خوش خیم و بدخیم
• سندرم شوگرن (کمتر شایع است).

اما علل رایج در غدد بزاقی کوچک عبارتند از:

• موکوسل
• عفونت غدد بزاقی
• تومورهای خوش خیم و بدخیم

علل عفونت غدد بزاقی

اوریون شایع ترین علت عفونت غدد بزاقی است، اگرچه با واکسن میزان بروز آن کاهش یافته است. معمولاً اوریون باعث التهاب دو طرفه غدد پاروتید می شود، اگرچه می تواند یک طرفه باشد و سایر غدد بزاقی اصلی نیز احتمال دارد در حدود 10 درصد موارد تحت تأثیر قرار گیرند. التهاب حدود یک هفته طول می کشد و همراه با تب خفیف و ضعف عمومی است.

سایر ویروس هایی که احتمال دارد به طور حاد غدد بزاقی را آلوده کنند، عبارتند از:

• تبخال
• پاراآنفلوآنزا
• آنفولانزای A
• پاروویروس B19
• کوکساکی ویروس

عفونت حاد

عفونت حاد باکتریایی غدد بزاقی عفونت معمولاً در بیماران ضعیف یا کم آب رخ می دهد. مصرف دارو احتمال دارد تولید بزاق را مهار کند و آسیب پذیری را افزایش دهد. قبل از ظهور آنتی بیوتیک ها و آبرسانی مایع داخل وریدی، پاروتیت باکتریایی میزان مرگ و میر بالایی داشت.

عفونت مزمن

به طور کلی عفونت باکتریایی مزمن می تواند در پس زمینه غده بزاقی که قبلاً توسط سنگ، تابش یا بیماری خود ایمنی آسیب دیده است، رخ دهد. عفونت مزمن عناصر غددی، غدد بزاقی را از بین می برد و می تواند عملکردهای محافظتی بزاق را مختل کند و منجر به عفونت ها و بیماری های دندانی شود. در نتیجه اغلب ابتدا به دندانپزشک مراجعه می کنند.

• پاروتیت مکرر دوران کودکی. دوره های مکرر التهاب و درد غده پاروتید همراه با تب و درد که علت آن ناشناخته است.
• التهاب پاروتید احتمال دارد تظاهرات اولیه عفونت HIV باشد و موکوسل و رانول دهان نیز ممکن است تظاهر باشد.
• بیماری سل یک علت نادر پاروتیت و سایر التهاب غدد بزاقی است، اما باید در افرادی که دچار ضعف سیستم ایمنی هستند یا از یک جمعیت پرخطر هستند، در نظر گرفته شود.

علائم عفونت غدد بزاقی ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• تب
• دهان خشک
• تورمی که معمولا دردناک و حساس است.
• کاهش باز شدن دهان، مشکل در صحبت کردن
• درد دهان یا صورت، به خصوص همراه با غذا خوردن
• مزه های غیر طبیعی یا بد همراه با ترشحات چرکی از دهانه مجرای بزاقی (عفونت باکتریایی)

انواع و عملکرد غدد بزاقی

تقریباً 1-1.5 لیتر بزاق در روز توسط سه جفت غدد بزاقی اصلی تولید می شود:

• غدد پاروتید، در زیر سوراخ شنوایی خارجی، بین راموس عمودی فک پایین و فرآیند ماستوئید قرار دارند. مجرای پاروتید از ماستر عبور و از طریق یک پاپیلای کوچک روی غشای باکال در مقابل تاج دندان مولر دوم فوقانی باز می شود. غده پاروتید رابطه نزدیکی با عصب صورت دارد که هنگام عبور از پاروتید به شاخه های آن تقسیم می شود.
• غدد زیر فکی، ساختارهای جفتی به اندازه گردو هستند که در زیر و جلوی زاویه فک قرار دارند و به دور لبه خلفی عضله میلوهیوئید می‌پیچند. مجاری آنها به سمت کف دهان درست در کنار فرنولوم زبان بیرون می آیند.
• غدد زیر زبانی، زیر زبان قرار دارند و از طریق مجاری متعددی به کف دهان باز می شوند.

