شیمی درمانی ترکیبی شامل استفاده از بیش از یک دارو در یک زمان برای درمان سرطان است. از آنجایی که داروهای شیمی درمانی سلول‌های سرطانی را در نقاط مختلف چرخه سلولی تحت تاثیر قرار می‌دهند، استفاده از ترکیبی از داروها شانس حذف تمام سلول‌های سرطانی را افزایش می هد.
در شیمی درمانی ترکیبی، برای حذف بخش عمده‌ای از سلول‌های سرطاتی تلاش می‌کنیم، ممکن است که نتایج بهتری را به دست آوریم. با این حال، شیمی درمانی ترکیبی نیز مانند سایر روش‌های درمان سرطان، مزایا و معایب خاص خود را دارد. انتخاب روش درمانی مناسب، به گونه‌ای خواهد بود که بیشترین مزایا و کمترین عوارض را برای بیمار به همراه داشته باشد.
در عین حال، استفاده از چندین دارو به طور همزمان برای درمان سرطان، ممکن است که خطر بروز انواع تداخلات دارویی را افزایش دهند. اگر چنین مشکلی وجود داشته باشد، تعیین اینکه کدام دارو باعث بروز چنین عوارضی شده است، ممکن است چالش برانگیز باشد. به همین علت دشواری‌هایی در تنظیم برنامه درمانی بیمار به وجود خواهد آمد.
برای مقابله با این خطر بالقوه و افزایش احتمال تاثیر درمان، گاهی اوقات شیمی درمانی همراه با نوعی ایمونوتراپی استفاده می‌شود. با این حال انتخاب روش درمانی مناسب برای یک بیمار، فقط توسط گروه پزشکی معالج او انجام خواهد شد. بیماران مختلف، شرایط کلی متفاوتی دارند. بنابراین نمی‌توان یک رژیم درمانی را برای همه افراد مناسب در نظر گرفت.
تاریخچه شیمی درمانی ترکیبی
استفاده از شیمی درمانی ترکیبی برای درمان سرطان در دهه 1960 پا به دنیای پزشکی گذاشت. یعنی زمانی که دانشمندان به این فکر افتادند که آیا رویکرد درمان بیماری سل، یعنی استفاده از ترکیبی از آنتی بیوتیک‌ها برای کاهش خطر مقاومت عامل بیماری زا در برابر درمان، برای درمان سرطان نیز موثر است یا خیر. به این ترتیب از روش‌های ترکیبی استفاده شد.
با استفاده از این رویکرد، سرطان‌هایی مانند لوسمی لنفوسیتی حاد و لنفوم هوچکین که قبلاً تقریباً به طور جهانی کشنده بودند و تلفات زیادی را در تمام کشورهای جهان بر جا می‌گذاشتند، تا حد زیادی قابل درمان شدند. در دهه 1970 استفاده از شیمی درمانی ترکیبی، موثرتر از استفاده از داروهای منفرد برای درمان افراد مبتلا به سرطان ریه بود.
همچنین در همین ایام، استفاده از شیمی درمانی ترکیبی، مؤثرتر از “شیمی درمانی متوالی” بود. شیمی درمانی متوالی به معنای استفاده از داروهای شیمی درمانی به صورت پشت سر هم است. در دو دهه گذشته، دسته جدیدی از داروهای سرطان با عنوان “داروهای هدفمند” وارد دنیای درمان شرطان شده‌اند.
این داروها مانند روش شیمی درمانی با از بین بردن سلول‌های سرطانی اثرات درمانی خود را ایجاد نمی‌کنند. در عوض، این داروها مسیرهای خاصی را که نسبتاً منحصر به سلول‌های سرطانی است، مسدود و رشد آنها را مهار می‌کنند یا میزان مرگ آنها را افزایش می‌دهند. این روند بدون اینکه به همان اندازه که شیمی‌درمانی بر بافت‌های سالم بدن تأثیر بگذارد، انجام می‌شود.
این روش‌های درمانی هدفمند جدید شامل استفاده از مسدودکننده‌های آنزیم، مسدودکننده‌های گیرنده، ایمونوتراپی و غیره است. همچنین استفاده از این روش‌ها در ترکیب با سایر رژیم‌های درمانی سرطان، نتایج دلگرم کننده‌ای را به همراه داشت. بنابراین این روش می‌تواند به زودی به فرآیندی محبوب برای درمان سرطان تبدیل شود.
امروزه ترکیبات زیادی از داروهای شیمی درمانی برای درمان سرطان استفاده می‌شود. با این حال گروه‌های علمی مختلف در سراسر جهان در تلاش هستند تا روش‌های بهتری را برای درمان انواع سرطان‌ها پیدا کنند. کاهش عوارض جانبی و افزایش قدرت سرکوب سرطان، از جمله اهداف مطالعات پژوهشی در حوزه درمان سرطان است.
