توكسوپلاسموز

توكسوپلاسموز، نوعی بیماری است كه در نتیجه عفونت با انگل Toxoplasma gondii اتفاق میفتد. این انگل، یکی از رایج ترین انگل های جهان است که  عفونت با آن معمولاً با خوردن گوشت آلوده خام، قرار گرفتن در معرض مدفوع گربه آلوده یا انتقال از طریق مادر به جنین در دوران بارداری رخ می دهد. توكسوپلاسموز ممكن است باعث بروز علائم شبیه به آنفلوانزا شود، اما بیشتر افراد مبتلا به این بیماری هرگز علائم خاصی را تجربه نمی کنند. توکسوپلاسموز ممکن است برای نوزادان متولد شده از مادران آلوده و برای افراد دارای سیستم ایمنی ضعیف، عوارض جدی ایجاد کند. ابتلا به این بیماری در افراد سالم نیازی به درمان خاص جز رعایت اصول بهداشتی ندارد. اما افراد با سیستم ایمنی ضعیف و زنان باردار برای جلوگیری از بروز عوارض شدید نیاز به درمان پزشکی دارند.

علل توكسوپلاسموز

Toxoplasma gondi)T. gondii) یک ارگانیسم انگلی تک سلولی است که می تواند بیشتر حیوانات و پرندگان را آلوده کند. از آنجا که ارگانیسم های عفونی T. gondii فقط در مدفوع گربه دفع می شود، گربه های وحشی و خانگی میزبان نهایی انگل هستند.

برخی از علل اساسی ابتلا به این بیماری، عبارتند از:

• تماس با مدفوع گربه ناقل انگل. تماس انگشت آلوده به مدفوع گربه بعد از باغبانی، تمیز کردن جعبه بستر یا دست زدن به هر چیز آلوده به مدفوع گربه آلوده و قرار دادن انگشت در دهان می تواند یکی از دلایل بروز این بیماری باشد. این عفونت در گربه های وحشی یا آنهایی که از گوشت خام تغذیه می کنند شایع است.
• مصرف غذا و یا آب آلوده. این بیماری یکی از علل شایع سقط جنین در گوسفندان است که گاهی اوقات ممکن است لبنیات خام آنها حاوی انگل باشند.
• استفاده از چاقو، تخته های برش یا وسایل آلوده دیگر. وسایل آشپزخانه که با گوشت خام در تماس هستند ممکن است به انواع انگل ها آلوده شوند. بر همین اساس بهتر است وسایل آشپزخانه زا کاملاً در آب گرم و صابون بشویید.
• مصرف میوه و سبزیجات آلوده. سطح برخی از میوه و سبزیجات ممکن است حاوی انگل باشد. برای اطمینان از سالم بودن این محصولات به خصوص در مواردی که می خواهید به صورت خام مصرف کنید کاملاً بشویید و پوست آن را بگیرید.
• پیوند عضو یا تزریق خون آلوده. در موارد نادر، توكسوپلاسموز از طریق پیوند عضو یا تزریق خون آلوده منتقل می شود.

هنگامی که فرد به T. gondii آلوده می شود، انگل کیست هایی را تشکیل می دهد که تقریباً در هر قسمت از بدن تأثیر می گذارد اما این انگل ها بیشتر مغز و بافت عضلانی اندام های مختلف از جمله قلب را تحت تاثیر قرار می دهد.

علائم توكسوپلاسموز

این بیماری در بیشتر افراد منجر به بروز علائم خاصی نمی شود و حتی ممکن است فرد از ابتلا خود به عفونت و یا انگل بی اطلاع باشد.

اما توكسوپلاسموز در برخی افراد منجر به علائم شبیه به آنفولانزا می شود، از جمله:

• تب
• سردرد
• درد بدن
• خستگی
• التهاب غدد لنفاوی

این انگل در سراسر جهان یافت می شود و می تواند هر فردی را آلوده کند. در افراد با سیستم ایمنی ضعیف و بیماران سرطانی تحت درمان با شیمی درمانی و یا پیوند اعضاء ممکن است عفونت توکسوپلاسما دوباره عود کند و برگردد.

بازگشت بیماری می تواند منجر به بروز علائم شدیدتر شود، از جمله:

• تشنج
• سردرد
• سر گیجه
• عدم تعادل
• مشکلات ریه شبیه سل یا پنومونی
• تاری دید ناشی از التهاب شدید شبکیه (توکسوپلاسموز چشمی)

علائم توكسوپلاسموز در نوزادان

ابتلا زنان به بیماری توكسوپلاسموز برای اولین بار دقیقاً قبل یا در دوران بارداری می تواند منجر به انتقال عفونت از مادر به جنین شود که به آن توکسوپلاسموز مادرزادی گفته می شود. در این شرایط حتی ممکن است مادر علائمی از بیماری را نداشته باشد اما آلودگی در سه ماهه اول و سوم بارداری می تواند کودک را در معرض خطر ابتلا به توکسوپلاسموز قرار دهد. هر چه عفونت در دوران بارداری زودتر رخ دهد احتمال عوارض شدیدتر در جنین بیشتر خواهد بود. بسیاری از عفونت های اولیه توكسوپلاسموز در زنان باردار به زایمان یا سقط جنین منجر می شود و  احتمالاً نوزادانی که زنده مانده اند با مشکلات جدی زیر روبرو هستند:

