از دست دادن حافظه و فراموشی مرتبط با افزایش سن و در پیری تا حدودی می تواند ناامید کننده باشد، اما خوشبختانه اغلب، این وضعیت نگران کننده نیست. از طرفی هم نباید فراموشی را با زوال عقل اشتباه بگیریم. افزایش سن، تغییرات فیزیولوژیکی مختلفی را تجربه می کنید که ممکن است باعث اختلال در عملکرد مغز شود.
مغز در هر سنی قادر به تولید سلول های مغزی جدید است، بنابراین از دست دادن حافظه همیشه نشانه کهولت و پیری نیست. راهکارهایی برای پیشگیری از فراموشی وجود دارند. شما می توانید با به کارگیری مغز خود و فعال کردن آن از پیری سلول های مغزی جلوگیری کنید. سبک زندگی، عادات و فعالیت های روزانه شما تاثیر زیادی بر سلامت مغز دارد. در هر سنی که هستید، راه های زیادی وجود دارد که می توانید مهارت های شناختی خود را بهبود بخشید، مانع فراموشی حافظه شوید و از ماده خاکستری خود محافظت کنید. علاوه بر این، بسیاری از توانایی های ذهنی تا حد زیادی تحت تأثیر پیری طبیعی قرار نمی گیرند، مانند:
- خرد و دانشی که از تجربه زندگی به دست می آورید.
- عقل سلیم ذاتی و توانایی شما در ایجاد استدلال و قضاوت منطقی
- توانایی شما برای انجام کارهایی که همیشه و یا اغلب انجام می دهید.
به طور کلی شایع ترین علل از دست دادن حافظه مرتبط با افزایش سن، عبارتند از:
- وضعیت هیپوکامپ، ناحیه ای از مغز که در تشکیل و بازیابی خاطرات نقش دارد، اغلب با افزایش سن بدتر می شود.
- هورمون ها و پروتئین هایی که از سلول های مغز محافظت و ترمیم می کنند و رشد عصبی را تحریک می کنند نیز با افزایش سن کاهش می یابند.
- افراد مسن اغلب کاهش جریان خون به مغز را تجربه می‌کنند که این وضعیت می‌تواند حافظه آنها را مختل کند و منجر به تغییر در مهارت‌های شناختی شود.
فراموشی طبیعی در مقابل زوال عقل
برای اکثر مردم، وقفه های گاه به گاه در حافظه کوتاه مدت بخشی طبیعی از روند پیری محسوب می شود. انواع زیر از فراموشی در میان افراد مسن طبیعی است و به طور کلی علائم هشدار دهنده زوال عقل محسوب نمی شود:
- کاملاً قادر به بازیابی اطلاعاتی که “در نوک زبان خود” دارید، نیستید.
- فراموشی نام آشنایان مانند صدا زدن یک نوه به نام پسرتان.
- گاهی فراموش می کنید چیزهایی را که به طور مرتب استفاده می کنید، مانند عینک یا کلید، کجا گذاشتید.
- گاهی اوقات یک قرار ملاقات را فراموش می کنید یا وارد اتاق می شوید و فراموش می کنید که چرا وارد شدید.
- به راحتی حواس‌تان پرت می‌شود یا در به خاطر سپردن مطالبی که اخیراً خوانده‌اید یا جزئیات یک مکالمه مشکل دارید.
آیا از دست دادن حافظه بر توانایی شما برای عملکرد تأثیر می گذارد؟
تفاوت اصلی بین از دست دادن حافظه مرتبط با سن و زوال عقل این است که فراموشی مرتبط با پیری ناتوان کننده نیست. وقفه های حافظه تأثیر کمی بر عملکرد روزانه و توانایی شما برای انجام کاری که می خواهید انجام دهید دارد. از سوی دیگر، زوال عقل با کاهش مداوم و ناتوان کننده در دو یا چند توانایی فکری مانند حافظه، زبان، قضاوت و تفکر انتزاعی مشخص می شود.
در زوال عقل، فراموشی آنقدر فراگیر و شدید می شود که کار، سرگرمی ها، فعالیت های اجتماعی و روابط خانوادگی شما را مختل می کند.