شیمی درمانی ترکیبی و تومورهای جامد
به طور کلی، از این روش برای چندین نوع تومور جامد استفاده می‌شود. یک مثال در مورد سرطان ریه، شامل استفاده از ترکیب پلاتینول (سیس پلاتین) و ناولبین (vinorelbine) برای درمان سرطان ریه سلول غیر کوچک است. به عنوان مثالی دیگر، برای زنان مبتلا به سرطان سینه، ترکیب دو دارو، اغلب آدریامایسین (دوکسوروبیسین) و سیتوکسان (سیکلوفسفامید) و سپس تاکسول (پاکلیتاکسل) موثر بوده است.
شیمی درمانی ترکیبی و غدد لنفاوی
گاهی اوقات برای درمان لوسمی و هوجکین، ممکن است چندین داروی شیمی‌درمانی با هم استفاده شوند. شیمی درمانی ترکیبی نرخ بقای بسیاری از این افراد مبتلا به این بیماری‌ها را تا حد زیادی افزایش داده است.
گاهی اوقات از یک مخفف برای توصیف شیمی درمانی ترکیبی استفاده می شود. یک مثال ABVD برای بیماری هوچکین است که مخفف ترکیبی از داروهای شیمی درمانی آدریامایسین (دوکسوروبیسین)، بلنوکسان (بلئومایسین)، اونکووین (وینبلاستین) و DTIC-Dome (داکاربازین) است. برای سایر موارد نیز از مخفف‌های دیگری استفاده می‌شود.
شیمی درمانی و ایمونوتراپی
در شرایطی که شیمی درمانی و ایمونوتراپی به صورت همزمان استفاده می‌شوند، مزایای این روش ممکن است فراتر از استفاده از ترکیبی از داروها باشد. داروهای ایمونوتراپی با کمک به سیستم ایمنی بدن در شناسایی و حمله به سلول‌های سرطانی عمل می‌کنند. به این ترتیب می‌توانند به روش خاص خود، به تقویت سیستم ایمنی کمک کنند.
هنگامی که سلول‌های سرطانی توسط داروهای شیمی درمانی از بین برده می‌شوند، این موفقیت در درمان می‌تواند به سیستم ایمنی کمک کند تا این سلول‌ها را به عنوان سلول‌های غیرطبیعی تشخیص دهد تا داروهای ایمونوتراپی برای درمان بیمار سرطانی موثرتر باشند.
این پدیده که به عنوان اثر آبسکوپال شناخته می‌شود، گاهی اوقات در شرایطی که پرتودرمانی با روش‌های مناسب دیگر ترکیب می‌شود، دیده می‌شود.
مزایای شیمی درمانی ترکیبی
این روش در مقایسه با استفاده منفرد از داروهای ضد سرطان، ممکن است مزایایی را به همراه داشته باشد. از جمله مزایای استفاده از شیمی درمانی ترکیبی در درمان سرطان‌ها، عبارت‌اند از:
کاهش مقاومت تومور
استفاده از ترکیبی از داروها ممکن است احتمال مقاومت تومور را در برابر درمان کاهش دهد. بنابراین احتمال موفقیت درمان بیشار خواهد شد. همانطور که استفاده از ترکیبی از آنتی بیوتیک‌ها ممکن است در مواردی که باکتری خاصی به یکی از داروها مقاوم باشد، به صورت موثر استفاده شود، استفاده از دو یا چند داروی شیمی درمانی نیز خطر مقاوم شدن تومور را به درمان کاهش می‌دهد.
در واقع ایجاد مقاومت در طول درمان، باعث کاهش اثر شیمی درمانی در درمان بیمار سرطانی می‌شود. بنابراین غلبه بر این مشکل، مسئله‌ای مهم است.
عدم انتظار برای استفاده از یک داروی خاص
استفاده از بیش از یک دارو در یک زمان می‌تواند این امکان را فراهم کند که همه داروها را در سریع‌ترین زمان ممکن به جای منتظر ماندن برای تکمیل رژیم درمانی، تجویز کنید
درمان چند بعدی سرطان
سرطان یک بیماری پیچیده است که مراحل زیادی را در بر می‌گیرد. استفاده از بیش از یک دارو در یک زمان، هدف قرار دادن چندین فرآیند را در رابطه با رشد سرطان به طور همزمان ممکن می‌کند.
به طور کلی، استفاده از داروهای شیمی درمانی که روی اهداف یا نقاط مولکولی مختلف در فرآیند سرطان اثر گذار هستند، در تئوری، شانس از بین بردن سرطان را افزایش می‌دهد. با این حال این مسئله باید در شرایط واقعی نیز مورد بررسی قرار بگیرد.
درمان موثرتر سرطان
دانشمندان از اصطلاح “ناهمگنی تومور” برای توصیف این واقعیت که چگونه سلول‌های سرطانی موجود در تومورها از یکدیگر متفاوت هستند، استفاده می‌کنند. به طور کلی، سلول‌های اولیه در سرطان یکسان هستند. اما با ادامه تقسیم سلول‌های سرطانی، جهش‌های متوالی بیشتری ایجاد می‌شود.
