شایع ترین بیماری های سیستم عصبی

از شایع ترین بیماری های سیستم عصبی درد است و بخش اعظم آن مربوط به اعصاب می باشد؛ اما علاوه بر آن، بیماری ها و شرایط زیادی سلامت سیستم عصبی را تحت تاثیر قرار می دهند. سیستم عصبی در اصل سیم کشی برق بدن است. سیستم عصبی مجموعه پیچیده ای از اعصاب و سلول های تخصصی معروف به نورون ها هستند که پیام ها را بین قسمت های مختلف بدن منتقل می کند. سیستم عصبی از نظر ساختاری از دو قسمت سیستم عصبی مرکزی و سیستم عصبی محیطی تشکیل شده است. سیستم عصبی مرکزی از مغز، نخاع و اعصاب ساخته شده است. سیستم عصبی محیطی از نورون های حسی، گانگلیون (خوشه های نورون) و اعصاب تشکیل شده که به هم دیگر و سیستم عصبی مرکزی متصل می شوند. از نظر عملکردی، سیستم عصبی دو بخش اصلی جسمی یا ارادی و بخش خودمختار یا غیر ارادی دارد.

عملکرد سیستم عصبی

سیستم عصبی یک شبکه پیچیده و بسیار تخصصی است که تعامل بین شما و دنیای اطراف تان را سازماندهی، توضیح و هدایت می کند.

سیستم عصبی در کنترل و تنظیم موارد زیر نقش زیادی دارد:

• بینایی، شنوایی، طعم، بو و احساس
• عملکرد های ارادی و غیر ارادی مانند حرکت، تعادل و هماهنگی
• عملکرد اکثر سیستم های بدن دیگر مانند جریان خون و فشار خون
• توانایی تفکر و استدلال. سیستم عصبی به شما این امکان را می دهد تا هوشیار باشید.

ساختار سیستم عصبی

• سیستم عصبی مرکزی از مغز و نخاع تشکیل شده است.
• مغز نقش مهمی در کنترل بیشتر عملکردهای بدن از جمله هوشیاری، حرکات، احساسات، افکار، گفتار و حافظه دارد.

برخی از حرکات رفلکس می توانند از طریق مسیرهای نخاعی و بدون مشارکت در ساختارهای مغزی رخ دهند. نخاع به قسمتی از مغز به نام ساقه مغز متصل است و از طریق کانال نخاعی عبور می کند. اعصاب جمجمه از ساقه مغز خارج می شوند. ریشه های عصبی از نخاع به هر دو طرف بدن می روند. نخاع حامل سیگنال (پیام) بین مغز و اعصاب محیطی بدن است.

مایع مغزی نخاعی که در بین 2 لایه مننژ به نام ماده پیا و آراکنوئید وجود دارد، مغز و نخاع را احاطه کرده و در حفره های (بطن ها) سیستم عصبی مرکزی گردش می کند. لایه بیرونی آن ضخیم تر است و نقش محافظ را ایفا می کند و ماده dura نامیده می شود. واحد اصلی سیستم عصبی مرکزی نورون (سلول عصبی) است. میلیاردها نورون به بخش های مختلف بدن اجازه می دهد تا از طریق مغز و نخاع با یکدیگر ارتباط برقرار کنند. ماده ای چرب به نام میلین سلول های عصبی را برای برقراری ارتباط سریع عصب تا عصب، پوشش می دهد.

مغز

• مغز بزرگترین قسمت سیستم عصبی است.
• مغر اقدامات ارادی مانند گفتار، حواس، فکر و حافظه را کنترل می کند.

به طور کلی مغز به دو نیمه تقسیم می شود که به نیمکره راست و چپ معروف هستند. توده ای از الیاف به نام corpus callosum نیم کره ها را به هم دیگر پیوند می دهد. نیمکره راست حرکات اندام های ارادی را در سمت چپ بدن کنترل می کند و نیمکره چپ حرکات اندام های ارادی را در سمت راست بدن تحت کنترل می گیرد. تقریباً در هر شخص یک نیمکره نسبت به نیمکره دیگر برتری دارد. هر نیمکره به چهار لوب یا ناحیه تقسیم می شود که بهم پیوسته اند.

قشر مغز که به آن ماده خاکستری نیز گفته می شود، خارجی ترین لایه مغز است و عمدتاً حاوی اجساد عصبی است. ماده خاکستری به طور فعال در ذخیره و پردازش اطلاعات شرکت می کند. ماده خاکستری از هسته و آکسون تشکیل شده است. قسمت های مخلتف قشر مغز را بر اساس عملکرد کلی یا نام لوب نام گذاری می شوند. اگر مسئول عملکرد حرکتی باشد، منطقه را قشر حرکتی می گویند. اگر مسئول عملکرد حسی باشد، منطقه را قشر حسی یا موضعی می گویند. قشر کلسیتین یا قشر بینایی و یا جلدی در لوب اکسیپیتال قرار دارد و اطلاعات بصری را دریافت می کند. قشر شنوایی در لوب تمپورال، صداها یا اطلاعات کلامی را دریافت می کند.

