تماس چشمی در کودکان

نگاه کردن به یک نفر می تواند نشان دهنده توجه، احترام، صمیمیت، اعتماد، علاقه و مراقبت باشد. با این حال، تماس چشمی در کودکان یا نگاه مستقیم برای برخی از کودکان دشوار است. گاهی اوقات اجتناب از تماس چشمی برای لحظاتی کوتاه می تواند بخشی طبیعی از رشد کودک باشد، به خصوص اگر بچه ها با احساسات ناراحت کننده کنار بیایند. در موارد دیگر، مسائل مربوط به نگاه کردن به چشم می‌تواند نشان دهنده یک بیماری زمینه ای یا احساسی بوده که احتمال دارد نیاز به درمان داشته باشد. اجتناب از تماس چشمی یکی از نشانه‌های رایج بیماری‌هایی مانند اختلال طیف اوتیسم (ASD) و اختلال اضطراب اجتماعی (SAD) است، بنابراین منطقی است که والدین اگر متوجه می شوند که فرزندشان دوست ندارد به چشم‌های افراد نگاه کند، نگران شوند.

چرا تماس چشمی در کودکان مهم است؟

تماس چشمی نقش اساسی در برقراری روابط در بین انسان ها دارد. نگاه کردن به چشم یک نفر راه کلیدی برای برقراری ارتباط افراد چه به صورت کلامی و چه غیرکلامی است. این به افراد کمک می کند تا روابط مثبت و ارتباط عاطفی ایجاد کنند و جزء مهمی از مهارت های اجتماعی، یادگیری، توجه و ایجاد رابطه است.

از نظر تکاملی، تماس چشمی نقش کلیدی در بقای نوزاد دارد، زیرا آنها به دنبال چشمان والدین خود هستند تا نیازهای خود را برای غذا، آسایش و سرپناه برآورده کنند. در واقع، بررسی ها نشان می‌دهد که نوزادان از بدو تولد ترجیح می‌دهند به چهره‌هایی که با آن‌ها درگیر هستند نگاه کنند.

پیتر جی اسمیت، دانشیار اطفال در دانشگاه شیکاگو و رئیس آکادمی آمریکایی می گوید: «نوزادان تازه متولد شده می توانند با والدین یا مراقبان خود در اتاق زایمان و روزهای اول زندگی تماس چشمی برقرار کنند. “به طور کلی، ارتباط چشمی شکل مهمی از ارتباط بین نوزادان و کودکان خردسال با والدین و مراقبانشان است.”

برقراری روابط و صمیمیت

مردم از تماس چشمی برای ایجاد اعتماد، صمیمیت، عشق و ارتباطات استفاده می کنند. چشمان ما اغلب “پنجره” روح ما نامیده می شود، به این معنی که عواطف، نیات و افکار اغلب تنها از نگاه کردن در چشمان دیگران بسیار واضح هستند.

ما همچنین از چشمان خود به عنوان بخش کلیدی ارتباطات غیرکلامی و هوش هیجانی استفاده می کنیم. (راهکارهای بهبود هوش هیجانی را بخوانید). نگاه کردن به چشم کسی می تواند نشان دهنده همه چیز باشد، از ناراحتی  گرفته تا سوء ظن یا ترس، شادی یا تعجب. گاهی اوقات، تماس چشمی برای شناخت افکار دیگران کافی است، مثلاً دروغ می‌گوید یا می‌خواهد در خلوت صحبت کند.

هنگامی که کودکان تماس چشمی برقرار می کنند، در مورد محیط خود و افرادی که با آنها تعامل دارند یاد می گیرند. در واقع، بررسی ها به ما می گوید که از دوران نوزادی به بعد، کودکان از نشانه های اجتماعی مانند تماس چشمی برای درک بهتر دنیای اطراف خود استفاده می کنند. آنها همچنین یاد می گیرند که حالات صورت را که همراه با تماس چشمی است، تفسیر و تقلید کنند. این تجربیات به آنها کمک می کند تا بتوانند افراد را “خوانند” کنند و مهارت های اجتماعی-عاطفی آنها را بیشتر توسعه دهند.