همچنین تعداد زیادی (600-1000) غدد بزاقی جزئی وجود دارد که به طور گسترده در سراسر مخاط دهان، کام، یوولا، کف دهان، زبان خلفی، ناحیه رترومولار و پری لوزه، حلق، حنجره و سینوس های پارانازال پراکنده شده اند.

بزاق از آب، الکترولیت ها، روان کننده ها، ترکیبات ضد میکروبی، آنزیم ها و فاکتورهای رشد تشکیل شده است. این اجزا با هم، گفتار، جویدن و بلع را تسهیل و فرآیند هضم را آغاز می کنند. بزاق همچنین با محافظت از مخاط دهان و دندان از مشکلات آنها پیشگیری می کند.

اختلال غدد بزاقی چه علائمی دارند؟

به طور کلی، علائم غدد بزاقی به محل بروز آن بستگی دارد. بر همین اساس پزشک ممکن است برای بررسی علائم موارد زیر را در نظر بگیرید:

• آیا احساس خشکی دهان دارند؟
• علائم بر روند خوردن شما تأثیر می گذارد؟
• آیا علائم سیستمیک حاکی از عفونت، بیماری خودایمنی، سارکوئیدوز یا بدخیمی است؟
• چه مدت علائم را تجربه کرده اید؟ آیا وزن شما از زمانی که برای اولین بار مورد توجه قرار گرفته افزایش یافته است؟
• کدام یک از غدد بزاقی درگیر است؟ معمولاً پاروتید است. شرایط به طور متفاوتی بر غدد بزاقی مختلف تأثیر می گذارد.
• اگر تورم وجود داشته باشد یک طرفه است یا دو طرفه؟ آیا علائم شما ثابت هستند یا گاه به گاه بروز می کنند؟ آیا تورم دردناک است؟ درد ممکن است مربوط به گوش یا گلو باشد.

علائم سیالولیتیازیس، عبارتند از:

• توده دردناک زیر زبان
• دردی که هنگام غذا خوردن افزایش می یابد.

علائم سیالادنیت، عبارتند از:

• تب
• چرک قوی یا بدبو
• توده در گونه یا زیر چانه شما
• چرکی که به دهان شما می ریزد.

کیست هایی که در غدد بزاقی شما رشد می کنند می توانند باعث ایجاد موارد زیر شوند:

• مشکل در بلع
• اختلال در خوردن
• مشکل در صحبت کردن
• مخاط زرد رنگ که هنگام ترکیدن کیست تخلیه می شود.

عفونت های ویروسی در غدد بزاقی، مانند اوریون، می توانند باعث ایجاد موارد زیر شوند:

• تب
• سردرد
• درد مفاصل
• دردهای عضلانی
• تورم در دو طرف صورت

علائم سندرم شوگرن عبارتند از:

• دهان خشک
• زخم در دهان
• سرفه خشک
• خشکی چشم
• پوسیدگی دندان
• غدد بزاقی متورم
• درد یا تورم مفاصل
• خستگی غیر قابل توضیح
• عفونت های مکرر غدد بزاقی

اگر دیابت یا اعتیاد به الکل دارید، ممکن است در غدد بزاقی نیز تورم داشته باشید.

در صورت مشاهده علائم زیر به پزشک مراجعه کنید:

• طعم بد در دهان
• دهان خشک
• درد دهان
• تورم صورت
• مشکل باز کردن دهان

علائم اختلالات غدد بزاقی بر اساس نوع غدد

همان طور که گفته شد علائم شما ممکن است با توجه به نوع غده درگیر شده، متفاوت باشند، مثلا:

التهاب غده پاروتید

التهاب غده پاروتید به عنوان تحلیل زاویه فک شناخته می شود. لوب جانبی نیز احتمال دارد باعث ایجاد توده در جلوی گوش شود. التهاب می تواند لوزه های همان طرف صورت را تحت تاثیر قرار دهد. باید در صورت التهاب غدد پارتید، التهاب عمومی غده می تواند به دلیل انسداد مجرا یا بیماری التهابی و یا توده های موضعی مربوط به تومور باشند.

