پلی سومنوگرافی یا مطالعه خواب

پلی سومنوگرافی (Polysomnography) یا مطالعه خواب، آزمایش استاندارد برای تشخیص اختلالات خواب است. پلی سومنوگرافی، امواج مغزی، میزان اکسیژن موجود در خون، ضربان قلب و تنفس و همچنین حرکات چشم و پا را در طول مطالعه ثبت می کند. پلی سومنوگرافی معمولاً در بخش اختلالات خواب در بیمارستان یا مرکز خواب انجام می شود. این آزمایش الگوهای خواب شبانه بیمار را ثبت می کند. Polysomnography گاهی اوقات برای کسانی که در شیفت شب کار می کنند و معمولاً در طول روز می خوابند انجام می شود. ممکن است از پلی سومنوگرافی علاوه بر تشخیص اختلالات خواب، برای تنظیم برنامه درمانی بیمار استفاده شود.

مراحل خواب

در حین خواب، بدن بین دو مرحله خواب قرار می گیرد:

خواب REM (حرکت سریع چشم) و NREM حرکت غیر سریع چشم

هر چرخه خواب REM و NREM حدود 90 دقیقه طول می کشد. اول NREM اتفاق میفتد و تا 75٪ کل خواب را تشکیل می دهد. در طول خواب NREM، بدن شل می شود و خود را بازسازی می کند. در پایان دوره خواب، NREM به سمت REM تغییر می کند. در این مواقع چشم ها به سرعت حرکت می کند و رویاها اتفاق میفتند، اما در این حالت بدن بسیار آرام است. در خواب REM ماهیچه ها “خاموش” می شوند.

پلی سومنوگرافی مراحل و چرخه های خواب بیمار را بررسی می کند تا تشخیص دهد که آیا الگوهای خواب بیمار مختل شده یا نشده است. روند طبیعی خواب افراد با مرحله خواب به نام خواب غیر سریع (NREM) شروع می شود. در این مرحله، امواج مغزی بیمار، که توسط الکتروانسفالوگرافی (EEG) ضبط می شوند، بطور قابل توجهی کند هستند. در مقایسه با مراحل بعدی خواب، چشم بیمار در طول NREM حرکت نمی کند. بعد از یک یا دو ساعت بعد از خواب NREM، فعالیت مغز و خواب سریع حرکت چشم (REM) شروع می شود.

بیشتر خواب در طول REM اتفاق میفتد. هر فرد به طور معمول در طول خواب شبانه چندین چرخه خواب را طی می کند.

اختلالات خواب می تواند این روند خواب را مختل کند.

کاربرد پلی سومنوگرافی

 پزشک برای تشخیص موارد زیر پلی سومنوگرافی را توصیه می کند:

اختلال رفتار خواب REM. این اختلال شامل مشکل در خواب رفتن در هنگام خواب است.

ناركولپسی. مبتلایان به نارکولپسی، خواب آلودگی شدید روزانه و حملات ناگهانی خواب را تجربه می کنند.

آپنه خواب یا اختلالات تنفسی دیگر مرتبط با خواب. در این شرایط تنفس بیمار به طور مکرر در طول خواب متوقف می شود.

اختلال در حرکت اندام ها. در این اختلال، بیمار در هنگام خواب حرکات غیر ارادی را انجام می دهد و پاهای خود را مرتبا تکان می دهد. این حالت گاهی با سندرم پاهای بی قرار همراه است.

رفتارهای غیرطبیعی در هنگام خواب. پزشک می تواند در صورت انجام کارهای غیرطبیعی در طول خواب مانند راه رفتن و یا حرکات ریتمیک در خواب این آزمایش را تجویز کند.

بی خوابی مزمن غیر قابل توضیح. اگر فرد به طور مداوم در خواب خود مشکل داشته باشد و به نوعی دچار بی خوابی شده باشد، پزشک ممکن است پلی سومنوگرافی را توصیه کند.

عوارض پلی سومنوگرافی

• پلی سومنو گرافی یک آزمایش غیر تهاجمی و بدون درد است.
• شایع ترین عارضه جانبی، سوزش پوست ناشی از چسب مورد استفاده برای اتصال گیرنده می باشد.

 آمادگی برای پلی سومنوگرافی

به بیمار توصیه می شود که بعد از ظهر و عصر قبل از پلی سومنوگرافی از نوشیدنی یا مواد غذایی حاوی الکل یا کافئین خودداری کند. الکل و کافئین می توانند الگوهای خواب بیمار را تغییر دهند و ممکن است علائم برخی از اختلالات خواب را بدتر کنند. معمولاً از بیمار خواسته می شود قبل از مطالعه خواب حمام کند. اما قبل از آزمایش لوسیون، ژل، ادکلن و مواد آرایشی مصرف نکند، زیرا این موارد می تواند در استفاده از گیرنده های تست اختلال ایجاد کند.

بیمار باید از چرت زدن بعد از ظهر قبل از تست خودداری کند.

در حین پلی سومنوگرافی

برای انجام پلی سومنوگرافی بیمار باید عصر روز آزمایش به مرکز خواب مراجعه کند و یک شب در انجا بماند. اتاقی که پلی سومنو گرافی در آن انجام می شود، شبیه اتاق هتل است و در طول تست تاریک و ساکت است. هر اتاق حمام مخصوص به خود دارد و بیمار در اتاق تنها است. در منطقه خواب معمولاً یک دوربین فیلمبرداری با نور کم قرار دارد، بنابراین تکنسین های پلی سومنوگرافی که بیمار را کنترل می کنند، هنگام خاموش شدن چراغ ها می توانند وضعیت بیمار و اتاق را ببینند. این سیستم همچنین دارای سیستم صوتی است، که تکنیسین ها می توانند با بیمار صحبت کنند.