عملکرد سیستم عصبی محیطی

نورون های عصبی که از ساقه مغز و نخاع خارج می شوند بخشی از سیستم عصبی محیطی می شوند. اعصاب جمجمه از ساقه مغز خارج شده و به عنوان انتقال دهنده سیستم عصبی محیطی بسیاری از کارکردها از جمله حرکات چشم و احساس صورت، شنوایی و سلیقه را به عهده دارند. نخاع نیز مانند مغز توسط ماده پیا و غشاهای آراكنوئید پوشانده شده است. مایع مغزی نخاعی در اطراف پیا و زیر آراکنوئید بیرونی گردش می کند. به این فضا نیز فضای فرعی زیر بغل گفته می شود.

بیماری های سیستم عصبی

از شایع ترین بیماری های سیستم عصبی بیماری هایی هستند که سیستم عصبی را تحت تاثیر قرار می دهند ممکن است یا به مرور زمان رخ دهند و باعث از دست رفتن تدریجی عملکرد سیستم (دژنراسیون) شوند و یا به طور ناگهانی اتفاق بیفتند و باعث ایجاد مشکلات جدی تر (حاد) شوند. علائم بیماری های سیستم عصبی از خفیف تا شدید متغیر هستند. علائم به محلی که سیستم عصبی درگیر شده و علت اصلی بیماری بستگی دارند.

برخی از شرایط جدی که می تواند باعث بروز شایع ترین بیماری های سیستم عصبی شوند، عبارتند از:

• مشکلات خون رسانی. مانند اختلالات عروقی
• صدمات (تروما). به ویژه صدمات به سر و نخاع
• مادرزادی. مشکلاتی که در بدو تولد وجود دارند.
• قرار گرفتن در معرض سموم. مانند منوکسید کربن، آرسنیک یا سرب
• مشکلات بهداشت روان. مانند اختلالات اضطرابی، افسردگی یا روان پریشی

بیماران مبتلا به اختلالات عصبی ممکن است مشکلات عملکردی داشته باشند، از جمله:

• تشنج
• مننژیت
• سکته مغزی
• بیماری آلزایمر
• بیماری پارکینسون
• اسکلروز جانبی آمیوتروفیک
• مولتیپل اسکلروزیس (MS)

بیماری پارکینسون

بیماری پارکینسون نوعی اختلال پیشرونده سیستم عصبی است که بر حرکت تأثیر می گذارد. علائم به تدریج و گاهی با لرزش یک دست شروع می شوند. لرزش دست یک علائم شایع است، اما معمولاً باعث سفتی یا کند شدن حرکت می شود. در مراحل اولیه بیماری پارکینسون، ممکن است بازوهای فرد هنگام راه رفتن تکان نخورد و گفتار بیمار نامفهوم شود. علائم بیماری پارکینسون با پیشرفت بیماری و گذشت زمان بدتر می شوند. اگرچه بیماری پارکینسون قابل درمان نیست، اما داروها ممکن است علائم را به میزان قابل توجهی بهبود ببخشند. گاهی اوقات، پزشک برای تنظیم مناطق خاصی از مغز و بهبود علائم، جراحی را پیشنهاد می کند. علائم و نشانه های بیماری پارکینسون در افراد مختلف متفاوت است. علائم اولیه ممکن است خفیف و نامشخص باشد. علائم اغلب از یک طرف بدن شروع می شود و بعد از شروع علائم روی هر دو طرف، شدیدتر می شوند.

تشنج

تشنج، حمله ناگهانی فعالیت الکتریکی در مغز است.

تشخیص تشنج خفیف ممکن است دشوار باشد و چند ثانیه طول بکشد که باعث از بین رفتن هوشیاری و آگاهی بیمار می شود. تشنج شدیدتر می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌تواند باعث اسپاسم و گرفتگی عضلات غیرقابل کنترل شود و می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌تواند چند ثانیه تا چند دقیقه دوام بیاورد. در طی تشنج شدیدتر، برخی از افراد دچار سردرگمی ‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌شوند و هوشیاری خود را از دست می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌دهند. پس از آن ممکن است بیمار هیچ خاطره‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ای از وقوع تشنج را به یاد نیاورد.

شیوع تشنج

به طور کلی، خطر ابتلا به صرع تا 20 سالگی حدود 1 درصد یا از هر 100 نفر 1 مورد است. اگر والدینی به دلیل علت ژنتیکی مبتلا به صرع باشند، میزان ابتلا فرزند آنها بین 2 تا 5 درصد افزایش می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌یابد؛ اما اگر علت تشنج در والدین سکته و یا آسیب مغزی باشد احتمال تاثیر بیماری و انتقال آن به فرزندان آن ها وجود ندارد. تشنج علائم اصلی صرع است. علائم آن از فرد به فرد دیگر و با توجه به نوع تشنج متفاوت است.

مولتیپل اسکلروزیس (MS)

• هیچ درمانی برای مولتیپل اسکلروز وجود ندارد.
• مولتیپل اسکلروزیس (MS) یک بیماری ناتوان کننده مغز و نخاع است.

