ساختار و عملکرد کلیه ها

کلیه ها یک جفت اندام لوبیایی شکل هستند که در همه مهره داران وجود دارند. کلیه ها مواد زاید را از بدن خارج می کنند. علاوه بر آن، سطح الکترولیت ها را متعادل و فشار خون را تنظیم می کنند. اطلاعات مفیدی از ساختار و عملکرد کلیه ها به اطلاع شما کاربران عزیز میرسد.

ساختار کلیه ها

کلیه ها در قسمت حفره شکمی و در دو طرف ستون فقرات قرار دارند. کلیه راست کمی کوچک تر از کلیه سمت چپ است و و پایین تر از آن قرار دارد تا فضای مناسبی را برای کبد ایجاد کند. وزن کلیه در مردان 125 تا 170 گرم  و در زنان 115 تا 155 گرم است.

نفرون

نفرون مهمترین قسمت هر کلیه است. نفرون ها با توجه به ساختار و عملکرد کلیه ها خون را می گیرند، مواد مغذی را تجزیه می کنند و به عبور مواد زاید از خون تصفیه شده کمک می کنند. هر کلیه حدود 1 میلیون نفرون دارد. هر کدام مجموعه ساختار داخلی مختص به خود را دارند.

قشر کلیه

خون پس از ورود به نفرون، وارد قشر كلیه می شود كه به آن جسم مالپیگی نیز گفته می شود. قشر کلیوی شامل دو ساختار جانبی است:

گلومرول: گلومرول ها خوشه ای از مویرگ ها هستند که پروتئین را از خون در قشر کلیه جذب می کند.

کپسول بومن:

• بعد از جدا سازی پروتئین مایع باقی مانده را ادرار کپسولی می گویند.
• ادرار کپسولی از طریق کپسول بومن به لوله ‌های کلیوی منتقل می شود.

مطالعه بیشتر: علت کوچک شدن کلیه

لوله ‌های کلیوی

لوله های کلیوی یک سری لوله های هستند که پس از کپسول بومن شروع و به مجاری جمع کننده ادرار ختم می شود. هر لوله دارای چندین بخش است:

• لوله‌ی حلقوی پروگزیمال که لوله‌ی حلقوی پروگزیمال، آب، سدیم و گلوکز را از خون جذب می کند.
• حلقه هنل بیشتر پتاسیم، کلرید و سدیم را از خون جذب می کند.
• لوله‌ی حلقوی دیستال که در این بخش سدیم بیشتری از خون جذب می شود.

با رسیدن مایعات به انتهای لوله های کلیوی، مایعات رقیق تر می شود و با اوره ترکیب می شود. اوره از فرآورده های متابولیسم پروتئین است که در ادرار آزاد می شود.

قشر کلیه

• قشر کلیه قسمت بیرونی کلیه است.
• قشر کلیه حاوی گلومرول و لوله‌ های پیچیده است.
• قشر کلیه در لبه های بیرونی آن توسط کپسول کلیه از جنس بافت چربی احاطه شده است. قشر کلیه و کپسول کلیه با هم از ساختار داخلی کلیه محافظت می کنند.

مدولای کلیه

مدولای کلیه بافت صاف و داخلی کلیه است. این شامل حلقه هنل و همچنین هرم های کلیوی است.

اهرام کلیوی

اهرام کلیوی ساختارهای کوچکی هستند که شامل رشته های نفرون و توبول می باشند. این لوله‌ ها مایع را به کلیه منتقل می کنند. سپس این مایع از نفرون ها به سمت ساختارهای داخلی مجاری ادراری منتقل می شود.

مجاری جمع کننده ادرار

در انتهای هر نفرون در مدولای کلیه، مجاری جمع کننده ادرار وجود دارد. در مجاری جمع کننده ادرار، مایعات فیلتر شده از نفرون ها خارج می شوند. هنگامی که ادرار در مجرای ادرار، ذخیره شد، مایع به سمت قسمت نهایی در لگن کلیه حرکت می کند.

