کم خونی ناشی از کمبود ویتامین

کم خونی ناشی از کمبود ویتامین (Vitamin deficiency anemia) همان عدم وجود گلبول های قرمز سالم در خون است که در نتیجه کمبود ویتامین های خاص مورد نیاز بدن به وجود می آید. ویتامین های مرتبط با کم خونی شامل کمبود ویتامین فولات، ویتامین B-12 و ویتامین C می شود. کم خونی ناشی از کمبود ویتامین در صورت نخوردن غذاهای حاوی فولات، ویتامین B-12 یا ویتامین C رخ داده یا ممکن است در صورتی که بدن در جذب این ویتامین ها مشکلی داشته باشد، اتفاق بیفتد. در نتیجه تشخیص و درمان این بیماری توسط پزشک اهمیت بسیار زیادی دارد. کم خونی ناشی از کمبود ویتامین معمولاً با مکمل های ویتامینی و تغییر در رژیم غذایی قابل بهبود خواهد بود.

علت کم خونی ناشی از کمبود ویتامین

کم خونی ناشی از کمبود ویتامین زمانی اتفاق می افتد که بدن شما به علت کمبود ویتامین توانایی تولید کافی و سالم گلبول های قرمز خون را ندارد. گلبول های قرمز خون به اکسیژن رسانی از ریه ها به سراسر بدن کمک می کنند در نتیجه کمبود آن ها می تواند مشکلات زیادی را برای بدن به وجود آورد. در صورتی که رژیم غذایی شما فاقد ویتامین به خصوصی باشد، شما نیز ممکن است دچار کم خونی ناشی از کمبود ویتامین ها شوید. البته یکی دیگر از دلایل بروز این نوع کم خونی، عدم توانایی بدن در جذب ویتامین های مصرفی در رژیم غذایی است.

به طور کلی علل بروز کم خونی ناشی از کمبود ویتامین شامل موارد زیر می شود:

کم خونی ناشی از کمبود فولات

فولات که به عنوان ویتامین B-9 نیز شناخته می شود یک ماده مغذی است که در داخل میوه ها و برگ های سبز گیاهان وجود دارد. در نتیجه رژیم غذایی فاقد این مواد غذایی منجر به بروز کمبود ویتامین و نهایتاً کم خونی در فرد خواهد شد. همچنین اگر بدن توانایی جذب فولات موجود در رژیم غذایی را نداشته باشد، بازهم فرد ممکن است دچار کم خونی شود. بیشتر مواد مغذی موجود در مواد غذایی در داخل روده کوچک جذب می شوند. در صورتی که در جذب فولات یا اسید فولیک مشکل داشته باشید پزشک ممکن است این ماده مغذی را به شکل مصنوعی و قرص برای شما تجویز کند.

این تجویز معمولاً در صورت وجود موارد زیر اتفاق خواهد افتاد:

• مصرف بیش از حد الکل
• بیماری روده کوچک مانند بیماری سلیاک
• از داروهای خاصی مثل داروهای ضد تشنج استفاده می کنید.
• بخش بزرگی از روده کوچک از طریق جراحی برداشته شده باشد.

زنان باردار و شیرده همانند افراد دیالیزی و بیماران کلیوی نیاز بیشتری به فولات خواهند داشت. دقت داشته باشید که در دوران بارداری اگر میزان مورد نیاز فولات تأمین نشود ممکن است باعث بروز نقص در جنین شود.

کم خونی ناشی از کمبود ویتامین B-12

کمبود ویتامین B-12 نیز در نتیجه مصرف ناکافی غذاهای حاوی ویتامین B-12 رخ خواهد داد این ماده مغذی بیشتر در گوشت، تخم مرغ و شیر موجود است. با این حال شایع ترین علت بروز کم خونی کمبود ناشی از ویتامین B-12، نبود ماده ای به نام فاکتور ذاتی است که می تواند به دلیل حمله سیستم ایمنی بدن به سلول های معده تولید کننده این ماده اتفاق بی افتد. این نوع کم خونی را کم خونی pernicious نیز می نامند. فاکتوز ذاتی پروتئینی است که توسط معده ترشح شده و به ویتامین B-12 در معده پیوسته و به حرکت آن در داخل روده کمک می کند تا نهایتاً توسط جریان خون جذب شود. در نتیجه بدون وجود فاکتور ذاتی، ویتامین B-12 دیگر توانایی جذب در بدن را نداشته و همانند ماده زائدی از بدن دفع خواهد شد.