رشد طبیعی تماس چشمی

دکتر اسمیت توضیح می دهد که از بدو تولد، نوزادان به دنبال تماس چشمی هستند. در واقع، بینایی نوزاد در حدود 6 تا 8 اینچ که فاصله مناسبی برای دیدن چهره مراقب هنگام نگه داشتن (یا تغذیه با شیر مادر ) در آغوش او است. تحقیقات همچنین نشان می دهد که تماشای چهره ها و چشمان افراد چیزی است که نوزادان از آن لذت می برند. علاوه بر این، به نظر می رسد که نوزادان با استفاده از یک نگاه مستقیم قبل از معرفی اطلاعات، با یادگیری هماهنگ هستند.

دکتر اسمیت می گوید: “در هر سنی، مشکل در برقراری تماس چشمی یک دلیل بالقوه برای نگرانی است. به این دلیل که برقراری تماس چشمی، شکل اولیه ارتباط است.”

بین 2 تا 6 ماهگی، بیشتر نوزادان به طور مداوم تماس مستقیم چشمی خود را، با افزایش تمایل و طول عمر تماس چشمی به مرور زمان حفظ می کنند. معمولاً کودکان در حال رشد همچنان که بزرگتر می شوند به دنبال تماس چشمی از نزدیکان خود و دیگران هستند. اشتراک‌گذاری تماس چشمی راهی کلیدی است که بچه‌ها با آن‌ها احساس امنیت، مراقبت و رضایت می‌کنند. تماس چشمی که از اطرافیان خود دریافت می کنند نیز نشانه پذیرش، راحتی، صمیمیت، علاقه و مراقبت است.

چرا کودکان از تماس چشمی اجتناب می کنند؟

در حالی که جستجوی نگاه مستقیم رفتار طبیعی انسان است، موقعیت‌هایی وجود دارد که در آن برخی از بچه‌ها در تماس چشمی دچار مشکل می‌شوند. دکتر اسمیت می گوید، اینها احتمال دارد پزشکی باشند، مانند کودکانی که دارای اختلالات بینایی هستند، که می تواند نگاه مستقیم را چالش برانگیز کند. یا به دلیل مسائل مربوط به سلامت روان باشد، مانند زمانی که کودکان با احساسات خود دست و پنجه نرم می کنند. این امر به ویژه زمانی که احساس آسیب پذیری، ناراحتی یا خجالت می کنند، یا اگر دارای اختلال سلامت روان هستند، رایج است.

احساسات خام و بزرگ

طبیعی است که کودکان در شرایط خاص با تماس چشمی مشکل داشته باشند. تماس چشمی زمانی که احساسات برای هر کسی خام باشد، می‌تواند دشوار باشد، اما برای کودکانی که هنوز روی تنظیم عاطفی و مهارت‌های اجتماعی کار می‌کنند، می‌تواند چالش‌برانگیزتر باشد. به همین دلیل، بسیاری از کودکان در صورت احساس غم، ترس، خجالت، ناراحتی، استرس از تماس چشمی خودداری می کنند. بعلاوه، ممکن است هنگامی که کار اشتباهی انجام می دهند، رازی دارند یا گیج می شوند، تماس چشمی برقرار نکنند.

به این ترتیب، اجتناب از تماس چشمی به مکانیزم مقابله ای تبدیل می شود تا اجازه ندهند دیگران آسیب یا آسیب پذیری آنها را “ببینند” یا برای پیشگیری از مسئولیت پذیری متوجه آنها نشوند.

به طور معمول، این نشان می دهد که کودک احساسات بزرگی دارد و احتمال دارد برای مقابله با آنها به کمک نیاز داشته باشد. فراوانی این موضوع را بررسی کنید و در نظر بگیرید که آیا علائم دیگری وجود دارد که می تواند نشان دهنده نگرانی در مورد سلامت روان باشد. با این حال، به طور کلی، این بخش مورد انتظار از زندگی است، زیرا بچه ها مهارت های اجتماعی-عاطفی و ارتباطی خود را می سازند.