لگنچه کلیه

لگنچه کلیه فضایی به صورت قیف در قسمت داخلی کلیه است. لگنچه کلیه به عنوان یک مسیر برای عبور و حرکت ادرار به سمت مثانه می باشد.

کالیس

قسمت اول لگنچه کلیه کالیس نام دارد و فضاهای کوچک به شکل فنجان است که مایع را قبل از حرکت به مثانه جمع می کند. کالیس جایی است که مایعات و مواد اضافی به ادرار تبدیل می شوند.

هیلوم

هیلوم دهانه کوچکی است که در لبه داخلی کلیه قرار دارد و در آنجا کلیه منحنی شکل می شود تا شکل لوبیایی را ایجاد کند. لگنچه کلیه از هیلوم عبور می کند.

مجرای ادرار

مجرای ادرار لوله ای است که ادرار را به مثانه منتقل و هدایت میکند.

عملکرد کلیه ها

نقش اصلی کلیه ها در حفظ هموستاز است. یعنی آن ها سطح مایعات، تعادل الکترولیت و سایر عوامل را کنترل می کنند تا محیط داخلی بدن ثابت نگه داشته شود.

برخی از عملکردی های اصلی کلیه ها عبارتند از:

دفع سموم

کلیه ها تعدادی از مواد زائد و سموم بدن را جدا کرده و از طریق ادرار دفع می کند. ترکیب اصلی که کلیه ها آن ها را دفع می کنند اوره و اسید اوریک می باشد.

جذب مجدد مواد مغذی

کلیه ها مواد مغذی را از خون جذب می کنند و آن ها را به قسمت های مختلف بدن می فرستند. آن ها همچنین برای حفظ هموستاز محصولات دیگری را باز جذب می کنند.

تنظیم pH

در انسان میزان pH قابل قبول بین 7/38 تا 7/42 است. در شرایط کمتر از این حد، بدن وارد یک حالت اسیدی و بالاتر از آن، قلیایی می شود. در خارج از این محدوده، پروتئین ها و آنزیم ها تجزیه شده و دیگر نمی توانند عملکرد خوبی داشته باشند. در موارد شدید، این حالت می تواند کشنده باشد. کلیه ها و ریه ها به حفظ pH متعادل در بدن کمک می کنند. ریه ها با کاهش غلظت دی اکسید کربن به حفظ این تعادل کمک می کند. کلیه ها از طریق جذب مجدد و احیاء بی کربنات از ادرار و دفع یون های هیدروژن و اسیدهای ثابت، pH را مدیریت می کنند.

تنظیم اسمولالیته خون

اسمولالیته، میزان تعادل الکترولیت و آب بدن یا نسبت مایعات به مواد معدنی در بدن است. کمبود آب بدن عامل اصلی عدم تعادل الکترولیت است. اگر اسمولالیته در پلاسمای خون بالا رود، هیپوتالاموس با ارسال پیام به غده هیپوفیز پاسخ می دهد و باعث ترشح هورمون ضد دیورتیک (ADH) می شود.

تنظیم فشار خون

کلیه ها در صورت لزوم با آزاد کردن یک وازو کانستروکتور (تنگ کننده عروق) به نام آنژیوتانسین II، فشار خون را تنظیم می کنند. آن ها با ایجاد تغییر در مایعات خارج از سلول ها، فشار طولانی مدت در شریان ها را تنظیم می کنند. وازو کانستروکتورها هورمونی هستند که باعث تنگ شدن رگ های خونی می شوند. هر عاملی که فشار خون را تغییر دهد می تواند به مرور زمان به کلیه ها آسیب برساند. برخی از این عوامل مصرف زیاد الکل، سیگار کشیدن و چاقی هستند.

مطالعه بیشتر: فشار خون کلیوی چیست؟

ترشح ترکیبات فعال

کلیه ها تعدادی از ترکیبات مهم را آزاد می کنند، از جمله:

اریتروپویتین. اریتروپویتین، میزان گلبول های قرمز را کنترل می کند. کبد همچنین اریتروپویتین تولید می کند، اما کلیه ها تولید کننده اصلی اریتروپویتین در بزرگسالان هستند.

