آیا آسیب عصبی ترمیم می شود؟

در واقع اعصاب موجود در بدن، سیستم ارتباطی بدن هستند. اعصاب پیام‌هایی را بین مغز و نخاع و تمام قسمت‌های بدن انتقال می‌دهند و باعث برقراری ارتباط می‌شوند. به طور کلی آسیب به اعصاب می‌تواند شدید باشد. اعصاب به علت ساختار و عملکردشان به سرعت برخی از اعضای بدن بهبود نمی‌یابند. با این حال گاهی اوقات آسیب عصبی به خودی خود بهبود می‌یابد.

سیستم عصبی از دو بخش سیستم عصبی مرکزی و سیستم عصبی محیطی تشکیل شده است، سیستم عصبی مرکزی از مغز و نخاع تشکیل شده است که هر دو توسط ساختارهای استخوانی محافظت می‌شوند. سیستم عصبی مرکزی حاوی سلول‌های پیچیده‌ای است که توانایی تکثیر ندارند. به همین علت، آسیب به سیستم عصبی مرکزی به خودی خود بهبود نمی‌یابد.

سیستم اعصاب محیطی، سیستم عصبی مرکزی را به بقیه قسمت‌های بدن متصل می‌کند. به طور کلی این اعصاب توسط استخوان محافظت نمی‌شوند و به راحتی آسیب می‌بینند. در صورتی که آسیب در اعصاب محیطی خیلی شدید نباشد، این اعصاب می‌توانند خودشان را ترمیم کنند.

از آنجایی که سلامتی سیستم عصبی برای ادامه حیات انسان بسیار مهم و ضروری است، در صورتی که آسیب جدی به این سیستم وارد شود، ممکن است که در عملکرد فرد مشکلات متعددی ایجاد شود. البته نوع آسیب ایجاد شده و نحوه درمان آنها با یکدیگر ‌متفاوت است. آسیب‌های مختلفی می‌توانند سیستم عصبی را تحت تاثیر خود قرار دهند.

 

انواع آسیب عصبی

به طور معمول ممکن است که ۳ نوع آسیب در سیستم عصبی محیطی ایجاد شود. این آسیب‌ها ممکن است در اثر موارد زیر ایجاد شوند:

• برش‌های مختلف
• کبودی یا فشار
• کشش

پوششی به نام غلاف میلین از بیشتر اعصاب بدن محافظت می‌کند. معمولاً جراحات کششی یا کبودی بدون آسیب رساندن به غلاف میلین به رشته‌های عصبی آسیب می‌زند. رشته‌های عصبی می‌توانند به آرامی دوباره رشد کنند. اگر غلاف میلین دچار آسیب دیدگی باشد، همانطور که ممکن است چنین آسیبی در اثر جراحات ناشی از بریدگی رخ دهد، اعصاب نمی‌توانند خود را بهبود بخشند و آسیب‌ها را ترمیم کنند.

علائم آسیب عصبی

به طور کلی اعصاب به دو نوع اصلی تقسیم می‌شوند. این دو نوع شامل اعصاب حرکتی و اعصاب حسی است. اعصاب حرکتی به قسمت‌هایی از بدن پیام رسانی می‌کنند و باعث انتقال دستور حرکت می‌شوند. به طور کلی آسیب به عصب حرکتی می‌تواند باعث ضعف و از دست دادن عملکرد حرکتی بدن شود.

با این حال اعصاب حسی پیام گرما، سرما ، فشار، درد و سایر احساسات را به سیستم عصبی منتقل می‌کنند. در صورتی که به یک عصب حسی آسیب وارد شود، اطلاعات دقیقی در مورد وضعیت داخل و خارج بدن در دسترس مغز و نخاع فرد قرار نخواهد گرفت. سایر علائم آسیب عصبی می‌تواند شامل موارد زیر باشد:

• بی حسی
• احساس درد و سوزش
• احساس مور مور شدن

در صورت بروز آسیب در عصب حسی، مشاهده این علائم امکان پذیر است.

تشخیص آسیب عصبی

به طور کلی به کمک انجام آزمایش هدایت الکتریکی می‌توان آسیب‌های وارده به اعصاب را تشخیص داد. گاهی اوقات سی تی اسکن، MRI یا نوروگرافی MRI نیز می‌توانند برای تشخیص مشکلات عصبی و آسیب‌های ایجاد شده، مفید باشند. این آزمایش‌ها می‌توانند نشان دهند که آیا عصب به خودی خود بهبود می‌یابد یا اینکه برای بهبود بیماری به جراحی نیاز است یا خیر‌.

