مننژیت التهاب غشاهای (مننژ) اطراف مغز و نخاع می باشد. تورم ناشی از مننژیت به طور معمول باعث ایجاد علائمی مانند سردرد، تب و گردن سفت می شود. مننژیت در بیشتر موارد از عفونت ویروسی ناشی می شود، اما عفونت های باکتریایی، انگلی و قارچی هم می توانند منجر به این بیماری شوند. بیماری ممکن است بعد از چند هفته، بدون درمان بهبود یابد اما در برخی موارد می توانند خطرناک باشد و بیمار نیاز به درمان اضطراری و مصرف آنتی بیوتیک داشته باشد. درمان زودرس مننژیت باکتریایی می تواند از بروز عوارض جدی جلوگیری کند.
این بیماری می تواند بر همه افراد تأثیر بگذارد، اما انواع مننژیت در نوزادان، کودکان خردسال، نوجوانان و بزرگسالان شیوع بیشتری دارد.
علائم مننژیت
علائم اولیه ممکن است شبیه علائم آنفولانزا باشند و طی چند ساعت یا طی چند روز بروز کند.
علائم و نشانه های احتمالی در افراد بالای دوسال سن، عبارتند از:
- تشنج
- خواب آلودگی
- بثورات پوستی
- سردرد شدید
- حساسیت به نور
- تب شدید ناگهانی
- سفتی عضلات گردن
- سردرگمی یا اختلال در تمرکز
- سردرد همراه با حالت تهوع یا استفراغ
علائم مننژیت در نوزادان
برخی از علائمی که در صورت ابتلا نوزادان به بیماری ممکن است بروز کنند، عبارتند از:
- تب شدید
- گریه مداوم
- بی تحرکی
- تغذیه ضعیف
- سفتی در بدن و گردن کودک
- برآمدگی در ملاج سر کودک (fontanel)
- خواب آلودگی بیش از حد یا تحریک پذیری
ممکن است شیرخواران مبتلا به طور مداوم گریه کنند و آرام کردن آن ها دشوار باشد.
مننژیت باکتریایی جدی است و ممکن است طی چند روز بدون درمان سریع آنتی بیوتیک کشنده باشد. تأخیر در درمان خطر آسیب دائمی مغز یا مرگ را افزایش می دهد.
علت مننژیت
عفونت های ویروسی شایع ترین علت مننژیت هستند و به دنبال آن عفونت های باکتریایی و به ندرت عفونت های قارچی منجر به این بیماری می شود. از آنجا که عفونت های باکتریایی می توانند خطرناک باشند، شناسایی علت آن بیماری مهم و ضروری است.
مننژیت باکتریایی
در صورت نفوذ باکتری ها به جریان خون، آن ها ممکن است به مغز و نخاع انتقال پیدا کرده و منجر به مننژیت حاد باکتریایی شوند. عفونت باکتریای همچنین می تواند در هنگام حمله مستقیم باکتری به مننژ در اثر عفونت گوش یا سینوس، شکستگی جمجمه یا آسیب های ناشی از جراحی رخ دهد.
انواع باکتری های که می تواند باعث مننژیت حاد باکتریایی شوند، عبارتند از:
- استرپتوکوک پنومونیه (پنوموکوک). این باکتری شایع ترین علت مننژیت باکتریایی در نوزادان، کودکان خردسال و بزرگسالان در ایالات متحده است که معمولاً باعث عفونت ذات الریه، گوش و یا سینوس می شود. واکسن می تواند در جلوگیری از این عفونت موثر باشد.
- Neisseria meningitidis مننژوکوک. این باکتری یکی دیگر از دلایل اصلی مننژیت باکتریایی است که معمولاً باعث عفونت تنفسی فوقانی می شوند و در صورت نفوذ به جریان خون منجر به مننژیت می شود. عفونت ناشی از این باکتری بسیار مسری است که عمدتا نوجوانان و بزرگسالان را درگیر می کند و در صورت بروز می تواند در مراکز شلوغ مانند مدارس به طور قابل توجهی شیوع پیدا کند. واکسن می تواند در جلوگیری از این عفونت موثر باشد.
- Haemophilus آنفلوانزا (خونساز). Haemophilus آنفلوانزا نوع b (Hib) باکتری یکی از دلایل اصلی مننژیت باکتریایی در کودکان بود. اما واکسن های جدید Hib باعث کاهش چشمگیر این نوع مننژیت شده است.