رنین. رنین به کنترل انتشار عروق و حجم خون پلاسما، لنف و مایعات بینابینی کمک می کند. لنف مایعی است که دارای گلبول های سفید است و از سیستم ایمنی بدن پشتیبانی می کند. مایع بینابینی جزء اصلی مایع خارج سلولی است.

کلسیتریول. کلسیتریول، متابولیت فعال هورمونی ویتامین D است. کلسیتریول میزان کلسیم جذب شده در روده و باز جذب فسفات در کلیه را افزایش می دهد.

در صورت لزوم همین الان با متخصص کلیه و مجاری ادرار در پزشکت تلفنی مشورت کنید.

بیماری های کلیه

تعدادی از بیماری ها می توانند بر ساختار و عملکرد کلیه ها اثر بگذارند. عوامل محیطی یا پزشکی ممکن است منجر به بیماری کلیه شود و از ابتدای تولد در برخی از افراد می تواند مشکلات عملکردی و ساختاری ایجاد کند. به دلیل عملکردهای اساسی کلیه ها و سموم موجود در آن، کلیه ها مستعد بیماری های مختلفی هستند.

برخی از این بیماری ها عبارتند از:

نفروپاتی دیابتی

در مبتلایان به نفروپاتی دیابتی، ممکن است در نتیجه دیابت طولانی مدت به مویرگ های کلیوی آسیب وارد شود.

سنگ کلیه

سنگ ها می توانند به عنوان یک ترکیب جامد از مواد معدنی در کلیه تشکیل شوند. در صورت انسداد مجرای ادرار، آن ها می توانند باعث درد شدید شوند و در عملکرد کلیه تأثیر بگذارد.

مطالعه بیشتر: درمان های خانگی سنگ کلیه

عفونت کلیه

عفونت کلیه ناشی از باکتری های موجود در مثانه است که به کلیه ها منتقل می شوند. علائم آن شامل درد کمر، ادرار دردناک و گاهی تب است. تغییر در ادرار ممکن است شامل خون، ابری، و بوی متفاوت باشد.

عفونت کلیه در زنان نسبت به مردان شایع تر است، و در زنانی که باردار هستند زیاد دیده می شود. عفونت اغلب به خوبی به آنتی بیوتیک ها پاسخ می دهد .

مطالعه بیشتر: عفونت کلیه در بارداری

نارسایی کلیه

در افرادی که ساختار و عملکرد کلیه ها دچار مشکل شود فرد به نارسایی کلیوی مبتلا میشود، کلیه ها قادر به تصفیه مواد زاید از خون نیستند. اگر جراحتی مانند استفاده بیش از حد از دارو باعث نارسایی کلیه شود، این بیماری اغلب با درمان برگشت پذیر است.

هیدرونفروز کلیه

این به معنای “آب روی کلیه” است. معمولاً وقتی انسداد در کلیه از خروج ادرار از کلیه جلوگیری می کند و باعث ایجاد درد شدید می شود به وجود می آید. با گذشت زمان، کلیه ممکن است تحلیل رفته و یا کوچک شود.

مجرای ادرار مضاعف

دو مجرای ادرار ممکن است بین یک کلیه و مثانه تشکیل شود. مجرای ادرار مضاعف عوارض کمی وجود دارد، اما می تواند خطر عفونت ادراری و بی اختیاری را افزایش دهد.

مطالعه بیشتر: بی اختیاری ادرار در مردان

نفریت بینابینی

واکنش به داروها یا باکتری ها می تواند فضاهای درون کلیه را تحت تاثیر قرار دهد. درمان معمولاً شامل از بین بردن علت التهاب یا تغییر مسیر دارو است.