غدد زیر فکی

آسیب شناسی غده زیر فکی معمولاً شامل التهاب در زیر و جلوی زاویه فک است. پزشک ممکن است منافذ مجرا را با توجه به وجود التهاب و چرک یا در واقع یک سنگ نهفته قابل مشاهده، بررسی کند و از شما بخواهد که زبان خود را تا سقف دهان بلند کنید.

با انگشت اشاره یک دست داخل دهان و انگشتان دست دیگر سطح بیرونی توده در گردن را معاینه کند. در شرایط عادی، غده قابل لمس نیست، اما در صورت بزرگ شدن، 2 تا 3 سانتی متر جلوتر از استرنوماستوئید، زیر راموس افقی فک پایین احساس می شود. غده دارای قوام لاستیکی است و نباید به کف دهان یا زبان ثابت شود.

آسیب شناسی غده زیر زبانی احتمال دارد باعث التهاب در کف دهان شود.

اختلالات غدد بزاقی چگونه تشخیص داده می شود؟

پزشک بر اساس سابقه پزشکی و معاینه فیزیکی، آزمایش را توصیه می کند. برخی از موارد تنها از طریق شرح حال و معاینه فیزیکی کاملاً واضح است. در چنین مواردی ممکن است آزمایش های تشخیصی لازم نباشد.

پزشک شما ممکن است بخواهد انسداد را برای تشخیص انسداد غدد بزاقی ببیند. گرفتن اشعه ایکس از ناحیه آسیب دیده می تواند به تشخیص دقیق انسداد کمک کند. سپس جراح سر و گردن می تواند از بیهوشی برای بی حس کردن دهانه غدد بزاقی و رفع هرگونه انسداد استفاده کند.

اگر پزشک شما نیاز به هدف قرار دادن دقیق غدد بزاقی داشته باشد، ام آر آی یا سی تی اسکن می تواند تصاویر عمیق تری ارائه دهد.

همچنین، بیوپسی برای برداشتن بافت غدد بزاقی می تواند به تشخیص کمک کند، به خصوص اگر پزشک مشکوک باشد که ممکن است یک اختلال خود ایمنی دارید که غدد بزاقی شما را تحت تاثیر قرار می دهد.

درمان و مدیریت اختلالات غدد بزاقی

درمان اختلالات غدد بزاقی به علل اصلی آن بستگی دارد و برخی از گزینه های درمانی احتمالی عبارتند از:

• اوریون یک بیماری خود محدود شونده بدون عواقب جدی در اکثر بیماران و درمان حمایتی مناسب است.
• عفونت چرکی حاد با آنتی بیوتیک و برش و تخلیه در صورت ایجاد آبسه درمان می شود.
• جریان بزاق باید با استفاده از کمپرس های گرم، سیالاگوگ ها مانند قطره لیمو، آدامس یا قرص های ویتامین C، هیدراتاسیون، ماساژ غدد بزاقی و بهداشت دهان تقویت شود.
• در عفونت های مزمن، جایی که انسداد مجرای مشخص است، سنگ ها یا تنگی ها را می توان برداشت و جریان بزاق را تقویت می کند. گاهی اوقات احتمال دارد نیاز به برداشتن غده در مواردی باشد که مشکلات عود کنند.

توجه: بیماری های غدد بزاقی در کودکان نادر است (به استثنای پاروتیت حاد معمولاً به دلیل اوریون)، بنابراین هر مشکل غدد بزاقی حاد یا مزمن که به درمان محافظه کارانه پاسخ نمی دهد باید برای نظر متخصص ارجاع شود.

تزریق واکسن سرخک، اوریون و سرخجه (MMR) برای اطمینان از ایمنی  و پیشگیری از ظهور مجدد اوریون ضروری است.

آنتی بیوتیک ها می توانند عفونت های باکتریایی را درمان کنند.

مراقبت خوب از دندان ها برای درمان موفقیت آمیز غدد بزاقی حیاتی است. مسواک زدن و نخ دندان کشیدن حداقل دو بار در روز می تواند از اختلالات غدد بزاقی و پوسیدگی دندان جلوگیری کند.