- لیستریا مونوسیتوژنز (لیستریا). این باکتری ها را می توان در پنیرهای غیربهداشتی، هات داگ و گوشت مشاهده کرد. زنان باردار، نوزادان، افراد مسن و افراد دارای سیستم ایمنی ضعیف، بیشتر مستعد ابتلا به این باکتری ها هستند. لیستریا می تواند از سد جفت عبور کند و در اواخر بارداری منجر به سقط جنین شود.
مننژیت ویروسی
این نوع اختلال معمولاً خفیف است و اغلب به خودی خود درمان می شود. بیشتر موارد این نوع مننژیت از ویروسی موسوم به enteroviruses ایجاد می شود که در اواخر تابستان و اوایل پاییز شیوع پیدا می کند. ویروس هایی از قبیل ویروس تبخال و اوریون می توانند باعث مننژیت ویروسی شوند.
مننژیت مزمن
برخی از ارگانیسم ها مانند قارچ ها و مایکوباکتریوم توبرکلوزیس می توانند به غشاها و مایعات اطراف مغز حمله کرده و منجر به مننژیت مزمن شوند. علائم مننژیت مزمن شامل سردرد، تب و استفراغ می باشد.
مننژیت قارچی
این بیماری نسبتاً نادر است و باعث فرم مزمن بیماری می شود. فرم قارچی از فرد به فرد دیگر سرایت پیدا نمی کند نیست. نوع کریپتوکوکی نوعی قارچی این بیماری است که مبتلایان به نقص سیستم ایمنی مانند ایدز را تحت تأثیر قرار می دهد و در صورت عدم درمان می تواند خطرناک باشد.
سایر دلایل مننژیت
بیماری همچنین می تواند ناشی از دلایل غیر عفونی مانند واکنش های شیمیایی، حساسیت به داروها، برخی از انواع سرطان و بیماریهای التهابی مانند سارکوئیدوز باشد.
عوامل خطر مننژیت
برخی عواملی که می توانند خطر بروز این بیماری را افزایش دهند، عبارتند از:
- عدم واکسیناسیون مناسب
- افرادی که طحال آن ها جراحی و برداشته شده
- سن. بیشتر موارد مننژیت ویروسی در کودکان کمتر از 5 سال و مننژیت باکتریایی در افراد زیر 20 سال رخ می دهند.
- زندگی در یک محیط شلوغ مانند خوابگاه ها، پایگاه های نظامی و مدارس شبانه روزی و مراکز مراقبت از کودکان
- بارداری. بارداری خطر ابتلا به لیستریوز را افزایش می دهد. لیستریوز ممکن است باعث بروز عوارضی مانند سقط جنین و زایمان زودرس شود.
- سیستم ایمنی بدن ضعیف در بیماران مبتلا به ایدز، الکلیسم، دیابت، مصرف کنندگان داروهای سرکوب کننده سیستم ایمنی
شیوع مننژیت
مننژیت باکتریایی نادرتر اما جدی تر از نوع ویروسی است. برخی از عوامل که می توانند شیوع این بیماری را افزایش دهند، عبارتند از:
- عطسه
- سرفه
- بوسیدن
- اشتراک گذاشتن وسایل شخصی
عوارض مننژیت
مننژیت در صورت عدم درمان به موقع باعث بروز عوارض شدید می شود، از جمله:
- تشنج
- ضربه مغزی
- مشکل حافظه
- نارسایی کلیه
- ناتوانی در یادگیری
- مشکلات در راه رفتن
- از دست دادن شنوایی
- شوک
- مرگ
با درمان سریع، حتی بیماران مبتلا به بیماری شدید می توانند پیش آگهی خوبی داشته باشند.
پیشگیری مننژیت
برخی راهکار برای پیشگیری عبارتند از:
- دستان خود را بشویید. شستن دقیق دست ها به جلوگیری از شیوع میکروب ها کمک می کند. به کودکان خود بیاموزید که اغلب به خصوص قبل از غذا و بعد از استفاده از توالت دست خود را بشویند.
