دیسکینزی به عنوان حرکات غیرطبیعی، غیرقابل کنترل، غیر ارادی تعریف می شود. انواع مختلف دیسکینزیا از تیک جزئی تا حرکات تمام بدن را شامل می شود. دیسکینزی می تواند خودش یک بیماری مستقل باشد. با این حال، به طور معمول، با آسیب مغزی، داروهای ضد روان پریشی یا استفاده طولانی مدت از لوودوپا، دارویی که در مدیریت بیماری پارکینسون نقش دارد، همراه است.
این بیماری می تواند فقط روی یک قسمت از بدن مانند سر یا بازو تأثیر بگذارد، یا اینکه کل بدن را تحت تأثیر قرار دهد. دیسکینزی احتمال دارد از خفیف تا شدید متغیر باشد و در فعالیت های عادی روزمره اختلال ایجاد کند. دیسکینزی معمولاً در افراد مبتلا به بیماری پارکینسون دیده می شود که به عنوان عارضه جانبی، درمان طولانی با لوودوپا دیده می شود. دیسکینزی می تواند علاوه بر پارکینسون، در سایر موارد از جمله اختلالات حرکتی نیز دیده شود.
علائم دیسکینزی معمولا در دست و پا به صورت لرزش جزئی یا تیک شروع می شود. علائم با گذشت زمان به تدریج بدتر می شوند، اگرچه در اثر آسیب مغزی یا جراحت می توانند به طور ناگهانی ایجاد شده یا تشدید شوند. هر نوع دیسکینزی علائم خاصی را ایجاد می کند که به طور معمول منحصر به فرد است و انواع مختلف آن قابل تشخیص است.
چه عواملی منجر به دیسکینزی می شود؟
شایع ترین علت دیسکینزی آسیب به مغز است. به طور کلی، حرکت غیر ارادی علامت اصلی دیسکینزی است. علت دیسکینزی تقریباً همیشه شامل تغییر در شیمی مغز یا آسیب مغزی، به ویژه آسیب در ناحیه ای از مغز به نام گانگلیون پایه است که در آن حرکت ارادی و عادات یاد گرفته کنترل می شود.
انواع دیسکینزی بر اساس علت آن، عبارتند از:
دیسکینزی ناشی از لوودوپا یا پارکینسون
تخمین زده می شود 50 درصد از افراد مبتلا به بیماری پارکینسون که تحت درمان با لوودوپا هستند، در طی 5 سال دچار دیسکینزی می شوند.
علائم دیسکینزی ناشی از لوودوپا یا پارکینسون عبارتند از:
- غر زدن
- تکان دادن
- تاب خوردن
- سر و صدا کردن
تقریباً نیمی از مبتلایان به دیسکینزی ناشی از لوودوپا علائم خود را جدی نمی دانند.
دیسکینزی ناشی از لرزش
لرزش ها با یک حرکت موزون تعریف می شوند. انواع متداول لرزش عبارتند از:
- لرزش ایستایی یا استراحت: این نوع لرزش بیشتر در هنگام استراحت رخ می دهند و معمولاً با بیماری پارکینسون و مولتیپل اسکلروزیس (ام اس) همراه هستند.
- لرزش حرکتی یا عمل: در لرزش های حرکتی، لرزش در هنگام حرکت در قسمت بالاتنه، بازو یا دست ها رخ می دهد. این بیماری معمولاً با بیماری ام اس، بیماری عروقی، تومورها و شرایط تخریب مخچه همراه است.
- لرزش وضعیتی (postural): لرزش وضعیتی زمانی است که لرزش در اندام ها در حالت استراحت اتفاق میفتد و پس از حرکت همچنان ادامه دارد. لرزش وضعیتی در اثر عوامل فیزیولوژیکی مانند سوء مصرف الکل، داروهای ضد افسردگی و مسمومیت با فلزات سنگین ایجاد می شود. همچنین می تواند به دلیل شرایط عصبی، به عنوان مثال، بیماری ویلسون رخ دهد.
Chorea و اختلال دیسکینزی
Chorea به حرکات مداوم، ناگهانی و تند گفته می شود که هر کدام برای چند ثانیه دوام دارند. این وضعیت اندام ها، سر و صورت را تحت تأثیر قرار می دهد. علائم می تواند در یک طرف بدن رخ دهد، یا به طور تصادفی بین هر دو طرف متناوب باشد.