خطر ابتلا به کم خونی pernicious  در مبتلایان به اختلالات خودایمنی مرتبط با غدد درون ریز مانند دیابت یا بیماری تیروئید بسیار بیشتر از دیگر افراد است. همچنین کم خونی ناشی از کمبود ویتامین B-12 ممکن است در صورت عدم توانایی جذب ویتامین B-12 توسط روده اتفاق افتاده و هیچ ارتباطی به عدم وجود فاکتور ذاتی نداشته باشد.

عدم توانایی جذب ویتامین ب 12 توسط روده در صورت بروز موارد زیر ممکن خواهد بود:

• مبتلا به بیماری روده مثل کرون یا سلیاک باشید.
• توده غیر طبیعی باکتریایی در داخل روده کوچک خود داشته باشید.
• در نتیجه خوردن تن ماهی انگل های کرمی وارد دستگاه گوارش شده باشند.
• عمل معده یا روده انجام داده باشید مثلاً جراحی بای پس معده یکی از مواردی است که منجر به این مشکل خواهد شد.

 کم خونی ناشی از کمبود ویتامین C

کمبود ویتامین C نیز در صورت عدم مصرف کافی غذاها و میوه های حاوی ویتامین C اتفاق خواهد افتاد. همچنین در صورت عدم توانایی در جذب ویتامین C نیز ممکن است دچار این کم خونی شوید. به عنوان مثال سیگار کشیدن یکی از مواردی است که توانایی جذب ویتامین C از بدن را خواهد گرفت. برخی از بیماری های مزمن مؤثر بر جذب ویتامین C که خطر ابتلا به کم خونی ناشی از کمبود ویتامین C را افزایش می دهند شامل برخی از انواع سرطان یا بیماری های مزمن کلیه می شوند.

 عوامل خطر کم خونی ناشی از کمبود ویتامین

برخی از عوامل ممکن است بر روی جذب ویتامین های بدن تأثیر گذاشته و باعث بروز این عارضه شوند.

این عوامل عبارتند از:

• رژیم غذایی شما حاوی منابع طبیعی طبیعی کافی مثل گوشت، لبنیات، میوه و سبزیجات نباشد. گیاه خوارانی که لبنیات و گوشت را به دلیل رژیم خود کاملاً کنار می گذارند جزء افراد این دسته قرار می گیرند. پخت بیش از حد غذاها نیز یکی از دلایلی است که می تواند باعث کاهش ویتامین های مورد نیاز بدن شود.
• بارداری و عدم مصرف مولتی ویتامین ها یکی دیگر از مواردی است که باعث بروز کمبود ویتامین ها در بدن خواهد شد. در نیتجه بهتر است در حین بارداری با تجویز پزشک از مکمل هایی مثل فولیک اسیدها استفاده کنید.
• مشکلات روده یا سایر بیماری ها که جذب ویتامین ها را مختل می کنند. رشد غیر طبیعی باکتریایی در معده یا عمل جراحی مربوط به روده و معده از جمله مواردی است که جذب ویتامین B-12 را مختل خواهد کرد.
• مصرف داروهای خاص که مانع جذب ویتامین ها می شوند. داروهای ضد تشنج از جمله داروهایی است که مانع جذب فولات ها می شود. آنتی اسیدها و برخی داروهای مورد استفاده در درمان نوع دیابت نوع نیز ممکن است در جذب ویتامین B-12 اختلال ایجاد کند.

علائم کم خونی ناشی از کمبود ویتامین

علائم و نشانه های این کم خونی معمولاً شامل موارد زیر می شود:

• خستگی
• سرگیجه
• کاهش وزن
• تنگی نفس
• رنگ پریدگی
• ضعف عضلانی
• تغییر شخصیت
• ضربان نامنظم قلب
• عدم تعادل در حرکت
• سوزن سوزن شدن دست و پا
• سردرگمی ذهنی یا فراموشی

کم خونی ناشی از کمبود ویتامین معمولاً به آرامی اتفاق افتاده و ممکن است سال ها به طول بیانجامد. علائم و نشانه های این بیماری نیز در ابتدا ممکن است چندان قابل توجه نبوده و به مرور زمان شدت بگیرد.