- بهداشت خوب را تمرین کنید. باکتری ها یا ویروس های متداولی که باعث ایجاد مننژیت می شوند، می توانند از طریق سرفه، عطسه، بوسه یا اشتراک وسایل شخصی مانند مسواک یا لیوان و حتی سیگار پخش شوند. به کودکان و نوجوانان خود بیاموزید که از اشتراک گذاری این موارد نیز پرهیز کنند.
- سیستم ایمنی خود را تقویت کنید. با استراحت کافی، ورزش منظم و خوردن یک رژیم غذایی سالم با مقدار زیادی میوه، سبزیجات و غلات کامل، سیستم ایمنی بدن خود را تقویت کنید.
- دهان خود را بپوشانید. هنگام سرفه و عطسه حتماً دهان و بینی خود را بپوشانید.
- اگر باردار هستید، هنگام تهیه غذا مراقب باشید. زنان در دوران بارداری بهتر است با پختن کامل گوشت در دمای مناسب احتمال ابتلا به مننژیت را کاهش دهند و از مصرف پنیرهای ساخته شده از شیر غیربهداشتی و محلی خودداری کنند.
واکسیناسیون
برخی از اشکال مننژیت باکتریایی با واکسیناسیون های زیر قابل پیشگیری هستند:
- واکسن Haemophilus آنفلوانزا نوع b (Hib). واکسن برای کودکان در دوماهگی و برخی بزرگسالان از جمله کسانی که بیماری سلول های داسی یا ایدز دارند و افرادی که طحال ندارند توصیه می شود.
- واکسن کونژوگه پنوموکوکی (PCV13). این واکسن همچنین بخشی از برنامه منظم واکسیناسیون برای کودکان کمتر از 2 سال است. دوزهای دیگر آن برای كودكان بین 2 تا 5 سال كه در معرض خطر ابتلا به بیماری پنوموكوك قرار دارند مانند مبتلایان به بیماری های مزمن قلب یا ریه یا سرطان توصیه می شود.
- واکسن پلی ساکارید پنوموکوکی (PPSV23). کودکان بزرگتر و بزرگسالانی که نیاز به محافظت در برابر باکتری های پنوموکوکی دارند، ممکن است این واکسن را دریافت کنند.
مراکز کنترل و پیشگیری از بیماری واکسن PPSV23 را برای موارد زیر توصیه می کنند:
- افرادی که طحال ندارند.
- بزرگسالان بالاتر از 65 سال
- بزرگسالان جوان و کودکان 2 و بالاتر که سیستم ایمنی ضعیف دارند.
- مبتلایان به بیماری های مزمن مانند بیماری های قلبی، دیابت یا کم خونی سلول داسی
واکسن کونژوگه مننژوکوک. مراکز کنترل و پیشگیری از بیماری ها توصیه می کنند که یک دوز واحد از این واکسن به کودکان در سنین 11 تا 12 سال و دوز دیگر در سن 16 سالگی تزریق شود. اگر واکسن برای اولین بار در سنین 13 تا 15 سال تزریق شده، تقویت کننده بین 16 تا 15 سال توصیه می شود. اما اگر اولین واکسن در سن 16 سالگی یا بالاتر تزریق شده باشد، تقویت کننده لازم نیست.
این واکسن همچنین می تواند به کودکانی بین 2 ماه تا 10 سال که در معرض خطر بالای مننژیت باکتریایی هستند تزریق شود.
تشخیص مننژیت
پزشک معالج می تواند براساس سابقه پزشکی، معاینه جسمی و آزمایشات تشخیصی خاص، بیماری را تشخیص دهد. در طول معاینه، پزشک ممکن است علائم عفونت اطراف سر، گوش، گلو و پوست را در امتداد ستون فقرات بررسی کند و حتی آزمایشات زیر را تجویز کند:
- آزمایش کشت خون
- تصویربرداری. اسکن توموگرافی کامپیوتری (CT) یا تصویربرداری با رزونانس مغناطیسی (MRI) برای تشخیص التهاب و عفونت مغزی
- شیر نخاعی (سوراخ کمر). برای تشخیص قطعی مننژیت
- تجزیه و تحلیل CSF. در افراد مبتلا به مننژیت، CSF اغلب میزان قند (گلوکز) کاهش و تعداد گلبول های سفید و پروتئین افزایش می یابد. تجزیه و تحلیل CSF ممکن است به پزشک در تشخیص نوع باکتریایی مننژیت موثر باشد.
