هیپوسپادیاس در نوزادان پسر یک مشکل شایع است که در هر 250 تا 300 تولد یک مورد رخ می دهد. این بیماری قابل درمان است، اما اگر بدون مراقبت باقی بماند، می تواند منجر به مشکلات طولانی مدت، از جمله مشکل در ادرار شود.
هیپوسپادیاس چیست؟
هیپوسپادیاس نوعی نقص مادرزادی است که در آن مجرای ادرار (لوله ای که ادرار را از مثانه به خارج از بدن می رساند) در نوک آلت تناسلی مرد باز نمی شود. در هیپوسپادیاس، دهانه مجرای ادرار (میتوس) ممکن است در مکان های غیر طبیعی، مانند شافت آلت تناسلی مرد یا نزدیک کیسه بیضه باشد.
هیپوسپادیاس زمانی رخ می دهد که در طول هفته های 8 تا 14 بارداری مجرای ادرار به صورت غیر طبیعی رشد کند. این وضعیت می تواند در درجات مختلفی از جزئی تا شدید در جنین رخ دهد.
انواع هیپوسپادیاس در نوزادان
هیپوسپادیاس بر اساس محل دهانه مجرای ادرار طبقه بندی می شود.
- دیستال/ غده ای/ زیرجلدی: متداول ترین نوع هیپوسپادیاس است که در آن دهانه مجرای ادرار به سر آلت تناسلی نزدیک تر است.
- میانه میل: دهانه مجرای ادرار در وسط آلت تناسلی مرد یا هر جای دیگر در امتداد شافت آلت تناسلی قرار دارد.
- پنوسکروتال: دهانه مجرای ادرار در قسمتی از آلت تناسلی و کیسه بیضه قرار دارد.
- پرینه: شدیدترین نوع هیپوسپادیاس است که دهانه مجرای ادرار در پشت کیسه بیضه قرار دارد. این ناهنجاری دستگاه ادراری در میان نوزادان زیاد شایع نیست.
چه عواملی باعث هیپوسپادیاس می شود؟
علت مشخصی برای ابتلا به هیپوسپادیاس در نوزادان وجود ندارد. پزشکان بر این باورند که ترکیبی از عوامل ژنتیکی و محیطی می تواند منجر به رشد غیرطبیعی مجرای ادرار در حین بارداری شود. برخی از عوامل خطر ممکن است با ایجاد هیپوسپادیاس در پسران مرتبط باشد.
عوامل خطر هیپوسپادیاس
عوامل زیر می تواند خطر هیپوسپادیاس را در نوزادان افزایش دهد.
ژنتیک
بررسی ها نشان می دهد که حدود 7٪ از نوزادان مبتلا به هیپوسپادیاس در خانواده پدری خود سابقه این بیماری را دارند. به این معنی که پدران آنها نیز دارای هیپوسپادیاس بوده اند. تقریباً 21 درصد از نوزادان مبتلا به هیپوسپادیاس در خانواده خود دارای پدر و یا برادر مبتلا به این بیماری هستند. رشد آلت تناسلی مرد در دوران جنینی تحت تأثیر ژن ها قرار دارد. بنابراین، ژن های غیر طبیعی مرتبط با هیپوسپادیاس ممکن است در افزایش خطر ابتلا به این بیماری در نوزادان پسر نقش داشته باشند.
سن مادر
سن بالای مادر یکی از مهمترین عوامل خطر در دوران بارداری است. هر چه سن مادر در دوران بارداری بالاتر باشد، احتمال ابتلا جنین به ناهنجاری های مادرزادی به همان میزان افزایش پیدا می کند. احتمال متولد شدن نوزاد با نقص های مادرزادی از جمله هیپوسپادیاس در زنان بالای 35 سال بیشتر است. علت این امر آن است که هر چه سن بارداری مادر بیشتر باشد کیفیت تخمک کاهش بیشتری پیدا می کند.
وزن مادر
چاقی و افزایش وزن مادر در دوران بارداری خطر تولد نوزاد مبتلا به هیپوسپادیاس را افزایش می دهد. هنوز مشخص نیست که وزن بدن مادر چگونه بر خطر هیپوسپادیاس در نوزادان پسر تأثیر می گذارد. بیماری هایی مانند فشار خون بالا و دیابت که معمولاً با چاقی مرتبط هستند، می توانند از عوامل اصلی خطر ابتلا به این ناهنجاری مادزادی باشند.
سبک زندگی مادران
به طور کلی سبک نادرست زندگی و کمبودهای غذایی در دوران بارداری می تواند خطر ابتلا به نقص های مادرزادی در نوزادان را افزایش دهد. زنانی که سیگار می کشند، الکل مصرف می کنند و به مواد مخدر روی می آورند ممکن است در معرض خطر بیشتری برای به دنیا آوردن نوزادی مبتلا به هیپوسپادیاس باشند. رژیم غذایی ناسالم با کمبود مواد مغذی حیاتی، مانند اسید فولیک، نیز می تواند خطر ابتلا به هیپوسپادیاس را افزایش دهد.