توجه داشته باشید که:

بین نگاه کردن به دور به دلیل کمرویی یا احساسات ناراحت کننده و به طور کلی دوست نداشتن یا داشتن مشکل در برقراری ارتباط چشمی تفاوت وجود دارد.

دکتر اسمیت توضیح می دهد: “هیچ سنی وجود ندارد که برای کودکان در حال رشد معمولی در برقراری تماس چشمی مشکل وجود داشته باشد.”

با راهنمایی و تجربه، کودکان یاد می گیرند که احساسات خود را به طور مؤثرتری در موقعیت های چالش برانگیز تنظیم کنند. همانطور که آنها در دوران کودکی و نوجوانی رشد می کنند، زمانی که احساس آسیب پذیری می کنند، بیشتر قادر به برقراری تماس چشمی هستند. با این حال، در مواقع استرس، چالش یا سایر موقعیت‌های ناراحت‌کننده، حتی بچه‌های بزرگ‌تر احتمال دارد از تماس چشمی خودداری کنند، زمانی که با احساسات خود یا کارهایی که باید انجام دهند دست و پنجه نرم می‌کنند.

چالش های اجتماعی عاطفی

سطح راحتی با تماس چشمی و مهارت های اجتماعی-عاطفی و ارتباطی بسیار متفاوت خواهد بود. به ویژه، کودکانی که دارای چالش‌های اجتماعی-عاطفی هستند، از تماس چشمی خوششان نمی‌آید. کودکان درونگرا، آنهایی که مشکلات رفتاری دارند، کودکان تحت استرس، و آنهایی که دارای اضطراب و سایر اختلالات سلامت روان هستند نیز ممکن است با نگاه مستقیم مشکل بیشتری داشته باشند.

شرایط سلامت روان مرتبط با بیزاری از تماس چشمی شامل اختلالات اضطرابی، اختلال وسواس فکری-اجباری (OCD)، اختلال سلوک، افسردگی و اختلال نافرمانی مقابله ای است. با این حال، توجه داشته باشید که صرفاً اجتناب از نگاه مستقیم در هنگام استرس یا احساس ناراحتی، لزوماً نشانه‌ای از این نیست که کودک دچار سلامت روانی است، مگر اینکه علائم دیگری نیز وجود داشته باشد.

با این حال، بررسی ها نشان می دهد که افراد مبتلا به اختلال اضطراب اجتماعی (SAD) با نگاه مستقیم مشکل خاصی دارند. اساساً، تماس چشمی، به ویژه با کسانی که به خوبی نمی شناسند، باعث ناراحتی و  استرس، ناراحتی عاطفی و اجتناب می شود.

دکتر اسمیت می‌گوید برخی از کودکانی که آسیب‌های روحی را تجربه می‌کنند، می‌توانند برخی از جنبه‌های تعاملات اجتماعی از جمله برقراری تماس چشمی را چالش‌برانگیز بدانند.

اختلال طیف اوتیسم

دکتر اسمیت توضیح می‌دهد: «کودکانی که دارای اختلال طیف اوتیسم هستند، اغلب از بدو تولد در برقراری تماس چشمی با مشکل مواجه می‌شوند».

علائم ASD معمولاً شامل مشکل در برقراری ارتباط و تعامل بین فردی، از جمله ناسازگاری یا اجتناب از نگاه مستقیم است. طیف وسیعی از علائم و نشانه‌های دیگر نیز احتمال دارد وجود داشته باشد مانند رفتارهای محدودکننده یا تکراری، علاقه شدید به موضوعات خاص، گوش ندادن یا نگاه نکردن به دیگران، و معمولاً پاسخ ندادن به نشانه‌های اجتماعی.

در حالی که بیشتر نوزادان تمایل شدیدی به تماس چشمی دارند، برخی از نوزادان تا 6 ماهگی شروع به کاهش تماس چشمی خود می کنند. این کاهش جزئی در نگاه کردن افراد به چشم، نشانه کلیدی ASD است. بررسی ها نشان می دهد در حالی که نوزادان و کودکان نوروتیپیک به دنبال کردن و علاقه خود به نگاه مستقیم ادامه می دهند، برخی از کودکانی که بعداً مبتلا به ASD تشخیص داده می شوند احتمال دارد از 2 ماهگی علائم اجتناب از تماس چشمی را نشان دهند.

