خارش دهان علامتی شایع و نگران کننده است که بسیاری از افراد در طول زندگی خود آن را تجربه می کنند. خارش دهان می تواند در اثر ابتلا به عفونت های ویروسی، قارچی و همچنین آلرژی به مواد غذایی، گرده گل، لاتکس، داروها و موارد دیگر رخ دهد. اگر علت خارش دهان ناشی از آلرژی باشد، به آن سندرم آلرژی دهانی گفته می شود. برخی از دلایل خارش دهان خفیف هستند، در حالیکه برخی دیگر خطرناک بوده و می توانند باعث مرگ بیمار شوند.
علائم خارش دهان
علائم خارش دهان بسته به علت ایجاد کننده آن، بسیار گسترده است. بنابراین هر فردی ممکن است فقط برخی از علائم را تجربه کند. برخی از مهمترین علائم خارش دهان عبارتند از:
- عطسه
- آبریزش بینی
- ریزش اشک
- سرفه خشک
- تورم در زبان، یا گلو
- احساس سوزن سوزن شدن در دهان، زبان یا گلو
- احساس خارش یا خزیدن شئ در یک یا هر دو کانال گوش
گاهی ممکن است علائم خارش دهان خفیف باقی مانده و فقط نواحی دهان یا سر را تحت تاثیر قرار دهد. اما در برخی موارد نیز می تواند نشان دهنده یک واکنش آلرژیک خطرناک باشد.
علل خارش دهان
دلایل مختلفی می توانند باعث خارش دهان شوند. برخی از این دلایل عبارتند از:
آلرژی
اگر دچار خارش سقف دهان هستید، ممکن است نسبت به یک ماده غذایی خاص یا گرده گیاه حساسیت داشته باشید. این علامت نشان دهنده این است که شما مبتلا به سندرم آلرژی دهان هستید. این آلرژی همچنین به عنوان سندرم غذای گرده نیز شناخته می شود. سندرم آلرژی دهان بیماری است که معمولاً در سال های نوجوانی و بزرگسالی شروع می شود. سندرم آلرژی دهانی حتی در صورت خوردن غذایی که قبلا بدون مشکل مصرف می کردید، هم ممکن است رخ دهد. سندرم آلرژی دهانی متداول ترین نوع آلرژی غذایی است. علائم آن عبارتند از:
- خارش و سوزن سوزن شدن در دهان، زبان و گلو و اطراف آن
- تورم بافتهای داخل و اطراف دهان
- احساس طعم عجیب در دهان
- خارش مجاری گوش
علائم در برخی موارد خفیف بوده و اغلب بیش از 20 دقیقه طول نمی کشد، اما گاهی اوقات نیز ممکن است علائم شدید شده و به یک واکنش آنافیلاکتیک خطرناک، که یک اورژانس پزشکی است، تبدیل شود. سندرم آلرژی دهان زمانی رخ می دهد که پروتئین های موجود در غذاهای خاص، مشابه پروتئین های آلرژی زایی باشد که در انواع خاصی از گرده ها وجود دارد.
افرادی که آلرژی فصلی دارند پس از مصرف برخی از سبزیجات خام، آجیل، میوه های نپخته یا ادویه جات، دچار سندرم آلرژی دهانی می شوند. در این موارد، سیستم ایمنی بدن پروتئین های غذایی را با گرده گل اشتباه گرفته و باعث بروز واکنش های آلرژیک می شود. سندرم آلرژی دهانی معمولا در فصل بهار که گرده افشانی گل ها بیشتر است تشدید می شود.
تبخال
زخم های سرد یا تبخال، زخم هایی هستند که در اطراف قسمت بیرونی دهان ایجاد می شوند. این زخم ها معمولاً روی لب ها یا اطراف آن قرار دارند. علت ابتلا به تبخال، ویروس بسیار مسری به نام هرپس سیمپلکس است. تبخال ها معمولاً کوچک هستند اما ممکن است چندین تبخال در یک قسمت از لب در کنار هم ایجاد شوند. اگر مستعد ابتلا به تبخال هستید، احتمال اینکه دچار خارش دهان شوید زیاد است. بسیاری از افراد قبل از ظاهر شدن تاول ها، دچار خارش و گزگز در اطراف لب های خود می شوند.
تبخال ها به صورت تاول های کوچک پر از مایع در نزدیکی دهان، گونه ها و بینی ایجاد می شوند. زخم تاول ها پس از مدتی می ترکند، محل ترکیدن تاول ها پوسته پوسته شده و زخم ایجاد می کند. این زخم می تواند تا دو هفته روی دهان شما باقی بماند. هیچ درمان قطعی برای تبخال وجود ندارد. اما با استفاده از داروهایی مانند پماد آسیکلوویر می توان به بهبود سریع تر زخم ها کمک کرده و از گسترش تبخال به قسمت های دیگر دهان پیشگیری کرد.