تومورهای کلیه

تومور های کلیه می توانند خوش خیم یا بدخیم باشند. تومور های خوش خیم به بافت اطراف منتشر نمی شوند، اما سرطان های بدخیم می توانند تهاجمی باشند و به بافت اطراف منتشر شوند. شایع ترین سرطان بدخیم کلیه، سرطان سلول کلیوی است.

سندرم نفروتیک

آسیب به ساختار و عملکرد کلیه ها، باعث افزایش سطح پروتئین در ادرار می شود. این آسیب منجر به کمبود پروتئین در بدن می شود، که آب را به درون بافت ها می کشاند.

علائم سندرم نفروتیک شامل:

• کم خونی
• تورم چشم
• تغییر در ادرار
• افزایش کلسترول
• تجمع مایع در ریه ها
• کمردرد (کمر درد در یک طرف بدن، می تواند نشانه مشکلات کلیوی باشد).

اگر علائم درد کلیه را تجربه می‌کنید، همین الان از متخصص کلیه و مجاری ادرار کمک بگیرید.

بیماری مزمن کلیوی

شایع ترین شکل بیماری کلیوی بیماری مزمن کلیه است. بیماری مزمن کلیه یک بیماری طولانی مدت است که با گذشت زمان بهبود نمی یابد. معمولاً در اثر فشار خون بالا ایجاد می شود. در این بیماری ساختار و عملکرد کلیه ها بشدت آسیب می بیند.

فشار خون بالا برای کلیه ها خطرناک است زیرا می تواند باعث افزایش فشار به گلومرول ها شود. با گذشت زمان، فشار زیاد به این عروق آسیب می زند و عملکرد کلیه شروع به کاهش می کند.

عملکرد کلیه در نهایت بدتر می شود تا جایی که کلیه ها دیگر نمی توانند کار خود را به درستی انجام دهند. در این حالت، فرد نیاز به انجام دیالیز دارد. دیالیز می تواند به درمان بیماری کلیوی کمک کند اما نمی تواند آن را درمان کند. پیوند کلیه ممکن است گزینه درمانی دیگر باشد.

گلومرولونفریت

گلومرولونفریت التهاب گلومرول است. گلومرول ها ساختارهای بسیار كوچكی در کلیه ها هستند كه خون را پاکسازی می كنند. گلومرولونفریت می تواند در اثر عفونت ها، داروها یا ناهنجاری های مادرزادی ایجاد شود. اغلب به خودی خود بهتر می شود.

مطالعه بیشتر: برای پاکسازی کلیه چی بخوریم؟

بیماری کلیه پلی کیستیک

بیماری کلیه پلی کیستیک نوعی اختلال ژنتیکی است که باعث می شود تعداد زیادی کیست در کلیه ها رشد کنند. این کیست ها می توانند در عملکرد کلیه اختلال ایجاد کرده و باعث نارسایی کلیه شوند.

عفونت ادراری

عفونت ادراری (UTIs) عفونت باکتریایی در هر بخشی از دستگاه ادراری هستند. عفونت ها در مثانه و مجرای ادرار شایع ترین نوع عفونت ادراری هستند. آن ها به راحتی قابل درمان و به ندرت به مشکلات سلامتی بیشتری منجر می شوند. اما در صورت عدم درمان، این عفونت ها می توانند به کلیه ها انتشار یافته و باعث نارسایی کلیه شوند.

عوامل خطر بیماری های کلیه

مبتلایان به دیابت در معرض خطر ابتلا به بیماری کلیوی بیشتر هستند. دیابت عامل اصلی بیماری کلیه است و حدود 44 درصد از موارد جدید را تشکیل می دهد. در صورت بروز بیماری کلیوی نیز احتمالاً عوامل زیر دخالت دارد:

• سن
• فشار خون بالا
• سابقه خانوادگی بیماری کلیه

مطالعه بیشتر: درمان های خانگی عفونت ادراری

علائم بیماری های کلیه

علائم زیر علائم هشدار دهنده اولیه است که نشان می دهد فرد ممکن است به بیماری کلیوی مبتلا شده باشد:

• خستگی
• اشتهای ضعیف
• گرفتگی عضلات
• اختلال در تمرکز
• اختلال در خواب
• تورم در پا و مچ پا
• پوست خشک و پوسته پوسته
• پف اطراف چشم در هنگام صبح
• تکرر ادرار، به خصوص در اواخر شب

علائم جدی که می تواند به معنای پیشرفت بیماری کلیوی در نارسایی کلیه باشد، عبارتند از:

• استفراغ
• حالت تهوع
• تغییرات در ادرار
• کاهش میل جنسی
• از دست دادن اشتها
• کم خونی (کاهش گلبول های قرمز)
• افزایش ناگهانی سطح پتاسیم (هایپرکالمی)

مطالعه بیشتر: رژیم غذایی کم پتاسیم

تشخیص بیماری های کلیه

پزشک ابتدا مشخص خواهد کرد که آیا شما در گروه های پرخطر قرار دارید یا ندارید. آن ها سپس آزمایشاتی را انجام می دهند تا ببینند آیا کلیه های شما به درستی کار می کنند یا اختلالی در عملکرد آن ها وجود دارد.

این آزمایشات ممکن است شامل موارد زیر باشد:

میزان فیلتراسیون گلومرولی (GFR).

این آزمایش میزان عملکرد کلیه ها را اندازه گیری می کند و مرحله بیماری کلیوی را تعیین می کند.

اسکن توموگرافی سونوگرافی یا محاسباتی (CT).

سونوگرافی و سی تی اسکن تصاویر واضحی از کلیه ها و مجاری ادراری تهیه می کنند. تصاویر به پزشک اجازه می دهند ببیند کلیه های شما کوچک یا بزرگ هستند. آن ها همچنین می توانند هر نوع تومور یا مشکلات ساختاری موجود را نشان دهند.

بیوپسی کلیه.

در حین انجام بیوپسی کلیه، پزشک قطعه کمی از بافت کلیه را، نمونه برداری می کند. نمونه بافتی می تواند به پزشک کمک کند تا نوع بیماری کلیوی را تشخیص دهد.

آزمایش ادرار.

• پزشک ممکن است از آزمایش ادرار برای آزمایش آلبومین استفاده کند.
• آلبومین پروتئینی است که در صورت آسیب دیدن کلیه ها می تواند در ادرار دیده شود.

آزمایش کراتینین خون.

کراتینین یک محصول سمی است. هنگامی که کلیه ها درست کار نکنند، درون خون رها می شود. اگر کلیه ها به درستی کار نکنند، سطح کراتینین در خون افزایش می یابد.

مطالعه بیشتر: تست عملکرد کلیه

پیش آگهی بیماری های کلیه

بهترین راه برای حفظ سلامت کلیه ها، داشتن یک سبک زندگی سالم و پیروی از توصیه های پزشکی است. بیماری کلیه با گذشت زمان می تواند بدتر شود. حتی ممکن است منجر به نارسایی کلیه شود. در صورت عدم درمان، نارسایی کلیه می تواند خطرناک باشد. نارسایی کلیه زمانی رخ می دهد که کلیه ها به سختی کار می کنند یا اصلاً کار نمی کنند. نارسایی کلیه با دیالیز درمان می شود. در بعضی موارد، پزشک ممکن است پیوند کلیه را توصیه کند.

درمان بیماری های کلیوی

درمان بیماری کلیوی معمولاً بر کنترل علت اصلی بیماری متمرکز است. پزشک در مدیریت بهتر فشار خون، قند خون و کلسترول کمک می کند. آن ها ممکن است از یک یا چند روش دارو درمانی، دیالیز و یا پیوند کلیه برای درمان بیماری کلیوی استفاده کنند.

پیشگیری از بیماری های کلیه

برخی از عوامل خطر بیماری کلیوی – مانند سن، نژاد یا سابقه خانوادگی قابل کنترل نیستند. با این حال، اقداماتی وجود دارد که می توانید برای بهبود ساختار و عملکرد کلیه ها اقدامات پیشگیرانه زیر را انجام دهید:

رژیم غذایی متعادلی داشته باشید.