درمان انسداد غدد بزاقی

سنگ‌ ها می‌توانند در غدد بزاقی اصلی و مجرای آن‌ها تشکیل که باعث انسداد خروج بزاق می‌شوند و معمولاً همراه با درد و التهاب در هنگام صرف غذا است. آنها بیشتر در غده زیر فکی و مجرای آن (80-90٪) دیده ، اما احتمال دارد در غدد بناگوشی نیز دیده شود. انسداد غدد بزاقی در غده پاروتید کمتر دیده می شود، زیرا ترشحات آن آبکی تر و مجرای آن پهن تر است. غدد زیرزبانی به 8-20 مجرا تخلیه، بنابراین به ندرت مسدود می شوند.

• انسداد غدد بزاقی جزئی نیز رخ می دهد و در نتیجه تورم های کیست مانند در لب ها و گونه ها ایجاد می شود. علت ایجاد سنگ غدد بزاقی ناشناخته است. سنگ ها از مخاط، بقایای سلولی، فسفات کلسیم و منیزیم تشکیل شده اند.
• انسداد غده پاروتید بیشتر به دلیل تنگی دهانه مجرا است . این گاهی اوقات می تواند ثانویه و به علت ترومای مزمن ناشی از دندان مصنوعی نامناسب باشد.
• انسداد مجرای بزاقی باعث التهاب و تورم غده می شود.اگر انسداد غدد بزاقی برطرف نشود، غده آسیب دیده و در نهایت احتمال دارد نیاز به برداشتن کامل داشته باشد.

درمان سنگ های بزاقی

سنگ های بزاقی نیمی از اختلالات غدد بزاقی را تشکیل می دهند که هر سال 5.9 مورد در هر 100000 نفر است.

در سونوگرافی، سنگ ها به صورت خطوط یا نقاط پراکوی قابل توجهی با سایه های آکوستیک دیستال ظاهر می شوند. سونوگرافی در حال حاضر اولین بررسی است و سایر علل التهاب مانند بدخیمی یا لنفادنوپاتی را رد می کند.

بسیاری از سنگ‌ها خودبه‌خود دفع می‌شوند، بنابراین درمان محافظه‌کارانه می تواند از مسکن‌های خوراکی و آنتی‌بیوتیک‌ها در جایی که عفونت وجود دارد، باشد. هیدراتاسیون خوب، کمپرس گرم و ماساژ غدد احتمال دارد به عبور سنگ کمک کند.

• اگر توده ای در غده بزاقی خود دارید، پزشک ممکن است جراحی را برای برداشتن توده یا خود غده توصیه کند. اگر توده سرطانی باشد، ممکن است برای از بین بردن سلول های سرطانی به پرتو درمانی نیاز داشته باشید.
• این درمان‌ها معمولاً تا زمانی که بدن شما زمان لازم برای بهبودی نداشته باشد، شروع نمی‌شوند. این معمولاً چهار تا شش هفته پس از جراحی است.
• پرتو درمانی گردن می تواند باعث خشکی دهان شود که می تواند ناراحت کننده باشد و بر هضم شما تأثیر بگذارد. پزشک ممکن است نوشیدن مایعات بیشتر و پرهیز از غذاهای سرشار از سدیم را توصیه کند.
• اگر توده غدد بزاقی سرطانی نباشد، ممکن است نیازی به پرتودرمانی نباشد. توده ای که علائم ایجاد نمی کند ممکن است با اقدامات محافظه کارانه درمان شود. این شامل دهانشویه های مخصوص برای تسکین خشکی دهان می شود.

همچنین می توانید با شستشو با مخلوطی از 1/2 قاشق چایخوری نمک در 1 فنجان آب، دهان خود را مرطوب نگه دارید.

مدیریت جراحی

• سنگ های زیر فکی پروگزیمال احتمال دارد با گشاد کردن یا برش دادن مجرای وارتون و روش ترانس دهانی برداشته شوند.
• سنگ های موجود در مجرای زیر فکی احتمال دارد با یک برش در کف دهان برداشته شوند، در حالی که سنگ های موجود در ماده غده شاید نیاز به برداشتن غده داشته باشند.