شوک آنافیلاکسی
آنافیلاکسی یک واکنش آلرژیک خطرناک و یک فوریت پزشکی است که نیاز به مراقبت فوری دارد. اگر در معرض ماده حساسیت زا باشید، واکنش آنافیلاکتیک می تواند با خارش، گزگز یا تورم در دهان شروع شود. بادام زمینی، تخم مرغ و برخی از دانه های روغنی مانند کنجد شایع ترین مواد غذایی هستند که می توانند باعث شوک آنافلاکسی در افراد شوند.
همچنین نیش برخی از حشرات مانند زنبور نیز یکی از مهمترین موارد ابتلا به شوک آنافلاکسی است. زیرا در صورت زنبور گزیدگی، سم حشره بلافاصله از طریق گردش خون وارد بدن می شود. این مساله احتمال بروز شوک آنافلاکسی را در فرد افزایش می دهد. به طور کلی آلرژی به موارد زیر می تواند باعث شوک آنافلاکسی در افراد شود:
- داروها
- لاتکس
- مصرف برخی مواد غذایی
- نیش زنبور یا سایر حشرات
معمولا افراد مبتلا به آلرژی در صورت قرارگرفتن در معرض ماده حساسیت زا علائم خفیف یا متوسط دارند. این علائم شامل آبریزش بینی، بثورات پوستی، کهیر، آبریزش چشم، خارش خفیف و سوزن سوزن شدن است.
علائم آنافیلاکسی شامل موارد زیر است:
- تشنج
- اسهال
- تنگی نفس
- درد شکم
- استفراغ
- سرگیجه
- تپش قلب
- حالت تهوع
- گرفتگی صدا
- افت فشار خون
- متورم شدن لب ها
- احساس تنگی در گلو
افرادی که آنافیلاکسی را تجربه می کنند ممکن است دچار ایست قلبی شوند. علائم شوک آنافلاکسی معمولا چند دقیقه پس از قرار گرفتن در معرض ماده حساسیت زا رخ می دهد. گاهی واکنش های شدید می توانند به خودی خود برطرف شوند، اما گاهی نیز ممکن است به شوک آنافیلاکتیک تبدیل شوند. در صورت مشاهده علائم باید بلافاصله با فوریت های پزشکی تماس بگیرید.
عفونت قارچی
اگر دهان شما به طور منظم خارش دارد، ممکن است دچار یکی از عفونت های قارچی مانند برفک دهان باشید. برفک دهان یکی از شایع ترین عفونت های قارچی است. این یک عفونت در اثر رشد بیش از حد قارچی به نام کاندیدا آلبیکنز در بافتهای دهان ایجاد می شود. این قارچ ها جزء فلور طبیعی دهان هستند. اما هنگامی که رشد آنها به صورت کنترل نشده ای زیاد می شود می توانند برفک دهانی را ایجاد کند. برفک دهان به صورت لکه های سفید ممکن است بر روی زبان، قسمت داخلی گونه ها، لوزه ها، لثه ها، حلق یا سقف دهان ظاهر شود.
علائم برفک دهان عبارتند از:
- خشکی دهان
- قرمزی و التهاب
- احساس سوزش یا درد
- ضایعات برجسته و سفید رنگ
- از دست رفتن رفتن حس چشایی
- ترک خوردن قسمت خارجی و گوشه های دهان
سالمندان، نوزادان و افرادی که دارای سیستم ایمنی آسیب دیده یا ضعیف هستند بیشتر از دیگران در معرض ابتلا به برفک دهانی قرار دارند. ابتلا به بیماری هایی مانند دیابت که باعث ضعیف شدن سیستم ایمنی بدن می شود افراد را در برابر عفونت های قارچی آسیب پذیر می کند. مادران شیرده و نوزادان نیز جزء گروههای پرخطر ابتلا به برفک دهانی هستند. نوزادان شیرخوار در صورت ابتلا به برفک دهانی می توانند به راحتی این بیماری را به مادر خود منتقل کنند.