هورمون های جنینی
رشد آلت تناسلی مرد در دوران جنینی در طول هفته های 9 و 12 بارداری اتفاق می یفتد. عملکرد غیر طبیعی هورمون های جنین می تواند بر روند تشکیل آلت تناسلی و مجاری ادرار تأثیر گذاشته و خطر هیپوسپادیاس را افزایش دهد.
هورمون های مادر
مشکلات هورمونی مادر نیز ممکن است باعث ایجاد ناهنجاری های مادرزادی در جنین شود. گاهی هورمون های مادر تحت تاثیر ترکیباتی مانند مواد شیمیایی و سموم مضر در بدن قرار می گیرند. مادرانی که به دلیل مشکلات ناباروری تحت درمان باروری قرار می گیرند ممکن است داروها و دوز بالایی از هورمون ها مانند پروژسترون را دریافت کنند. این مساله به نوبه خود می تواند خطر نقایص مادرزادی، از جمله هیپوسپادیاس را در نوزادان پسر افزایش دهد.
علائم هیپوسپادیاس در نوزادان
پس از تولد پزشک علائم نقص مادرزادی را در نوزاد بررسی می کند. در بیشتر موارد هیپوسپادیاس بلافاصله پس از تولد، در معاینه بدنی تشخیص داده می شود.
علائم ابتلا به هایپوسپادیاس در نوزادان پسر عبارت است از:
- آلت تناسلی دارای انحنای غیر طبیعی است.
- گلنس (سر) آلت تناسلی مرد شکلی غیر طبیعی دارد.
- خروج ادرار از آلت حالت غیر طبیعی داشته و جریان مداومی ندارد.
- دهانه مجرای ادرار در محل معمول خود (سر آلت تناسلی) واقع نشده است.
نوزادان مبتلا به هیپوسپادیاس اغلب در پوست ختنه گاه خود نیز دارای ناهنجاری هستند. به طوری که در موارد شدید هیپوسپادیاس، پوست قسمت هایی از ختنه گاه به خصوص بخش زیرین آن در هنگام تولد وجود ندارد.
در موارد نادر، اگر در دوران نوزادی هیپوسپادیاس تشخیص داده نشود، نوزادان بزرگتر و کودکان نوپا دچار عدم توانایی در ادرار صحیح در هنگام ایستادن می شوند.
درمان هیپوسپادیاس
پزشک نوع هیپوسپادیاس، وجود مشکلات ادراری و پیش آگهی احتمالی را برای تصمیم گیری در مورد نوع درمان ارزیابی می کند. ابتلا به هیپوسپادیاس خفیف معمولا در عملکرد زندگی روزمره اختلالی ایجاد نمی کند. به همین علت در صورت عدم وجود ناهنجاری در سیستم ادراری این نوع هیپوسپادیاس معمولا به هیچ درمانی نیاز ندارد.
هیپوسپادیای دیستال متوسط نسبت به هیپوسپادیای پرینه معمولاً نیاز به درمان دارد زیرا عدم درمان این وضعیت باعث ایجاد مشکلاتی در مراحل بعدی زندگی می شود. به عنوان مثال بروز مشکلات در حین فعالیت جنسی و عدم توانایی در ادرار کردن در حالت ایستاده یکی از مهمترین مشکلات بیماران مبتلا به هیپوسپادیای دیستال است. این بیماری با دارو قابل درمان نیست و تنها گزینه جراحی است. عمل جراحی معمولاً در سنین 6 تا 12 ماهگی انجام می شود. اگرچه در برخی موارد، بنا به تشخیص پزشک ممکن است این عمل در سنین بیشتر یا کمتر انجام شود.
جراحی هیپوسپادیاس
- جراحی تحت بیهوشی عمومی انجام شده و ممکن است تا چهار ساعت طول بکشد.
- پزشک ممکن است یک روز قبل از عمل داروهایی را برای شما تجویز کند. در برخی موارد قبل از عمل جراحی برای آمادگی بیشتر ممکن است داروها به صورت آمپول تزریق شود.
- هدف از این جراحی تغییر محل دهانه مجرای ادرار در نوک آلت تناسلی است. در صورت نیاز ممکن است مشکلات دیگر از جمله انحنای غیر طبیعی آلت تناسلی نیز اصلاح و درمان شود.
- اگر هیپوسپادیاس شدید بوده یا مشکلات همزمان دیگری وجود داشته باشد، احتمالا کودک به چندین عمل جراحی نیاز خواهد داشت. بسته به تشخیص پزشک ممکن است این عمل ها به تدریج و در سنین مختلف انجام شود.
- بیشتر نوزادان می توانند پس از عمل، از بیمارستان ترخیص شده در همان روز به خانه برگردند. برای تخلیه ادرار، یک کاتتر در دهانه مجرای ادرار قرار می گیرد. پوشک کودک را می توانید بدون هیچ مشکلی بر روی کاتتر ببندید. کاتتر معمولا پس از یک الی دو هفته برداشته می شود.