• تشنج
• عفونت شدید چشم
• کبد و طحال بزرگ شده
• زردی پوست و سفیدی چشم ها (زردی)

فقط تعداد کمی از نوزادانی که به توکسوپلاسموز مبتلا هستند علائم بیماری را در بدو تولد نشان می دهد. غالباً، نوزادانی که به این بیماری مبتلا شده اند تا نوجوانی یا دیرتر دچار علائمی نمی شوند. در این شرایط علائم ممکن است شامل کم شنوایی، ناتوانی ذهنی یا عفونت جدی چشم باشد.

عوارض توكسوپلاسموز

توکسوپلاسموز به احتمال زیاد در افراد با سیستم ایمنی سالم عوارض خاصی ایجاد نمی کند. فقط در برخی موارد نادر ممکن است منجر به بروز عفونت چشمی شود که در صورت عدم درمان به موقع می تواند باعث نابینایی شود. اما توکسوپلاسموز در افراد با سیستم ایمنی بدن ضعیف به ویژه در مبتلایان به HIV / AIDS، می تواند منجر به تشنج و بیماری های خطرناک مانند آنسفالیت شود که یک عفونت جدی مغز است. در مبتلایان به ایدز، آنسفالیت درمان نشده از توکسوپلاسموز کشنده است. احتمال بازگشت بیماری یک نگرانی مداوم برای افراد مبتلا به توکسوپلاسموز با سیستم ایمنی ضعیف است. كودكان مبتلا به توكسوپلاسموز مادرزادی ممكن است عوارض ناتوان كننده از جمله كم شنوایی، ناتوانی ذهنی و كوری را تجربه کنند.

پیشگیری توكسوپلاسموز

برخی از راهکارها می توانند از بروز این بیماری پیشگیری کنند، از جمله:

هنگام انجام کارهای باغبانی یا دست زدن به خاک، دستکش بپوشید. هر وقت در بیرون از منزل کار می کنید دستکش بپوشید و بعد از آن دستان خود را کاملاً با آب و صابون بشویید.

گوشت خام یا نیمه پخته نخورید. گوشت، به ویژه گوشت گوسفند و گاو ممکن است به ارگانیسم های توکسوپلاسما آلوده باشند. گوشت را قبل از اینکه کاملا پخته شود، مزه مزه نکنید.

ظروف آشپزخانه را کاملاً بشویید. پس از تکه تکه کردن گوشت خام، تخته های برش، چاقوها و وسایل دیگر را در آب گرم و صابون بشویید تا از آلودگی متقابل سایر مواد غذایی جلوگیری شود. دستان خود را بعد از دست زدن به گوشت خام بشویید.

تمام میوه ها و سبزیجات را بشویید. میوه و سبزیجات تازه به خصوص اگر قصد دارید آنها را خام میل کنید حتما خورد کرده و بشویید.

شیر خام و غیر پاستوریزه نخورید. شیر خام و غیرپاستوریزه و سایر لبنیات ممکن است حاوی انگل توکسوپلاسما باشد.

در صورتی که از گربه خانگی در منزل خود نگهداری می کنید بهتر است:

مراقب وضعیت سلامت گربه خود باشید.  گربه خود را در داخل خانه نگه دارید و به آن غذای خشک یا کنسرو شده بدهید.

از تماس با گربه های ولگرد یا بچه گربه ها خودداری کنید. بیشتر گربه ها علائم عفونت gondii را بروز نمی دهند.

تشخیص توكسوپلاسموز

به طور کلی بیشتر زنان باردار از نظر توکسوپلاسموز مورد معاینه قرار نمی گیرند و بیشتر نوزادان از نظر عفونت بررسی نمی شوند. بدون غربالگری خاص، تشخیص توكسوپلاسموز غالباً دشوار است زیرا علائم و نشانه ها، در هنگام بروز، مشابه علائم بیماری های شایع تر مانند آنفولانزا و مونونوكلئوز است.

آزمایش در دوران بارداری

پزشک برای تشخیص بهتر این بیماری می تواند آزمایش خون را برای بررسی های آنتی بادی های انگلی تجویز کند.  آنتی بادی ها پروتئین هایی هستند که توسط سیستم ایمنی بدن در پاسخ به حضور مواد خارجی مانند انگل ها تولید می شود. از آنجا که تفسیر این آزمایش های آنتی بادی دشوار است، مراکز کنترل و پیشگیری از بیماری توصیه می کنند که همه نتایج مثبت توسط آزمایشگاهی که متخصص در تشخیص توکسوپلاسموز است تأیید شود. در شرایط منفی بودن نتایج ممکن است آزمایش در هفته های بعد مجددا توصیه شود. در صورت بروز عفونت پزشک می تواند براساس انواع آنتی بادی موجود در خون بیمار آزمایشات جانبی را تجویز کند. این موضوع در خانم های باردار و مبتلایان به HIV / AIDS بسیار مهم است.