Chorea معمولاً یکی از عوارض جانبی داروهای خاص است. عوامل ناشی از التهاب کوریا، عبارتند از:
- داروهای ضد صرع
- داروهای پارکینسون
- داروهای ضد روان پریش
سایر علت های اصلی کوریا، عبارتند از:
- ایدز
- لوپوس
- مننژیت
- انسفالیت
- بیماری لایم
- بیشتر سموم
- تب روماتیسمی
- جراحی قلب کودکان
- آندوکاردیت باکتریایی
- بارداری یا هورمون درمانی
- کمبود شدید ویتامین B-1 و B-12
- شرایط موثر بر سیستم عصبی مرکزی، به عنوان مثال، فلج مغزی
دیسکینزی تأخیری
دیسکینزیای تأخیری، افراد مبتلا به بیماری های روانی شدید که نیاز به درمان طولانی مدت با داروهای ضد روان پریشی دارند را تحت تأثیر قرار می دهد. دیسکینزی تاخیری باعث حرکات غیرارادی می شود. حرکات دیسکینزیای تأخیری معمولاً روی زبان، لبها، دهان یا پلک ها تأثیر می گذارد.
داروهای ضد روان پریشی که برای درمان بیماری های روانی استفاده می شوند، مانند اسکیزوفرنیا و اختلال دوقطبی، می توانند حرکات بدن را سفت و تند کنند. به نظر می رسد داروهای ضد روان پریشی قدیمی بیش از داروهای جدید باعث ایجاد دیسکینزی می شوند. برخی از این دارو ها عبارتند از:
- هالوپریدول
- تیوریدازین
- کلرپرومازین
علائم غیرقابل کنترل دیسکینزی تأخیری شامل موارد زیر است:
- چشمک زدن سریع
- بیرون آوردن زبان
- تکان دادن بازوها یا دست ها
- حرکت تصادفی لب ها، زبان یا فک
- تنفس دشوار، همچنین در موارد شدید
- گاهی حرکت در اندامها، انگشتان پا
- تاب خوردن حرکات باسن یا تنه در موارد شدید
طبق یک بررسی در سال 2013، خطر ابتلا به دیسکینزیا تأخیری در افراد مبتلا به روان پریشی یا دیابت سه برابر بیشتر از افراد بدون این شرایط است. افراد مبتلا به اسکیزوفرنی به طور خاص 31.2 برابر بیشتر در معرض ابتلا به این بیماری بودند.
عوامل خطری که خطر دیسکینزی تأخیری را افزایش می دهند، عبارتند از:
- سن بیش از 55 سال
- سوء مصرف مواد مخدر و الکل
- میراث آسیایی یا آفریقایی-آمریکایی است
- جنسیت (زنان بیشتر در معرض بیماری هستند.)
انواع میوکلونوس و دیسکیتزی
این نوع دیسکینزیا با اسپاسم عضلانی و تند و ناگهانی تعریف می شود. علائم این وضعیت به حدی شدید است که می توانند ناتوان کننده باشند. انواع متداول دیسکینزی میوکلونوس، عبارتند از:
- انسفالوپاتی میوکلونیک پیشرونده
- انسفالوپاتی میوکلونیک استاتیک که به طور معمول در اثر قطع اکسیژن به مغز ایجاد می شود.
- صرع میوکلونیک، به طور معمول در زنان مسن با علائم محدود شده در یک قسمت از بدن، اغلب صورت، تأثیر می گذارد.
- میوکلونوس خوش خیم، وضعیتی که علائم معمولاً از کودکی یا نوجوانی شروع می شود و بیشتر بدن را تحت تأثیر قرار می دهد و باعث اسپاسم تا 50 بار در دقیقه می شود.
تورتیکولی اسپاسمودیک
این نوع دیسکینزی با پیچش غیرطبیعی گردن و سر تعریف می شود. در این وضعیت معمولاً سر در یک جهت قرار و چانه در جهت عکس می چرخد. علت آن کوتاه شدن عضله استرونوکلئیدوماستوئید است و می تواند در هر سنی ایجاد شود.
بالیسم
بالیسم با پرتاب خشونت آمیز بازوها یا پاها تعریف می شود. بسته به شدت آنها، این وضعیت احتمال دارد به قدری شدید باشد که باعث آسیب دیدگی خفیف تا شدید، دررفتگی شانه، مفصل ران و یا زانو شود. بالیسم به طور معمول چندین اندام و دو طرف بدن را تحت تأثیر قرار می دهد. همیبالیسم فقط یک طرف یا اندام را تحت تأثیر قرار می دهد. انواع بالیسم معمولاً به دلیل حوادث عروقی مغزی ایجاد می شود که شامل آسیب مغزی، خفگی یا سکته مغزی است.