مراقبت های پس از عمل
برای پیشگیری از عوارض احتمالی بهتر است مراحل زیر را برای مراقبت های بعد از عمل رعایت کنید:
- پیش از ترخیص از بیمارستان معمولا روشهای مراقبت از کاتتر به والدین آموزش داده می شود.
- برای پیشگیری از عفونت های احتمالی، آنتی بیوتیک های تجویز شده توسط پزشک را در ساعت های مشخص به نوزاد بدهید.
- ممکن است پزشک از شما بخواهد که موقتا از ختنه کودک خودداری کنید. ختنه کردن نوزاد در فاصله کوتاهی پس از عمل می تواند خطر ابتلا به عفونت را افزایش دهد.
- قرار گرفتن نوزاد در برخی موقعیت ها می تواند باعث فشار به بدن و ایجاد درد در نوزاد شود. پزشک پس از عمل در مورد موقعیت های خواباندن، استحمام یا بازی نوزاد توضیحات لازم را به شما می دهد. به طور کلی باید از قرار دادن نوزاد در وضعیت هایی مانند خوابیده به شکم که باعث فشار به آلت تناسلی می شود خودداری کنید.
صورتی بودن رنگ ادرار کودک تا چند روز بعد از عمل طبیعی است. اگر کودک تب کرده و یا محل عمل بیش از حد متورم شد حتما با پزشک مشورت کنید. همچنین نشانه های دیگری مانند خونریزی از آلت تناسلی و یا ادرار نکردن نوزاد هم جزء نشانه های مهم عفونت است. در صورت مشاهده هر یک از این علائم هر چه سریع تر با پزشک متخصص مشورت کنید.
اثرات جراحی هیپوسپادیاس برای همیشه در بدن کودک باقی می ماند. اما با این حال با بزرگ شدن کودک آلت تناسلی او رشد کاملا طبیعی خواهد داشت.
پیشگیری از هیپوسپادیاس
هیچ روش دقیقی برای پیشگیری از هیپوسپادیاس وجود ندارد. تشخیص این بیماری در حین سونوگرافی قبل از تولد دشوار است. اما با این حال با رعایت برخی موارد در دوران بارداری می توان عوامل خطر ابتلا به این بیماری را کاهش داد. از جمله:
- مادران باردار باید از قرار گرفتن در معرض ترکیبات، سموم شیمیایی و داروهایی که باعث افزایش خطر نقص مادرزادی در جنین می شوند، خودداری کنند.
- مادران ناباروری که قصد دارند از طریق درمان های مختلف باردار شوند باید پیش از درمان با پزشک خود مشورت کنند. زیرا برخی انواع هورمون ها و داروهای تجویزی خطر ابتلا جنین به ناهنجاری های مادرزادی مانند هیپوسپادیاس را افزایش می دهند.
- نوزاد خود را پس از تولد به معاینات منظم ببرید. هایپوسپادیاس خفیف ممکن است در ابتدا مورد توجه قرار نگیرد و فقط با رشد کودک قابل تشخیص باشد. معاینه نوزاد در ماه های اول پس از تول باعث تشخیص زودرس بیماری و در نتیجه درمان سریع تر آن خواهد شد.
- اضافه وزن دوران بارداری یکی از عوامل مهم ابتلا به ناهنجاری های مادرزادی است. مادران باردار باید قبل از اقدام به بارداری وزن مناسبی داشته باشند. چاقی باعث ابتلا مادران باردار به دیابت بارداری و فشار خون بالا شده و در نتیجه سلامت جنین را در معرض خطر قرار می دهد.
- مادران باید در دوران بارداری سبک زندگی سالم را رعایت کنند. انجام ورزش و فعالیت بدنی، پیشگیری از مصرف سیگار، الکل و سوء مصرف مواد نقش مهمی در پیشگیری از ابتلا نوزاد به ناهنجاری های مادرزادی دارد. مادران باردار به خصوص در این دوران باید یک رژیم غذایی سالم را رعایت کنند. مصرف برخی از مکمل ها مانند آهن و اسید فولیک در دوران بارداری ضروری بوده و باعث پیشگیری از کمبودهای تغذیه ای مادر می شود.
سخن آخر
به طور کلی هیپوسپادیاس یک نقص مادرزادی شایع در پسران است که معمولاً به دلیل رشد غیرطبیعی مجرای ادرار ایجاد می شود. ابتلا به این ناهنجاری مادرزادی زیاد شایع نیست. تشخیص و درمان به موقع با جراحی می تواند به اصلاح وضعیت کمک کند. اکثر نوزادان پس از عمل جراحی سلامت کامل خود را به دست می آورند. همچنین انجام این عمل جراحی هیچ گونه تاثیر طولانی مدتی بر عملکرد آلت تناسلی در پسران ندارد.
آخرین دیدگاه‌ها