عوارض کم خونی ناشی از کمبود ویتامین

کمبود ویتامین خطر ابتلا به بسیاری از مشکلات و بیماری ها را افزایش می دهد.

این مشکلات و بیماری ها شامل موارد زیر می شوند:

عوارض جانبی بارداری

زنان باردار مبتلا به کمبود فولات احتمالاً عوارضی مانند زایمان زودرس را تجربه خواهند کرد. علاوه بر این جنین در حال رشدی که فولات کافی از مادر خود دریافت نکند ممکن است با نقایص هنگام تولد مانند مغزی و نخاعی متولد شود. در صورتی که قصد باردار شدن دارید حتماً از پزشک خود در مورد نیاز به مصرف مکمل های اسید فولیک سؤال کنید تا مقدار مورد نیاز برای رشد کودک را در اختیار او قرار دهید.

اختلالات سیستم عصبی

در حالی که ویتامین B-12 برای تولید گلبول های قرمز اهمیت بسیار زیادی دارد، اما بدون شک اهمیت آن برای داشتن سیستم عصبی سالم نیز بسیار زیاد خواهد بود. عدم درمان کمبود ویتامین B-12 می تواند منجر به مشکلات عصبی مانند سوزن سوزن شدن مداوم دست و پاها یا مشکلات تعادل شود. این مشکلات عصبی همچنین می تواند منجر به سردرگمی ذهنی و فراموشی شود زیرا ویتامین B-12 برای حفظ عملکرد طبیعی مغز ضروری است. بدون درمان کمبود ویتامین B-12، عوارض و اختلالات عصبی فرد می تواند همیشگی باشد.

بیماری اسکوربوت

کمبود ویتامین C نیز می تواند باعث بیماری اسکوربوت شود. علائم ابتلا به این بیماری نادر شامل خون ریزی زیر پوستی و در اطراف لثه ها می شود.

پیشگیری کم خونی ناشی از کمبود ویتامین

خوشبختانه با انتخاب یک رژیم غذایی سالم و سرشار از غذاهای متنوع می توانید از برخی از انواع کم خونی ناشی از کمبود ویتامین ها پیشگیری کنید.

غذاهای سرشار از فولات شامل موارد زیر می شود:

• میوه و آب میوه
• آجیل و خشکبار
• سبزیجات برگ سبز تیره
• محصولات غنی شده غلات مانند نان، غلات، ماکارونی و برنج

غذاهای سرشار از ویتامین B-12 نیز شامل موارد زیر می شوند:

• تخم مرغ
• گوشت و صدف
• شیر، پنیر و ماست
• غذاهای غنی شده مانند غلات صبحانه

غذاهای سرشار از ویتامین C شامل موارد زیر می شود:

• توت فرنگی
• فلفل سبز
• گوجه فرنگی
• کلم بروکلی
• مرکبات و آب میوه ها

بیشتر بزرگسالان به صورت روزانه به  مقدار مشخصی از ویتامین ها نیاز خواهند داشت:

• ویتامین 75 – C تا 90 میلی گرم
• فولات یا اسید فولیک – 400 میکروگرم
• ویتامین  -B-12  2.4 میکروگرم (میلی گرم)

بدون شک زنان شیرده و باردار به مقدار بیشتری از هر ویتامین در طول روز نیاز خواهند داشت.

مصرف مولتی ویتامین

اگر نگران دریافت میزان کافی ویتامین در طول روز هستید، بهتر است از پزشک در مورد مصرف مولتی ویتامین سؤال کنید. بیشتر افراد ویتامین های کافی را از طریق رژیم غذایی خود دریافت می کنند اما اگر به هر دلیلی رژیم غذایی محدودی داشته باشید بهتر است از مولتی ویتامین ها برای کاهش احتمال بروز کمبود ویتامین استفاده کنید.

سیگار نکشید.

استعمال دخانیات جذب مواد مغذی موجود در غذاها مثل ویتامین C را مختل خواهد کرد در نتیجه خطر کمبود این ویتامین در بدن افراد سیگاری بسیار بیشتر از دیگران خواهد بود. در نتیجه در صورتی که سیگار می کشید بهتر است آن را ترک کنید. در صورتی که بارها برای سعی تلاش کرده اید و موفق نشده اید، بهتر است با پزشک در این مورد صحبت کنید.

 تشخیص کم خونی ناشی از کمبود ویتامین

پزشکان از طریق آزمایش خون می توانند کم خونی ناشی از کمبود ویتامین را تشخیص دهند.