تشخیص عفونت در جنین

پزشک برای تشخیص عفونت در جنین مادران مبتلا به عفونت فعلی توکسوپلاسموز می تواند چندین آزمایشات زیر را تجویز کند:

• آمنیوسنتز. در این روش که ممکن است بعد از گذشت 15 هفته از بارداری انجام شود، پزشک از یک سوزن ریز برای نمونه بردار مقدار کمی مایعات کیسه آمنیوتیک مادران باردار استفاده می کند. سپس مایع نمونه برداری شده بررسی و ارزیابی می شود. آمنیوسنتز خطری جزئی از سقط جنین و عوارض جزئی مانند گرفتگی، نشت مایعات یا سوزش در محل ورود سوزن را به همراه دارد.

 

• اسکن با امواج فراصوت. در این آزمایش از امواج صوتی برای تهیه تصاویر جنین در رحم استفاده می شود. سونوگرافی به طور دقیق توکسوپلاسموز را تشخیص نمی دهد. با این وجود می تواند برخی علائم مانند هیدروسفالی را نشان دهد. اما، سونوگرافی منفی احتمال عفونت را رد نمی کند. به همین دلیل، نوزاد در سال اول زندگی به معاینه و آزمایش خون نیاز دارد.

آزمایش در موارد شدید

در صورتی که توكسوپلاسموز منجر به بروز عوارض شدیدتری مانند آنسفالیت شده باشد ممکن است بیمار برای بررسی ضایعات یا کیست در مغز به یک یا چند آزمایش تصویربرداری نیاز داشته باشد، از جمله:

• بیوپسی مغزی
• تصویربرداری رزونانس مغناطیسی MRI

درمان توكسوپلاسموز

اکثر افراد با سیستم ایمنی سالم نیازی به درمان توکسوپلاسموز ندارند. اما پزشک ممکن است در شرایط بروز علائم حاد داروهای زیر را تجویز کند:

• پیریمامین (داراپریم). این دارو که به طور معمول برای مالاریا استفاده می شود، یک آنتاگونیست اسید فولیک است و می تواند از جذب ویتامین B فولات (اسید فولیک، ویتامین B-9) در بدن جلوگیری کند. به همین دلیل، پزشک ممکن است اسید فولیک را توصیه کند. از دیگر عوارض جانبی احتمالی پیریمامین می توان به سرکوب مغز استخوان و سمیت کبدی اشاره کرد.

 

• سولفادیازین. این آنتی بیوتیک با پیریمامین برای درمان توکسوپلاسموز استفاده می شود.

معالجه زنان و نوزادان باردار

در زنان باردار مبتلا به توكسوپلاسموز، درمان می تواند متفاوت باشد. در شرایطی که عفونت قبل از هفته شانزدهم بارداری رخ داده باشد پزشک ممکن است آنتی بیوتیک اسپیرامایسین را تجویز کند. استفاده از این دارو خطر ابتلا به مشکلات عصبی کودک را ناشی از توکسوپلاسموز مادرزادی کاهش دهد. اگر عفونت بعد از هفته شانزدهم بارداری رخ داده باشد، یا اگر آزمایش ها نشان داد که جنین به توکسوپلاسموز مبتلا شده پزشک پیریم آمامین و سولفادیازین و اسید فولینیک (لوکووورین) را تجویز می کند.

 آمادگی برای مراجعه به پزشک

در هنگام بروز علائم بیماری های عفونی و یا انگلی بهتر است به متخصص بیماری های عفونی مراجعه کنید. برای آمادگی بیشتر هنگام مراجعه به پزشک بهتر است شرح حالی از علائم، سابقه بیماری و وضعیت پزشکی خود و خانواده را همراه با دارو ها و مکمل های غذایی که مصرف می کنید بنویسید.

در مورد توكسوپلاسموز، برخی از سؤالات اساسی كه باید از پزشك خود بپرسید عبارتند از:

• به چه تست هایی نیاز دارم؟
• چه درمانی وجود دارد و کدام یک را توصیه می کنید؟
• گزینه های درمانی چه عوارض احتمالی را به همراه دارند؟
• من بیماری دیگری دارم. چگونه می توانم آنها را با هم مدیریت کنم؟

احتمالاً پزشک از شما سؤالاتی می پرسد، از جمله:

• علائم شما چقدر شدید است؟
• چه زمانی علائم شما شروع شد؟
• آیا اخیراً گوشت خام یا پخته مصرف کرده اید؟
• آیا هنگام باغبانی یا کار با خاک، دستکش می پوشید؟
• آیا از گربه های خانگی مراقبت می کنید؟ چه کسی جعبه بستر حیوان را تعویض می کند؟
• آیا شرایطی دارید یا داروهایی مصرف می کنید که بر سیستم ایمنی بدن شما تأثیر بگذارد؟