خارش دهان و گلو
اگر دچار خارش دهان و گلو هستید، دلایل آن می تواند شامل موارد زیر باشد:
- آنافیلاکسی
- برفک دهانی
- آلرژی به دارو
- آلرژی شدید غذایی
- آلرژی های فصلی
خارش دهان و لب ها
اگر دهان و لب های شما خارش دارند، این احساس می تواند ناشی از موارد زیر باشد:
- تبخال
- برفک دهانی
- آلرژی خفیف غذایی
خارش دهان بعد از خوردن غذا
ابتلا به خارش دهان بعد از غذا خوردن می تواند ناشی از موارد زیر باشد:
- آنافیلاکسی
- آلرژی به دارو
- سندرم آلرژی دهان
- حساسیت های غذایی خفیف تا شدید
درمان های خارش دهان
درمان خارش دهان به علت آن بستگی دارد. برای رفع خارش دهان پیش از هر چیز باید عامل ایجاد کننده آن را شناسایی کنید. بسیاری از موارد خارش دهان با استفاده از راهکارهای ساده قابل درمان هستند. برخی از روش های درمانی برای رفع خارش دهان عبارتند از:
واکنش های حساسیتی خفیف
در واکنش های حساسیتی خفیف، علائم معمولاً در طی چند دقیقه به خودی خود از بین می روند. در اینگونه موارد بدن پروتئین های مشکل ساز را هضم می کند. همچنین می توانید مواد غذایی خاصی را که باعث ایجاد آلرژی در شما می شوند را از رژیم غذایی خود حذف کنید. گاهی اوقات، برای مقابله با علائم خفیف آلرژی، بهتر است آنتی هیستامین بدون نسخه مصرف کنید.
واکنش های شدید آلرژیک و آنافیلاکسی
واکنش های شدید آلرژیک را می توان با داروهای آنتی هیستامین، مراقبت های پزشکی و در برخی موارد، اپی نفرین درمان کرد. افرادی که سابقه واکنش های آلرژیک دارند باید در مواقع اضطراری تزریق خودکار اپی نفرین به همراه داشته باشند، زیرا این دارو می تواند آنافیلاکسی را متوقف یا از آن پیشگیری کند.
اگر یک واکنش آلرژیک شدید تجربه کردید، باید بلافاصله با فوریت های پزشکی تماس بگیرید، حتی اگر خودتان یک درمان اپی نفرین انجام داده باشید.
تبخال
تبخال ممکن است به صورت موضعی یا از طریق مصرف داروهای خوراکی درمان شود. در برخی موارد، پزشک برای مقابله با ویروس هرپس سیمپلکس استفاده از پمادهای ضد ویروس را توصیه می کند. مصرف این پمادها از ایجاد زخم و گسترش بیشتر تبخال پیشگیری می کند. برخی از داروهای معمول برای درمان تبخال عبارتند از:
- پنسیکلوویر(دناویر)
- آسیکلوویر (Zovirax)
- والاسیکلوویر (والترکس)
عفونت قارچی
اگر به برفک دهان مبتلا هستید، پزشک ممکن است بسته به سطح سلامت و شدت عفونت، طیف وسیعی از درمان های ضد قارچی را برای شما تجویز کند. این داروها به شکل های مختلفی مانند قرص یا دهان شویه ضد قارچ در داروخانه ها وجود دارند.
پیشگیری از خارش دهان
با انجام برخی راهکارها، می توانید از خارش دهان پیشگیری کنید:
- پوست گرفتن میوه و سبزیجات
- پرهیز از مصرف داروهای خاص
- پختن میوه ها و سبزیجات قبل از مصرف
- اجتناب از مصرف مواد غذایی حساسیت زا
در خارش دهان چه موقع به پزشک مراجعه کنیم؟
اگر مشکوک به برفک دهانی بوده یا فکر می کنید گلودرد دارید، حتما به یک پزشک مراجعه کرده و علائم خود را به او توضیح دهید. در صورت واکنش آلرژیک نسبت به هر ماده آلرژن مانند برخی موارد غذایی حتما به یک پزشک مراجعه کنید. شناسایی آلرژن ها اولین قدم در درمان واکنش های آلرژیک است. پزشک می تواند در شناسایی آلرژن ها به شما کمک کند. همچنین پزشک در صورت لزوم اپی نفرین را برای استفاده در آینده تجویز کرده و توصیه های دیگری برای درمان در منزل به شما ارائه می کند.
اگر علائم واکنش آلرژیک دارید اما قادر به شناسایی آلرژن ها نیستید، با یک متخصص آلرژی مشورت کنید. پزشکان متخصص آلرژی در درمان بسیاری از بیماری های مربوط به سیستم تنفسی دارای تخصص هستند. بنابراین متخصص آلرژی می تواند با انجام آزمایش های مخصوص آلرژن های شما را دقیقاً مشخص کند. این کار باعث می شود که در آینده بتوانید از مواجهه با این آلرژن ها خودداری کنید.
قرار نگرفتن در معرض آلرژن ها نقش بسیار مهمی در پیشگیری از واکنش های آلرژیک دارد. پزشک ممکن است به محض تشخیص آلرژن، نسخه اپی نفرین را برای شما تجویز کند. در صورت تجویز این دارو باید با روش تزریق آن آشنا باشید تا در مواقع لزوم بتوانید برای رفع علائم از آن استفاده کنید.
آخرین دیدگاه‌ها