آتتوز
آتتوز با حرکات کند، چرخش، انحنا یا خم شدن، اغلب در انگشتان پا و دست ها تعریف می شود. زبان، دست ها، پاها و گردن نیز می توانند تحت تأثیر قرار گیرند.
آتتوز معمولاً در اثر آسیب مغزی، به ویژه در اثر کمبود یا از دست دادن اکسیژن یا تأمین خون ایجاد می شود.
حرکات کلیشه ای و تیک ها
این دیسکینزیا توسط حرکات تکراری یا کشیدگی عضلات تعریف می شود. در این شرایط احتمال دارد یک فرد توانایی کنترل اولیه حرکات را داشته باشد، حتی قادر است آنها را کاهش دهد. به همین دلیل، برخی از متخصصان پزشکی تیک ها را جزء دیسکینزیا نمی دانند. بسته به شدت، علائم کلیشه و تیک از خفیف تحریک کننده تا غیر فعال کننده وجود دارد.
دیستونی در مقابل دیسکینزی
دیستونی احتمال دارد گاهی اوقات با دیسکینزی اشتباه گرفته شود. با این حال، دیستونی به جای حرکات غیرارادی دیسکینزی، باعث سفت شدن عضلات می شود. علت آن خود بیماری پارکینسون است و عوارض جانبی داروها در آن تاثیر ندارد. دیستونی در اثر سطح پایین دوپامین درخون ایجاد می شود که در افراد مبتلا به پارکینسون دیده می شود. دیستونی اغلب روی پا، تارهای صوتی، دست ها یا پلک ها اثر می گذارد. بسیاری از اوقات، فقط یک طرف بدن را تحت تأثیر قرار می دهد. دیستونی می تواند تحت تأثیر لوودوپا قرار گیرد زیرا باعث تغییر سطح دوپامین می شود. با کاهش سطح دوپامین و از بین رفتن لوودوپا، افراد می توانند دیستونی را تجربه کنند.
برخی از افراد مبتلا به دیستونی نیز بلفارواسپاسم یا پلک زدن مداوم، غیر ارادی وعدم توانایی در نوشتن را به دلیل وضعیت غیر طبیعی بازو یا دست تجربه می کنند.
دیسکینزی چگونه درمان می شود؟
درمان دیسکینزی معمولاً شامل داروها یا ترمیم جراحی است. انواع مختلفی از دیسکینزی با درمان های گوناگون همراه است. در بسیاری از موارد، دیسکینزی درمان نمی شود مگر اینکه علائم شدید باشد. در مواردی که به دلیل اختلالات مانند اوتیسم ایجاد شده باشد، رفتار درمانی احتمال دارد مفید باشد. دوره درمانی برای هر نوع دیسکینزی تا حد زیادی به میزان تغییر در مغز بستگی دارد.
برنامه درمانی دیسکینزی به نوع وشدت یا میزان علائم فرد بستگی دارد. اگر استفاده از داروهای ایجادکننده دیسکینزی علائم را متوقف نکند، پزشک می تواند دوره های درمانی دیگری را تجویز کند.
انتخاب یک داروی مناسب برای درمان این بیماری می تواند مهم باشد؛ زیرا بسیاری از داروهایی که به کنترل اسپاسم عضلات کمک می کنند نیز باعث ایجاد دیسکینزی می شوند.
جدا از داروها، تزریق سم بوتولینوم یا بوتاکس، به ویژه مواردی که صورت را تحت تأثیر قرار می دهند، احتمال دارد به کاهش یا محدود کردن حرکات غیر ارادی کمک کند
تحریک عمیق مغز یا DBS روشی است که در آن الکترودها برای اصلاح حرکت و کنترل وضعیت بدن در مغز قرار می گیرند. DBS در افرادی که مبتلا به دیسکینزی ژنتیکی هستند، بیشترین تأثیر را دارد.
بررسی ها نشان داده است که برخی حرکات و کلیشه ها شاید نشانه های اولیه تشخیص اوتیسم در نوزادان باشد.
لوودوپا در حال حاضر موثرترین روش درمانی برای بیماری پارکینسون است، بنابراین عدم مصرف آن برای اکثر افراد می تواند مشکل ساز باشد. پس مهم است که با پزشک خود در مورد گزینه های مختلف درمانی صحبت کنید تا در صورت ایجاد دیسکینزی، دوز آن را کاهش دهد.