در این آزمایش خون موارد زیر مورد بررسی قرار خواهد گرفت:

• تعداد گلبول های قرمز خون. افراد مبتلا به کم خونی دارای مقدار کمتری گلبول قرمز در مقایسه با افراد سالم هستند. در کم خونی های مرتبط با کمبود ویتامین B-12 و فولات، گلبول های قرمز از نظر ظاهری بزرگ و ناقص به نظر خواهند رسید. در کم خونی های پیشرفته، تعداد گلبول های سفید و پلاکت ها نیز ممکن است کاهش یافته و در زیر میکروسکوپ غیر طبیعی به نظر برسد.

• مقدار فولات، ویتامین B-12 و ویتامین C موجود در خون. میزان فولات و ویتامین B-12 نیز مورد زمان اندازه گیری قرار خواهند گرفت زیرا این کمبودها می توانند علائم و نشانه های مشابهی ایجاد کنند.

آزمایش های دیگر برای تشخیص کمبود ویتامین B-12

در صورتی که آزمایش خون نشان دهنده کمبود ویتامین باشد، پزشک ممکن است برای تشخیص نوع و علت این عارضه ممکن است آزمایش های زیر را تجویز کند:

• تست آنتی بادی. پزشک برای انجام این آزمایش از بدن فرد خون می گیرد تا بتواند آنتی بادی های موجود در آن را بررسی کند. حضور این آنتی بادی ها نشان دهنده از کم خونی شدید خواهد بود.
• آزمایش اسید متیلمالونیک. علاوه بر این ممکن است نمونه خون دیگری از فرد گرفته شود تا وجود ماده ای به نام اسید متیلمالونیک اندازه گیری شود. میزان موجود این ماده در خون افرادی که کمبود ویتامین B-12 دارند بیشتر است.

 درمان کم خونی ناشی از کمبود ویتامین

درمان کم خونی ناشی از کمبود ویتامین شامل اضافه کردن مکمل ها و تغییر در رژیم غذایی خواهد بود.

درمان کم خونی ناشی از کمبود فولات

درمان شامل شامل داشتن رژیم غذایی سالم و مصرف مکمل های اسید فولیک طبق دستور پزشک است. در بیشتر موارد، مکمل های اسید فولیک به صورت خوراکی مصرف می شود. پس از افزایش سطح فولات بدن و رسیدن به حالت عادی، ممکن است دیگر نیازی به مصرف مکمل ها نداشته باشید. اما اگر علت بروز کمبود فولات در بدن اصلاح نشد، ممکن است لازم باشد تا برای همیشه از مکمل های اسید فولیک استفاده کنید. گاهی اوقات کمبود فولات و کمبود B-12 به طور همزمان رخ می دهد. درمان کمبود فولات بدون درمان کمبود ویتامین B-12 ممکن است علائم شما را بدتر کند.

درمان کم خونی ناشی از کمبود ویتامین B-12

اگر دچار کم خونی Prenicious شده اید، تزریق ویتامین B-12 یکی از بهترین راه های درمانی خواهد بود. چنانچه تصمیم بگیرید مکمل های B-12 را به صورت خوراکی مصرف کنید باید در طول درمان تحت نظارت پزشک قرار داشته باشید. اگر به دلایل دیگری مثل جذب ویتامین B-12 به دلیل جراحی بای پس معده دچار کمبود ویتامین B-12 شده اید،، معمولاً تزریق ویتامین B-12 نیز برای درمان توصیه می شود. در ابتدا ممکن است نیاز باشد تا هر روز تزریق انجام دهید. اما در نهایت پس از درمان تنها ماهی یکبار به تزریق ویتامین B-12 نیاز خواهید داشت. در موارد خفیف تر بیماری کمبود ویتامین B-12، درمان ممکن است شامل تغییر در رژیم غذایی و مکمل های ویتامین B-12 به شکل قرص یا به صورت اسپری داخل بینی باشد.

درمان کمبود کم خونی ناشی از ویتامین C

درمان کم خونی مرتبط با کمبود ویتامین C، مصرف قرص های ویتامین C خواهد بود. همچنین بهتر است در کنار این قرص های مکمل از غذاهای حاوی ویتامین C و قرص های جوشان حاوی آن استفاده کنید.