بسیاری از مشکلات کلیوی ناشی از فشار خون بالا و دیابت هستند. در نتیجه، حفظ رژیم غذایی سالم می تواند از چندین علت شایع بیماری کلیوی جلوگیری کند. مؤسسه ملی قلب، ریه و خون (NHLBI) توصیه می کند رژیم غذایی DASH برای حفظ فشار خون سالم مفید است.

به اندازه کافی ورزش کنید.

انجام ورزش به مدت 30 دقیقه به طور روزانه می تواند خطر فشار خون بالا و چاقی را کاهش دهد.

آب زیاد بنوشید.

مصرف مایعات به ویژه آب بسیار مهم است. حدود 6 تا 8 فنجان در روز می تواند به بهبود و حفظ سلامت کلیه ها کمک کند.

مراقب مصرف مکمل ها باشید.

در مصرف مکمل ها مراقب باشید، زیرا همه مکمل های غذایی و ویتامین ها مفید نیستند. مصرف بیش از حد آن ها ممکن است بعضی از افراد به کلیه ها آسیب برساند.

مصرف نمک را کم کنید.

میزان مصرف سدیم را حداکثر تا 2300 میلی گرم سدیم در روز محدود کنید.

الکل را ترک کنید.

مصرف الکل می تواند به کلیه ها آسیب برساند و عملکرد کلیه را مختل کند. علاوه بر آن دود دخانیات و سیگار رگ های خونی را مسدود می کند. بدون تامین خون کافی، کلیه ها نمی توانند درست کار کنند.

خواب کافی داشته باشید.

انستیتوی ملی دیابت و گوارش و بیماری های کلیوی (NIDDK) توصیه می کند هر شب 7 تا 8 ساعت خواب داشته باشید. علاوه بر آن به دنبال فعالیت هایی برای کاهش استرس باشید. نگه داشتن کلیه ها برای سلامتی کلی ضروری است.

مراقب داروهای بدون نسخه باشید.

شما همیشه باید داروهای بدون نسخه را طبق دستورالعمل های آن ها مصرف کنید. مصرف بیش از حد آسپرین یا ایبوپروفن می تواند باعث آسیب کلیوی شود. پیروی از توصیه های پزشک برای مدیریت دیابت و بیماری های قلبی می تواند در طولانی مدت از کلیه ها محافظت کند.

آزمایش خون بدهید.

از پزشک خود در مورد انجام آزمایش خون برای مشکلات کلیوی سؤال کنید.

مشکلات کلیوی به طور کلی تا زمانی که پیشرفت نکرده باشند علائمی ایجاد نمی کنند. آزمایش کلی متابولیک (BMP) یک آزمایش خون استاندارد است که می تواند به عنوان بخشی از یک معاینه معمول پزشکی انجام دهید. BMP می تواند مشکلات کلیه را زودتر تشخیص دهد. اگر مبتلا به دیابت، بیماری قلبی یا فشار خون بالا هستید باید سالیانه آزمایش بدهید.

مصرف غذاهای خاص را محدود کنید.

مواد شیمیایی مختلفی در رژیم غذایی می تواند در تشکیل انواع خاصی از سنگ کلیه نقش داشته باشد.

این غذاها عبارتند از:

• سدیم بیش از حد
• پروتئین حیوانی مانند گوشت گاو و مرغ
• اسید سیتریک موجود در در میوه های مرکبات مانند پرتقال، لیمو و گریپ فروت
• اگزالات، ماده شیمیایی موجود در چغندر، اسفناج، سیب زمینی شیرین و شکلات

در مصرف کلسیم احتیاط کنید.

• قبل از مصرف مکمل کلسیم با پزشک خود مشورت کنید.
• برخی مکمل های کلسیم با افزایش خطر ابتلا به سنگ کلیه مرتبط هستند.