- آزمایش مبتنی بر DNA بنام تقویت واکنش زنجیره ای پلیمراز (PCR) یا آزمایش برای بررسی آنتی بادی ها برای تشخیص عفونت ویروسی
پیش آگهی مننژیت
مننژیت ویروسی به خودی خود بهتر شده و به ندرت باعث بروز مشکلات در دراز مدت می شود.
اکثر مبتلایان به مننژیت باکتریایی که به سرعت تحت درمان قرار می گیرند نیز بهبودی کامل پیدا می کنند، اگرچه برخی از آن ها با عوارض جدی زیر روبرو هستند:
- تشنج های مکرر
- مشکلات حافظه و تمرکز
- مشکلات هماهنگی، حرکت و تعادل
- کاهش شنوایی یا کاهش بینایی جزئی و یا کلی
درمان مننژیت
روش درمانی بستگی به نوع آن دارد.
مننژیت باکتریایی
مننژیت حاد باکتریایی باید بلافاصله با آنتی بیوتیک های داخل وریدی و گاهی کورتیکواستروئیدها درمان شود. این روش درمانی به اطمینان از بهبودی و کاهش خطر عوارض مانند تورم مغزی و تشنج کمک می کند. نوع آنتی بیوتیک یا ترکیبی از آنتی بیوتیک ها بستگی به نوع باکتری های ایجاد کننده عفونت دارد.
مننژیت ویروسی
آنتی بیوتیک ها نمی توانند مننژیت ویروسی را درمان کنند و بیشتر موارد به خودی خود طی چند هفته بهبود می یابد. درمان موارد خفیف معمولاً شامل موارد زیر است:
- استراحت
- مایعات فراوان
- داروهای بدون نسخه برای کمک به کاهش تب و تسکین دردهای بدن
پزشک شما ممکن است کورتیکواستروئیدها برای کاهش تورم در مغز و یک داروی ضد تشنج برای کنترل تشنج تجویز کند. اگر ویروس تبخال باعث مننژیت شده باشد، یک داروی ضد ویروس تجویز می شود.
درمان انواع دیگر مننژیت
در شرایطی که علت بیماری مشخص نباشد، پزشک ممکن است، درمان ضد ویروسی و آنتی بیوتیکی را شروع کند. داروهای ضد قارچی مننژیت قارچی را درمان می کنند و ترکیبی از آنتی بیوتیک های خاص می تواند مننژیت سل را درمان کند. با این حال، این داروها می توانند عوارض جانبی جدی داشته باشند. مننژیت غیر عفونی به دلیل واکنش آلرژیک یا بیماری سیستم ایمنی ممکن است با کورتیکواستروئیدها درمان شود. مننژیت مرتبط با سرطان به درمان خاص سرطان نیاز دارد.
آمادگی برای مراجعه به پزشک
برای آمادگی بهتر هنگام مراجعه به پزشک می توانید قبل از قرار ملاقات خود علائمی و سابقه های پزشکی و لیستی از تمام داروها، ویتامین ها یا مکمل های مصرفی خود را یادداشت کنید.
برخی از سؤالات اساسی که باید از پزشک خود بپرسید، عبارتند از:
- آیا بیماری من واگیر دار است؟
- چه درمانی را پیشنهاد می کنید؟
- به چه نوع آزمایشات تشخیصی نیاز دارم؟
- آیا من در معرض عوارض طولانی مدت قرار دارم؟
- آیا جایگزین عمومی برای دارویی که توصیه می کنید وجود دارد؟
- اگر وضعیت من با آنتی بیوتیک قابل درمان می باشد برای بهبودی خود چه کاری می توانم انجام دهم؟
- آیا خانواده من در معرض خطر قرار دارند و باید داروهای پیشگیرانه مصرف کنند؟
احتمالاً پزشک از شما سؤالاتی می پرسد، از جمله:
- علائم شما چقدر شدید است؟
- علائم شما از چه زمانی شروع شده اند؟
- آیا کسی در خانواده شما علائم مشابهی دارد؟
- آیا داروهای سرکوب کننده سیستم ایمنی مصرف می کنید؟
- فکر می کنید چه چیزی باعث بهتر و یا بدتر شدن علائم شما می شوند؟
- آیا سایر مشکلات سلامتی، از جمله حساسیت داروی خاصی دارید؟
آخرین دیدگاه‌ها