چه زمانی برای فراموشی به پزشک مراجعه کنیم؟
اگر فراموشی و نقص حافظه در شما به تعداد دفعات زیادی تکرار می شود و تاثیر بسیاز زیادی بر زندگی روزمره شما می گذارد که اطرافیان تان را نگران کرده است باید به پزشک مراجعه کنید و یک معاینه فیزیکی کامل انجام دهید. حتی اگر تمام علائم لازم برای نشان دادن زوال عقل را ندارید، بهتر است با مراجعه به پزشک از بروز عوارض احتمالی به پزشک مراجعه کنید.
پزشک می‌تواند عوامل خطر و علائم شما را ارزیابی کند، علل برگشت‌پذیر از دست دادن حافظه را از بین ببرد و گزینه های درمانی را به شما معرفی کند. در برخی شرایط تشخیص زودهنگام می‌تواند علل اصلی فراموشی را درمان کند، زوال عقل عروقی را کاهش دهد یا زوال عقل را بهبود بخشد.
در هنگام مراجعه به پزشک، وی از شما سوالات زیادی در مورد وضعیت حافظه و میزان فراموشی شما می پرسد، از جمله:
- چه مدت است که شما یا دیگران متوجه مشکلی در حافظه خود شدید؟
- به خاطر سپردن چه نوع چیزهایی سخت بوده است؟
- فراموشی به تدریج پیش آمده است یا ناگهانی؟
- آیا در انجام کارهای معمولی روزمره مشکل دارید؟
پزشک همچنین می‌خواهد بداند چه داروهایی مصرف می‌کنید، چگونه غذا می‌خوردید و می‌خوابیدید، آیا اخیراً دچار افسردگی یا استرس شدید، و سؤالات دیگری در مورد آنچه در زندگی شما اتفاق می افتد، می پرسد. حتی این احتمال وجود دارد که پزشک از شما یا همسرتان بخواهد علائم خود را پیگیری کند. اگر مشکل حافظه شما نیاز به ارزیابی بیشتری دارد، ممکن است پزشک شما را نزد یک روانشناس یا روانپزشک ارجاع دهد.
علل برگشت پذیر از دست دادن حافظه
مهم است که به یاد داشته باشید که از دست دادن حافظه و فراموشی به معنای زوال عقل نیست. دلایل زیادی از جمله استرس، افسردگی و حتی کمبود ویتامین می توانند منجر به فراموشی شوند. به همین دلیل بسیار مهم است که در صورت بروز مشکل برای تشخیص علل زمینه ای به پزشک مراجعه کنید.
گاهی اوقات، فراموشی می تواند ناشی از بیماری های زمینه ای قابل درمان و عوامل خارجی برگشت پذیر باشد، مانند:
افسردگی
افسردگی می‌تواند علائمی مانند فراموشی حافظه داشته باشد و تمرکز، یادآوری چیزها و انجام کارها را برای شما سخت کند. این بیماری یک مشکل رایج در سالمندان است. به خصوص اگر کمتر از گذشته اجتماعی و فعال باشید یا اخیراً تعدادی از دست دادن‌های مهم یا تغییرات عمده زندگی را تجربه کرده باشید ( مانند بازنشستگی، تشخیص بیماری جدی، مرگ یکی از عزیزان).
کمبود ویتامین B12
ویتامین B12 از نورون ها محافظت می کند و برای عملکرد سالم مغز حیاتی است. در واقع، کمبود B12 می تواند باعث آسیب دائمی به مغز شود. افراد سالمند سرعت جذب مواد غذایی آهسته تری دارند که این وضعیت می تواند دریافت B12 مورد نیاز ذهن و بدن را برای شما دشوار کند. اگر سیگار می‌کشید یا الکل می‌نوشید، ممکن است در معرض خطر فراموشی باشید. اگر کمبود ویتامین B12 را زود تشخیص دهید و درمان کنید، می توانید مشکلات مربوط به حافظه را برطرف کنید.
مشکلات تیروئید
غده تیروئید متابولیسم را کنترل می کند. اگر متابولیسم شما خیلی سریع باشد، ممکن است احساس سردرگمی کنید و اگر خیلی کند باشد، احتمال دارد احساس کندی و افسردگی کنید. مشکلات تیروئید می تواند باعث اختلالات حافظه مانند فراموشی و مشکل در تمرکز شود. در این شرایط مصرف دارو می تواند علائم را معکوس کند.