علاوه براین پزشکان ممکن است از سیستم طبقه بندی ساندرلند برای توصیف آسیب عصبی استفاده کنند. دسته بندی براساس روش ساندرلند، شامل موارد زیر است:

آسیب درجه اول:

شما باید به سرعت از این نوع آسیب، اغلب در عرض چند ساعت بهبود پیدا کنید، اگرچه در برخی موارد ممکن است بهبود آن چند هفته طول بکشد، اما در اغلب موارد بهبود در چند ساعت حاصل می‌شود.

آسیب درجه دوم:

این سطح آسیب شامل صدمات وارده به آکسون‌ها می‌شود، اما باید بدون جراحی بهبود یابد.

آسیبهای درجه سوم:

در این دسته از صدمات نورونی، آسیب محدود به آکسون‌ها نیست. گاهی اوقات ممکن است که ناحیه دچار آسیب دیدگی نیاز به تمیز کردن یا ترمیم به کمک روش‌های جراحی داشته باشد.

آسیب درجه چهارم:

در این دسته از صدمات نورونی، آسیب به اندازه‌ای شدید است که عصب خودش را ترمیم نمی‌کند. همچنین نتایج حاصل از آزمایش نشان می‌دهد که هیچ مقدار انرژی الکتریکی نمی‌تواند از مسیرهای عصبی در این شرایط عبور کند. این سطح از آسیب ممکن است نیاز به جراحی به کمک پیوند عصب داشته باشد.

آسیب درجه پنجم:

این دست از آسیب‌ها شامل پارگی یا کشش شدید است. یعنی اینکه عصب به دو قسمت تقسیم می شود و برای درمان بیمار به جراحی نیاز است.

روش‌های مانند طب سوزنی، ماساژ، فیزیوتراپی و سایر استراتژی های غیرتهاجمی می‌توانند بخشی از برنامه درمان آسیب عصبی باشند. به طور کلی این روش‌های درمانی آسیب عصبی را برطرف نمی‌کنند، اما ممکن است باعث بهبودی قابل قبول بیمار شوند و کیفیت زندگی او را افزایش دهند.

ترمیم آسیب عصبی

یک نورون یا سلول عصبی دارای سه بخش اصلی است. نورون دارای بدنه سلولی و شاخه‌های کوتاهی به نام دندریت است که پیام‌ها را دریافت می‌کند. بخش سوم یک فیبر بلند به نام آکسون است که پیام‌ها را منتقل می‌کند. تکانه‌های عصبی از آکسون تا انتهای نورون حرکت می‌کنند. و در نهایت خود را به دندریت‌های نورون بعدی می‌رسانند.

به نقطه‌ای که تکانه عصبی به سلول عصبی بعدی منتقل می‌شود، سیناپس گفته می‌شود. در واقع سیناپس محلی است که در آن سلول‌های عصبی مختلف با یکدیگر ارتباط برقرار می‌کنند. هنگامی که یک عصب محیطی آسیب می‌بیند، بدن بافت آسیب دیده را تمیز می‌کند. سپس آکسون‌های آسیب دیده ممکن است دوباره رشد و از ابتدا ساختارهای از دست رفته را بازسازی کنند.

به این ترتیب با گذشت زمان ممکن است که آکسون‌ها به اندازه کافی رشد کنند تا یک مسیر ارتباطی را دوباره برقرار کنند و به عصب اجازه دهند تا دوباره وظایف خود را اجرا کند. به این ترتیب در برخی از موارد آسیب‌های اعصاب محیطی، امکان ترمیم مشکلات ایجاد شده در نورون‌ها وجود دارد.

جراحی برای درمان اعصاب آسیب دیده

در صورتی که پس از بررسی‌های پزشکی معلوم شود که امکان بهبود آسیب دیدگی عصب به کمک خود ترمیمی وجود ندارد، پزشک ممکن است روش جراحی را به عنوان یک گزینه درمانی به بیمار پیشنهاد دهد. معمولاً جراح با ترمیم غلاف میلین اطراف عصب، درمان به کمک جراحی را شروع می‌کند.

به طور کلی رشته‌های عصبی باید در عرض سه تا چهار هفته مجدداً شروع به رشد کنند. اعصاب به طور معمول حدود یک اینچ در ماه رشد می‌کنند. همانطور که عصب دوباره رشد می‌کند، ممکن است که در ناحیه ترمیم عصب، احساس سوزن سوزن شدن داشته باشید. این حس نشان دهنده ترمیم مجدد اعصاب است.