آمادگی برای ملاقات با پزشک

احتمالاً در صورت مشکوک شدن به ابتلای به کم خونی ناشی از کمبود ویتامین ابتدا به پزشک عمومی یا پزشک خانوادگی مراجعه خواهید کرد. پزشک نیز در بعضی از موارد پس از تشخیص شما را برای تشخیص و درمان دقیق تر به متخصص اختلالات خونی (هماتولوژیست) ارجاع خواهد داد. از آن جایی که مدت زمان ملاقات با پزشک کوتاه بوده و حرف های زیادی برای گفتن خواهید داشت. در نتیجه بهتر است با آمادگی کامل به پزشک مراجعه کرده و از این زمان کوتاه نهایت استفاده را ببرید.

بهتر است قبل از حضور در مطب موارد زیر را آماده کنید:

• لیستی از تمامی علائم و نشانه های بیماری را تهیه کنید. همه نشانه های مربوط و غیر مربوط به بیماری خود را یادداشت کرده و همراه خود داشته باشید.
• اطلاعات مهم شخصی را یادداشت کنید. بهتر است استرس ها و تغییرات اخیری که در زندگی تان افتاده است را یادداشت کنید.
• لیستی از تمامی داروهای مصرفی خود تهیه کنید. نام تمامی داروها، مکمل ها و ویتامین های که مصرف می کنید را همراه با میزان مصرف خود یادداشت کنید.
• دوست یا یکی از اعضای خانواده خود را همراه ببرید. گاهی اوقات به خاطر سپردن تمامی موارد و اطلاعاتی که پزشک در اختیارتان قرار می دهد، کار دشواری است. در نتیجه بردن همراه به یادآوری اطلاعات مهم و نکات کمک زیادی خواهد کرد.
• سؤالات خود را یادداشت کنید. تمامی سؤالات مربوط و غیر مربوطی که به ذهنتان رسیده و قصد پرسیدن آن ها از پزشک را دارید را یادداشت کرده و همراه خود به مطب ببرید.

سوالات بیمار از پزشک

می توانید در مورد کم خونی ناشی از کمبود ویتامین ها سؤالات زیر را مطرح کنید:

• علت بروز این علائم چیست؟
• آیا بیماری من موقتی است یا دائمی؟
• چه درمانی را برای این بیماری تجویز می کنید؟
• آیا جایگزین دیگری برای این شیوه درمانی وجود دارد؟
• آیا غذای به خصوصی را باید به رژیم غذایی خود اضافه کنم؟
• آیا علت دیگری ممکن است باعث بروز این علائم شده باشد؟
• مبتلا به بیماری دیگری هستم. چگونه این بیماری ها را در کنار هم مدیریت کنم؟
• آیا بروشور یا برگه پرینت شده در مورد بیماری دارید که با خود به منزل ببرم؟ برای کسب اطلاعات بیشتر مطالعه چه سایتی را توصیه می کنید؟

سوالات پزشک از بیمار

در حین معاینه و تشخیص بیماری پزشک ممکن است سؤالات زیر را مطرح کند که بهتر است آمادگی پاسخ دادن به آن ها را داشته باشید:

• آیا سیگار می کشید؟
• تا چه میزان علائم شدید بودند؟
• از چه زمانی متوجه بروز علائم شدید؟
• آیا شما از رژیم گیاهخواری پیروی می کنید؟
• آیا عاملی باعث بهبود علائم شما می شود؟
• آیا عاملی باعث شدت گرفتن علائم شما می شود؟
• در طول روز چند بار از میوه و سبزیجات استفاده می کنید؟

خلاصه 

کم خونی ناشی از کمبود ویتامین همان عدم وجود گلبول های قرمز سالم در خون است که در نتیجه کمبود ویتامین های خاص مورد نیاز بدن به وجود می آید. ویتامین های مرتبط با کم خونی شامل کمبود ویتامین فولات، ویتامین B-12 و ویتامین C می شود. در صورتی که رژیم غذایی شما فاقد ویتامین به خصوصی باشد، شما نیز ممکن است دچار کم خونی ناشی از کمبود ویتامین ها شوید. البته یکی دیگر از دلایل بروز این نوع کم خونی، عدم توانایی بدن در جذب ویتامین های مصرفی در رژیم غذایی است. درمان کم خونی ناشی از کمبود ویتامین شامل اضافه کردن مکمل ها و تغییر در رژیم غذایی خواهد بود.