سوء مصرف الکل
مصرف زیاد الکل برای سلول های مغز سمی است و سوء مصرف الکل منجر به فراموشی حافظه می شود. با گذشت زمان، سوء مصرف الکل نیز ممکن است خطر زوال عقل را افزایش دهد.
کم آبی بدن
سالمندان در معرض خطر کم آبی هستند. کم آبی شدید می تواند باعث گیجی، خواب آلودگی، از دست دادن حافظه و سایر علائمی شود که شبیه زوال عقل هستند. مهم است که هیدراته بمانید. اگر از دیورتیک ها یا ملین ها استفاده می کنید یا از دیابت، قند خون بالا یا اسهال رنج می برید، بسیار مراقب باشید.
عوارض جانبی دارو
بسیاری از داروهای تجویز شده و بدون نسخه یا ترکیبی از داروها می توانند باعث مشکلات شناختی و از دست دادن حافظه به عنوان یک عارضه جانبی شوند. این امر به ویژه در افراد سالمند شایع است زیرا آنها داروها را کندتر تجزیه و جذب می کنند. داروهای رایجی که بر حافظه و عملکرد مغز تأثیر می گذارند شامل قرص های خواب، آنتی هیستامین ها، داروهای فشار خون و آرتریت، شل کننده های عضلانی، داروهای آنتی کولینرژیک برای بی اختیاری ادرار و ناراحتی های دستگاه گوارش، داروهای ضد افسردگی، داروهای ضد اضطراب و مسکن ها هستند.
علاوه بر داروهای خاص، مصرف بیش از حد داروها نیز می تواند مشکلات شناختی ایجاد کند. یک مطالعه اخیر نشان داد که هر چه داروهای بیشتری مصرف کنید، خطر ابتلا به آتروفی مغز بیشتر است. محققان دریافتند که از دست دادن ماده خاکستری در افرادی که سه یا چند داروی مختلف مصرف می کردند، شدیدتر بود. اگر در مورد داروهایی که مصرف می کنید نگران هستید، با پزشک خود مشورت کنید. اما مصرف داروهای خود را بدون مشاوره با پزشک قطع نکنید.
چگونه از بروز فراموشی مرتبط با پیری پیشگیری کنیم؟
همان شیوه هایی که به پیری سالم و نشاط جسمی در سالمندان کمک می کند، بدون شک می تواند حافظه شما را تقویت کند. بنابراین، با انجام اقدامات اولیه برای جلوگیری از زوال شناختی، تمام جنبه های دیگر زندگی خود را نیز بهبود خواهید بخشید.
اجتماعی بمانید.
افرادی که از لحاظ اجتماعی با خانواده و دوستان خود درگیر نیستند، نسبت به افرادی که روابط اجتماعی قوی دارند، بیشتر در معرض خطر مشکلات حافظه قرار می گیرند. تعامل اجتماعی چهره به چهره با کیفیت می تواند استرس را تا حد زیادی کاهش دهد و داروی قدرتمندی برای مغز است. اگر می خواهید از مزایای مغزی کامل بهره مند شوید، گوشی خود را کنار بگذارید و به طور کامل روی افرادی که با آنها هستید تمرکز کنید.
سیگار نکشید.
سیگار خطر ابتلا به اختلالات عروقی را افزایش می دهد که می تواند باعث سکته مغزی شود و شریان هایی را که اکسیژن را به مغز می رسانند، منقبض کند. وقتی سیگار را ترک می کنید، مغز به سرعت از بهبود گردش خون سود می برد.
استرس را مدیریت کنید.
کورتیزول، هورمون استرس، به مرور زمان به مغز آسیب می رساند و می تواند منجر به مشکلات حافظه شود. اما حتی قبل از اینکه این اتفاق بیفتد، استرس یا اضطراب می تواند باعث مشکلات حافظه در لحظه شود. زمانی که استرس دارید یا مضطرب هستید، به احتمال زیاد دچار نقص حافظه و مشکل در یادگیری یا تمرکز خواهید شد. اما تکنیک های ساده مدیریت استرس می تواند این اثرات مضر را به حداقل برساند.