این تغییرات در نحوه جستجوی تماس چشمی نوزاد می تواند برای چشمی که آموزش ندیده قابل توجه نباشد، اما اگر آنها را تشخیص دهند، کودکانی که احتمال دارد به ASD مبتلا شوند ممکن است زودتر تحت درمان قرار گیرند. مداخله زودهنگام برای کودکان مبتلا به ASD نتایج بهتری ایجاد می‌کند.

چگونه به کودک خود در برقراری تماس چشمی کمک کنیم؟

اغلب، وقتی بچه ها از تماس چشمی اجتناب می کنند، به دلیل موقعیتی است که در آن قرار گرفته و یا احساساتی که دارند. در مواقع دیگر مسائل مربوط به سلامت روان ممکن است یک بازی باشد. بنابراین، اگر مشکوک هستید که یک بیماری رشدی یا سلامت روانی ریشه نگاه منحرف شده کودکتان است، حتما با پزشک یا درمانگر مشورت کنید.

کودک باید توسط یک پزشک یا تیمی که در تشخیص رسمی اختلال طیف اوتیسم آموزش دیده اند، ارزیابی شود. علاوه بر این، بهتر است در صورت داشتن هر گونه مشکل دیگری در بینایی فرزندتان، از نظر اختلالات چشمی غربالگری کنید.

می‌توانید او را تشویق کنید که تماس چشمی بیشتری برقرار کند و سطح راحتی خود را از طرق مختلف در خانه افزایش دهد. اولاً، می توانید با برقراری ارتباط چشمی با آنها، این رفتار را الگوبرداری کنید. سعی کنید این کار را در مواقعی که احساس آسیب‌پذیری می‌کنید یا گفتگوی جدی دارید و همچنین در زمان‌های سبک و سرگرم‌کننده انجام دهید.

همچنین می توانید به آرامی از فرزندتان بخواهید هنگام صحبت کردن به چشمان شما نگاه کند. گاهی اوقات، بچه ها فقط به یادآوری و تمرین این مهارت نیاز دارند. بچه ها اغلب مهارت های جدید را از طریق بازی و تکرار زیاد به بهترین شکل یاد می گیرند. حتی می‌توانید با برگزاری مسابقات خیره‌کننده بازی کنید تا ببینید چه کسی می‌تواند طولانی‌ترین نگاه مستقیم را نگه دارد.

سخن آخر

وقتی متوجه شدید که فرزندتان نگاهش را برمی‌گرداند، می‌توانید از او بپرسید که چرا و چگونه احساس می‌کند. به این ترتیب، اجتناب آنها از تماس چشمی می تواند به سیگنالی تبدیل شود که اتفاق دیگری در حال وقوع است. آنها احتمال دارد به حمایت و راهنمایی نیاز داشته باشند. کار بر روی توانایی آنها در شناسایی و بیان احساسات و سایر مهارت های مقابله ای می تواند به آنها کمک کند در مواقع استرس نیز با تماس چشمی احساس راحتی بیشتری کنند.

تماس چشمی یک مهارت اجتماعی-عاطفی مهم است که به ما کمک می کند پیوند ایجاد کنیم، یاد بگیریم، احساس امنیت کنیم و ارتباط برقرار کنیم. وقتی نوزادان و کودکان از نگاه مستقیم اجتناب می کنند، می تواند پاسخی طبیعی به احساسات یا موقعیت های ناراحت کننده باشد، اما احتمال دارد به مسائل دیگری نیز اشاره کند. راه هایی برای کمک به افزایش راحتی کودک با تماس چشمی وجود دارد، اما اگر نگرانی دارید که کودکتان به طور خاص از نگاه مستقیم بدش نمی آید، حتما با یک متخصص اطفال مشورت کنید.