گاهی اوقات جراحان عصب را از قسمت دیگری از بدن تهیه می‌کنند تا عصب آسیب دیده را ترمیم کنند. ممکن است احساس خود را در ناحیه‌ای که جراح پیوند را از اعصاب آن ناحیه انجام می‌دهد، از دست بدهید. با این حال آسیب عصبی جدی ایجاد شده به این طریق درمان خواهد شد.

بهبودی پس از جراحی اعصاب چه مدت طول می کشد؟

به طور کلی عوامل زیادی بر سرعت بهبود اعصاب شما تأثیر می‌گذارند. از جمله این موارد، عبارت‌اند از:

• سن بیمار
• کیفیت خواب بیمار
• وضعیت سلامت عمومی بیمار
• استفاده از الکل، تنباکو یا مواد دیگر
• میزان پیروی از دستورات و تجهیزات پزشک

بعد از جراحی، به طور معمول یک سال طول می‌کشد تا عصب به طور کامل رشد کند. سپس ممکن است یک سال یا بیشتر طول بکشد تا عصب بالغ شود و عصب و عضله ارتباط خوبی با یکدیگر برقرار کنند. علاوه براین مغز ممکن است به آموزش نیاز داشته باشد تا ارتباط عصبی جدید را پس از اتمام درمان تشخیص دهد. به کمک روش فیزیوتراپی می‌توان به مغز دوباره آموزش داد.

چرا بهبود اعصاب به خوبی صورت نمی‌گیرد؟

نورون‌ها اطلاعات را از طریق تکانه‌های الکتریکی و از طریق اتصالات فیزیکی به سلول‌های عصبی دیگر منتقل می‌کنند. آکسون‌ها یا بدنه بلند سلول عصبی، توسط پوششی به نام غلاف میلین محافظت می‌شوند. آسیب به غلاف میلین می‌تواند سلول را از بین ببرد و در بازسازی عناصر مهم سلولی مانند پایانه‌های آکسون مشکلات جدی ایجاد شود.

به طور کلی نشانگرها و مکانیسم‌های مختلف دخیل در رشد، باعث بازسازی غلاف میلین و اتصال مجدد سلول‌های عصبی با یکدیگر می‌شوند. به این ترتیب خود اعصاب، خود را بازسازی می‌کنند. عناصر مهم سلولی که نقش مرکزی در بازسازی سلول‌های عصبی محیطی  دارند، سلول‌های شوان و همچنین  فیبروبلاست‌های عصبی هستند.

این سلول‌ها در نزدیکی نورون‌هایی که سیستم عصبی مرکزی را تشکیل می‌دهند، وجود ندارند. همین موضوع یکی از عللی است که به خاطر آن بدن نمی‌تواند آسیبی که به نخاع وارد می شود را جبران کند. اما روش‌های درمانی غیر متعارف شامل ژن درمانی  یا تحقیقات مرتبط با سلول‌های بنیادی، ممکن است روزی به بدن ما کمک کنند تا به غیرممکن‌ها دست یابد و موارد پاراپلژی و سایر انواع آسیب‌های CNS را معکوس کند.

سخن آخر

بهبود آسیب عصبی محیطی نیز کاملاً ساده نیست. این مسئله ما را با این سوال روبرو می‌کند که آیا آسیب عصبی می‌تواند درمان شود و التیام یابد؟ در حالی که برخی از اعصاب ما می‌توانند غلاف میلین خود را بازسازی کرده و به بهبودی برسند، عوامل محیطی زیادی وجود دارند که در موفقیت این فرآیند نقش دارند.

بازسازی طبیعی نورون‌ها در بدن بسیار ناقص است و معمولاً با بافت اسکار همراه است. از آنجایی که سلول‌های عصبی برای انتقال دقیق اطلاعات در سراسر بدن به اتصالات دقیقی نیاز دارند، آسیب به عصب و بازسازی متعاقب آن می‌تواند منجر به بروز درد طولانی‌مدت (درد مزمن) و سیگنال‌های عصبی ناهنجار شود که تا حدودی به علت بهبود نادرست اعصاب یا بافت اسکار اطراف اعصاب ایجاد می‌شوند.

به طور کلی روش‌های درمانی مختلف، مداخلات، روش‌های جراحی و اختراعات جدید منحصر به فرد می‌توانند به بهبود و ترمیم بهتر اعصاب نسبت به روش‌های قدیمی، پر کردن شکاف ناشی از آسیب فیزیکی یا شیمیایی و رشد سلول‌های عصبی جدید کمک کنند. روش‌های جدید از نظر درمانی باید بتوانند نتایج بهتری‌ را نسبت به روش‌های قدیمی به همراه داشته باشند.