به اندازه کافی بخوابید.
داشتن یک خواب خوب شبانه با افزایش سن برای تثبیت حافظه، فرآیند تشکیل و ذخیره خاطرات جدید ضروری است تا بتوانید بعداً آنها را بازیابی کنید. کم خوابی رشد نورون های جدید در هیپوکامپ را کاهش می دهد و باعث مشکلات حافظه، تمرکز و تصمیم گیری می شود. حتی می‌تواند به افسردگی منجر گردد.
مراقب آنچه می خورید باشید.
مقدار زیادی میوه و سبزیجات بخورید و چای سبز بنوشید زیرا این غذاها حاوی آنتی اکسیدان فراوانی هستند که می تواند سلول های مغز شما را از زنگ زدگی محافظت کند. غذاهای غنی از چربی های امگا 3 (مانند ماهی سالمون، ماهی تن، قزل آلا، گردو و بذر کتان) به ویژه برای مغز و حافظه شما مفید هستند. با این حال، مصرف کالری بیش از حد می تواند خطر ابتلا به فراموشی حافظه یا اختلال شناختی را افزایش دهد.
به طور منظم ورزش کنید.
شروع یک برنامه ورزشی منظم، از جمله تمرینات قلبی و قدرتی، ممکن است خطر ابتلا به زوال عقل را تا 50 درصد کاهش دهد. علاوه بر این، ورزش همچنین می تواند زوال بیشتر را در افرادی که قبلاً شروع به ایجاد مشکلات شناختی کرده اند، را کاهش دهد. ورزش با تحریک توانایی مغز برای حفظ ارتباطات قدیمی و همچنین ایجاد اتصالات جدید از آلزایمر محافظت می کند.
تحقیقات جدید نشان می دهد که پیاده روی می تواند از کوچک شدن مغز و از دست دادن حافظه جلوگیری کند. طبق گفته آکادمی عصب شناسی آمریکا، سالمندانی که در هفته پیاده روی می کنند، 9 سال پس از شروع مطالعه، ماده خاکستری بیشتری در مغزشان نسبت به افرادی که زیاد راه نمی رفتند، داشتند.
تمرینات مغز برای مبارزه با از دست دادن حافظه
همانطور که ورزش بدنی می تواند بدن شما را قوی تر کند، ورزش ذهنی نیز می تواند عملکرد مغز شما را بهبود ببخشد و خطر زوال ذهنی شما را کاهش دهد. سعی کنید تمرینات مغزی را پیدا کنید که برایتان لذت بخش است. هرچه یک فعالیت برای شما لذت بخش تر باشد، تأثیر آن بر مغز شما قوی تر خواهد بود. می‌توانید با جذاب‌تر کردن حواس خود، برخی از فعالیت‌ها را لذت‌بخش‌تر کنید، مثلاً با پخش موسیقی در حین تمرین، یا روشن کردن یک شمع معطر، یا دادن پاداش به خود پس از پایان تمرین می توانید مغز خود را فعال تر نگهدارید.
بهتر است برای فعال نگهداشتن مغز خود راهکارهای زیر را در نظر بگیرید:
- روزنامه ها، مجلات و کتاب هایی را بخوانید که شما را به چالش می کشند.
- بازی هایی را انجام دهید که قبلاً با آنها آشنا نیستید. بازی های مانند شطرنج، بازی های کلمه ای، جدول کلمات متقاطع و پازل های کلمات دیگر یا پازل های اعداد مانند سودوکو را امتحان کنید.
- به یادگیری چیزهای جدید عادت کنید. بازی ها، دستور العمل ها، مسیرهای رانندگی، یک ساز موسیقی، یک زبان خارجی. یک دوره آموزشی در یک موضوع ناآشنا که برای شما جالب است بگذرانید. هر چه مغز شما علاقه مندتر و درگیرتر باشد، احتمال ادامه یادگیری بیشتر خواهد بود و مزایای بیشتری را تجربه خواهید کرد.
- نحوه انجام فعالیت های موجود را بهبود بخشید. اگر قبلاً به یک زبان خارجی صحبت می کنید، متعهد شوید که تسلط خود را بهبود ببخشید.