این نکته بدان معناست که سلول‌های یک قسمت از تومور ممکن است بسیار متفاوت از سلول‌های متاستاز یا حتی قسمت متفاوتی از همان تومور باشند. با استفاده همزمان از داروهای مختلف، می‌توان این امکان را فراهم کرد که بر طیف گسترده‌ای از سلول‌های سرطانی، اثرات درمانی مورد نظر را ایجاد کنیم.
استفاده از دوزهای پایین تر در شیمی درمانی ترکیبی
هنگامی که ترکیبی از داروهای شیمی درمانی به طور همزمان استفاده می‌شوند، هر کدام را می‌توان در دوزهای کمتر از حد معمول تجویز کرد. این مسئله ممکن است احتمال بروز اثرات سمی را کاهش دهد.
اثر هم افزایی
به طور کلی، برخی از داروها در صورت مصرف به صورت ترکیبی با دارویی دیگر، اثری بیشتر از مجموع اثرات مصرف انفرادی خود دارو ایجاد می‌کنند. در عمل، شیمی درمانی ترکیبی یا باعث بهبود بقا یا منجر به ایجاد پاسخ بهتر به درمان می‌شود. این امر به ویژه زمانی که شیمی درمانی به عنوان یک روش درمانی کمکی استفاده می‌شود، صادق است.
این نوع درمان برای خلاص شدن از شر سلول‌های باقی مانده پس از جراحی یا سایر روش‌های درمانی (مانند شیمی درمانی که اغلب پس از جراحی برای درمان سرطان سینه در مراحل اولیه انجام می‌شود) طراحی شده است. در چنین مواردی، این روش می‌تواند مزایایی را به همراه داشته باشد.
در سرطان متاستاتیک، هدف درمان در اغلب موارد متفاوت از سایر موارد سرطان است. به عنوان مثال، از آنجایی که سرطان سینه متاستاتیک دیگر قابل درمان نیست، هدف از درمان استفاده از حداقل روش‌های درمانی ممکن برای کنترل بیماری است. در این مورد، استفاده از یک داروی شیمی درمانی ممکن است ارجح باشد و کیفیت زندگی بهتری را برای بیمار فراهم کند.
عوارض شیمی درمانی ترکیبی
برخی از خطرات احتمالی این روش شامل موارد زیر است:
بروز عوارض جانبی بیشتر
ناگفته نماند که استفاده از داروهای بیشتر به معنای بروز خطر بیشتر ناشی از عوارض جانبی است. این امر در مورد عوارض جانبی شیمی درمانی صدق می‌کند که احتمال بروز آن در صورت استفاده از بیش از یک دارو بیشتر است. علاوه بر این، هنگامی که بیش از یک دارو برای درمان بیماری استفاده می‌شود، عوارض جانبی هر دو دارو ممکن است باهم ترکیب شوند.
به عنوان مثال، اگر از دو دارویی استفاده می‌کنید که باعث کاهش تعداد گلبول‌های سفید خون می‌شوند، خطر نوتروپنی ناشی از شیمی درمانی (کاهش تعداد نوعی از نوع گلبول‌های سفید خون به نام نوتروفیل‌ها) افزایش می‌یابد.
بروز عوارض جانبی بدون علت تایید شده
اگر فردی با استفاده از چندین دارو دچار عارضه جانبی شود، ممکن است تشخیص این که کدام یک از داروها مسئول بروز این شریط است، مشکل باشد. در این مورد، در صورت جدی بودن عارضه جانبی، ممکن است لازم باشد مصرف تمام داروها قطع شود.
احتمال بروز تداخلات دارویی
گاهی اوقات عوارض جانبی نه به علت مصرف یک داروی خاص، بلکه به علت واکنش بین داروها رخ می‌دهد. هر چه فرد از داروهای بیشتری استفاده کند (هم داروهای شیمی درمانی و هم سایر داروها)، احتمال بروز تداخل بیشتر می‌شود. بنابراین ممکن است شرایط پیچیده‌ای در درمان بیمار ایجاد شود.
سخن آخر
شیمی درمانی ترکیبی گاهی اوقات می‌تواند باعث افزایش طول عمر، کاهش خطر عود سرطان و یا بهبود نتایج ایمونوتراپی شود. گفته می‌شود که افزودن داروهای بیشتر به رژیم درمانی می‌تواند احتمال بروز عوارض جانبی و سختی درمان را افزایش دهد. در حالی که بسیاری از مردم از شیمی درمانی می‌ترسند، مهم است که توجه داشته باشیم که پیشرفت‌های بسیار مهمی در مدیریت این اثرات رخ داده است.
به عنوان مثال، داروهای ضد تهوع اکنون می‌توانند تا حد زیادی تهوع را کاهش دهند. به طور کلی، تلاش‌های قابل تقدیری برای کاهش عوارض جانبی رژیم‌های درمانی سرطان انجام شده است.
همچنین، داروهای تزریقی مانند Neulasta یا Neupogen (داروهایی که تعداد گلبول‌های سفید خون را افزایش می‌دهند) به پزشکان این امکان را می‌دهند که از دوزهای بالاتر (و مؤثرتر) داروهای شیمی‌درمانی نسبت به گذشته استفاده کنند.