سیالندوسکوپی به کمک CT یا سنگ شکنی در حال حاضر معمولاً در صورت امکان با هدف حفظ بهتر عملکرد غدد، مورد استفاده قرار می گیرد.

کسانی که سنگ های بزاقی داشته اند بیشتر احتمال دارد دوباره آنها را تجربه کنند. در حال حاضر هیچ روش پیشگیری مبتنی بر شواهد وجود ندارد. حفظ هیدراتاسیون خوب به تولید بزاق کمک می کند و می تواند خطر عود را کاهش دهد.

درمان سیالادنوز

سیالادنوز یک التهاب عمومی غدد بزاقی است که در اثر هیپرتروفی جزء آسینار غده ایجاد می شود و با تعدادی از بیماری های سیستمیک همراه است. درمان سیالادنوز به  علت اصلی بستگی دارد. شایع ترین بیماری دژنراتیو که غدد بزاقی را تحت تاثیر قرار می دهد، سندرم شوگرن که یک وضعیت خودایمنی است.  ترجیحاً غده پاروتید را تحت تأثیر قرار می دهد، اما ممکن است غدد بزاقی زیر فکی و جزئی  ومعمولاً غدد اشکی را نیز تحت تأثیر قرار می دهد.

سندرم شوگرن احتمال دارد با بیماری های سیستمیک دیگری مانند آرتریت روماتوئید، لوپوس اریتماتوز سیستمیک یا اسکلروز صفراوی اولیه همراه باشد.

سایر علل سیالدنوز عبارتند از:

• بولیمیا
• بی اشتهایی
• بیماری سلیاک و سوء تغذیه
• سارکوئیدوز و سندرم هیرفورد
• ناشی از دارو – به عنوان مثال، تیوریا، آنتی کولینرژیک
• اختلالات غدد درون ریز مانند سندرم کوشینگ، دیابت شیرین و کم کاری تیروئید

درمان سندرم شوگرن

در بیماران مبتلا به سندرم شوگرن که مشکوک به تشخیص است، به روماتولوژی مراجعه کنید. مراقبت خوب از دندان برای پیشگیری از پوسیدگی ضروری است. داروهای پاراسمپاتیک، مانند پیلوکارپین، می تواند برای درمان کاهش بزاق و خشکی دهان استفاده شود. علی‌رغم استفاده زیاد از این محصولات برای تسکین علائم در حال حاضر شواهد کافی برای توصیه محرک‌ها، روان‌کننده‌ها و محافظ‌های محلی وجود ندارد. برداشت غده به ندرت انجام می شود.

خطر لنفوم غیر هوچکین بدخیم در سندرم شوگرن اولیه افزایش می یابد . احتمال دارد تشخیص آن در زمینه التهاب پاروتید مداوم مشکل ساز باشد.

درمان تومورهای غدد بزاقی

تومورهای بدخیم غدد بزاقی نادر و اکثر نئوپلاسم ها خوش خیم هستند.

• تثبیت روی پوست
• افزایش سریع اندازه تورم
• زخم و یا سفتی مخاط یا پوست
• پارستزی یا بیهوشی اعصاب حسی مرتبط
• سابقه قبلی سرطان پوست، سندرم شوگرن یا تشعشع به سر و گردن

با این حال، تمام التهاب های بزاق نیاز به ارجاع و بررسی فوری دارند.

سونوگرافی اولین بررسی است که معمولاً با آسپیراسیون سوزن ظریف برای سیتولوژی یا بیوپسی با سوزن مرکزی در جایی که تومور دیده می شود، ترکیب می شود. MRI اطلاعات بیشتری در مورد حاشیه تومور و مرحله بندی می دهد، در حالی که سی تی اسکن و توموگرافی انتشار پوزیترون-CT (PET-CT) برای تعیین انتشار متاستاتیک استفاده می شود.

تومورها به طور کلی نیاز به برداشتن و جراحی دارند. رادیوتراپی بعد از عمل احتمال دارد برای تومورهای بدخیم غدد بزاقی مورد نیاز باشد.