در MS سیستم ایمنی بدن به غلاف محافظ (میلین) که فیبرهای عصبی را پوشانده، حمله می کند و باعث ایجاد مشکلات ارتباطی بین مغز و بقیه بدن می شود. سرانجام، این بیماری می تواند باعث آسیب دائمی یا شدید اعصاب شود. علائم بیماری ام اس بسیار متفاوت است و به میزان آسیب عصبی و نوع اعصابی که تحت تأثیر قرار می گیرند بستگی دارد. برخی از افراد مبتلا به ام اس شدید ممکن است توانایی پیاده روی به طور مستقل را از دست بدهند، در حالی که برخی دیگر ممکن است مدت طولانی بهبودی را بدون هیچ علائمی جدید تجربه کنند. هیچ درمانی برای مولتیپل اسکلروز وجود ندارد. با این حال، درمان ها می توانند به بهبودی در حملات، اصلاح روند بیماری و مدیریت علائم کمک کنند.

بیماری آلزایمر

• بیماری آلزایمر، شایع ترین علت زوال عقل است.
• این بیماری با کاهش تفکر، مهارت های رفتاری و اجتماعی توانایی فرد را مختل می کند.

بیماری آلزایمر نوعی اختلال پیشرونده است که باعث می شود سلول های مغزی از بین بروند و بمیرند. علائم اولیه این بیماری ممکن است فراموش کردن وقایع یا گفتگوهای اخیر باشد. با پیشرفت این بیماری، فرد مبتلا به آلزایمر دچار اختلال شدید حافظه می شود و توانایی انجام کارهای روزمره خودش را از دست می دهد. داروهای فعلی بیماری آلزایمر ممکن است به طور موقت علائم را بهبود ببخشند یا سرعت پیشرفت بیماری را کندتر کنند. این روش های درمانی گاهی اوقات به مبتلایان آلزایمر کمک می کند تا عملکرد خود را به حداکثر برسانند و استقلال را برای مدتی حفظ کنند.

برنامه ها و خدمات مختلفی وجود دارند که می تواند به حمایت از افراد مبتلا به آلزایمر و مراقبان آنها کمک کند. هیچ درمان قطعی برای بیماری آلزایمر وجود ندارد. در مراحل پیشرفته بیماری، عوارض ناشی از از دست دادن عملکرد شدید مغز مانند کم آبی، سوء تغذیه یا عفونت منجر به مرگ بیمار می شود.

اسکلروز  آمیوتروفیک جانبی

• به ALS اغلب بیماری لو جریگ هم گفته می شود.
• اسکلروز جانبی آمیوتروفیک یا ALS یک بیماری سیستم عصبی پیشرونده است.

ALS  سلول های عصبی مغز و نخاع را تحت تأثیر قرار می دهد و باعث از دست رفتن کنترل عضلات می شود. علت دقیق این بیماری هنوز مشخص نیست و به نظر می رسد در برخی موارد ارثی باشد. اسکلروز جانبی آمیوتروفیک اغلب با پیچش عضلانی و ضعف در اندام یا اختلال در گفتار شروع می شود و در نهایت بر روی کنترل عضلات مورد نیاز برای حرکت، صحبت، غذا خوردن و تنفس تأثیر می گذارد. هیچ درمانی برای این بیماری کشنده وجود ندارد.

سکته مغزی

سکته مغزی، هنگامی رخ می دهد که خونرسانی به قسمتی از مغز قطع و یا کم و از رسیدن اکسیژن و مواد مغذی به بافت مغز جلوگیری می شود. در این صورت طی چند دقیقه سلول های مغزی می میرند. سکته مغزی یک اورژانس پزشکی است که برای پیشگیری از آسیب به مغز و بروز عوارض به درمان فوری نیاز دارد. شناخت علائم سکته مغزی در هنگام بروز آن ها، بسیار مهم است؛ زیرا برخی از گزینه های درمانی بلافاصله پس از شروع سکته مغزی موثرتر هستند. خطر سکته مغزی در زنان در مقایسه با آقایان بیشتر است و بروز برخی از علائم آن در زنان شیوع بیشتری دارد.

مننژیت

• مننژیت، التهاب غشاهای (مننژ) اطراف مغز و نخاع است.
• تورم ناشی از مننژیت باعث ایجاد علائمی مانند سردرد، تب و گردن سفت می شود.

مننژیت در بیشتر موارد از عفونت ویروسی ناشی می شود، اما عفونت های باکتریایی، انگلی و قارچی هم می توانند منجر به این بیماری شوند. مننژیت ممکن است بعد از چند هفته، بدون درمان بهبود یابد اما در برخی موارد می توانند خطرناک باشد و بیمار نیاز به درمان اضطراری و مصرف آنتی بیوتیک داشته باشد. درمان زودرس مننژیت باکتریایی می تواند از بروز عوارض جدی جلوگیری کند. این بیماری می تواند بر همه افراد تأثیر بگذارد، اما در نوزادان، کودکان خردسال، نوجوانان و بزرگسالان شیوع بیشتری دارد.