بعد از آماده شدن بیمار برای آزمایش، یکی از تکنسین ها گیرنده ها را با استفاده از یک چسب نازک روی قسمت های پوست سر، سینه و پاها قرار می دهد. 1 تا 2 ساعت طول می کشد تا همه سنسورها (حداکثر 30) قرار بگیرند اما آسیبی ایجاد نمی کنند. گیرنده ها توسط سیم به کامپیوتر وصل می شوند، اما سیم ها به اندازه کافی طولانی هستند و به بیمار امکان می دهند تا در رختخواب حرکت کند. یک گیره کوچک نیز برای کنترل سطح اکسیژن خون بیمار روی انگشت یا گوش او قرار می گیرد.

پلی سومنوگرافی در کودکان

در حالی که آزمایش خواب برای کودک تجویز شده باشد معمولاً باید کودک همراه با گیرنده ها در طول شب بخوابد. والدین می توانند یک اسباب بازی یا کتاب مورد علاقه یا سرگرمی را همراه کودک به اتاق مطالعه خواب ببرند. حتی می توانند یک بالش یا پتو مورد علاقه کودک برای احساس آرامش کودک همراه داشته باشند. در این شرایط والدین می توانند شب را کنار فرزند خود بمانند.

شرایط قابل ثبت در مطالعه خواب

در حالی که بیمار می خوابد، یک تکنسین او را از نظر شرایط زیر بررسی می کند:

• امواج مغزی
• حرکات چشم
• ضربان قلب
• الگوی تنفس
• موقعیت بدن
• حرکت اندام
• سطح اکسیژن خون
• حرکت قفسه سینه و شکم
• خروپف و سر و صدای دیگری که ممکن است هنگام خواب ایجاد کند.

تکنسین ها، در طول شب بیمار را تحت نظر دارند. در صورت نیاز به کمک، بیمار می تواند از طریق تجهیزات نظارت با تکنیسین ها صحبت کند. در صورت نیاز به بلند شدن در طول شب، تکنیسین می توانند وارد اتاق شده و سیم ها را جدا کنند.

کاربرد دستگاه فشار هوایی مثبت PAP در پلی سومنو گرافی

دستگاه فشار هوایی مثبت از یک گیره محکم روی بینی تشکیل شده است که از طریق آن جریان ملایم هوا برای تقویت تنفس بیمار عبور داده می شود. فشار مداوم فشار هوایی مثبت (CPAP) یکی از انواع دستگاه های PAP است. دستگاه های CPAP جریان مستقیمی از هوا را عبور می دهند که در هنگام خواب، مجاری هوایی بیمار را باز نگه می دارد. برای برخی از افراد، دستگاه های فشار هوای دو طرفه مثبت (biPap یا bPap) ممکن است راحت تر باشد. این دستگاه ها هنگام تنفس فشار بیشتری و موقع بازدم فشار کمتری ایجاد می کنند. در طول مطالعه خواب، تکنسین می تواند از طریق دستگاه فشار هوایی مثبت (PAP) برای آپنه خواب بررسی کند.

ممکن است بیمار قبل از شروع مطالعه خواب یک دستگاه PAP را امتحان کند تا آمادگی لازم برای استفاده از دستگاه ها را داشته باشد. در صورت لزوم، برای تقویت تنفس بیمار در طول آزمایش ممکن است از اکسیژن استفاده شود. این در

 برای به دست آوردن نتایج دقیق پلی سومنو گرافی، خواب کامل شبانه لازم نیست.

پس از پلی سومنوگرافی

صبح، گیرنده ها برداشته می شوند و ممکن است بیمار از مرکز خواب خارج شود و به فعالیت های روزمره خود بازگردد. حتی بعضی اوقات پزشکان صبح روز بعد آزمایش خون را تجویز می کنند.

نتایج پلی سومنوگرافی

اندازه گیری های ثبت شده در طول پلی سومنو گرافی اطلاعات زیادی در مورد الگوهای خواب بیمار را ارائه می دهند. مثلا:

• حرکات یا رفتارهای غیرطبیعی در هنگام خواب ممکن است نشانه ای از اختلال عملکرد خواب REM باشد.
• تغییرات ضربان قلب و تنفس و تغییر در اکسیژن خون در طول خواب غیر طبیعی می تواند دلایل آپنه خواب باشد.
• حرکات مکرر پا که باعث اختلال در خواب بیمار می شود، می تواند نشان دهنده اختلال حرکتی دوره ای اندام ها باشد.
• امواج مغزی و حرکات چشم در هنگام خواب می تواند به تیم مراقبت های بهداشتی کمک کند تا مراحل خواب بیمار را ارزیابی کند و اختلالاتی که ممکن است در اثر اختلالات نارکولپسی و اختلال عملکرد خواب REM رخ دهند، شناسایی کنند.

اطلاعات جمع آوری شده در طول پلی سومنو گرافی ابتدا توسط یک تکنسین ارزیابی و سپس توسط پزشک مرکز خواب بررسی می شوند.

از این اطلاعات برای ترسیم مراحل و چرخه خواب بیمار استفاده می شود. پزشک نتایج را با بیمار بررسی می کند و در مورد نوع درمان یا ارزیابی بیشتر تصمیم گیری خواهد کرد. Polysomnography اطلاعات زیادی در مورد خواب و تنفس ارائه می دهد و چند ساعت طول می کشد تا به طور کامل تجزیه و تحلیل شود. بیمار در همان روز نتایج موقت دریافت می کند، اما نتایج کامل ممکن است یک یا دو هفته طول بکشد تا مطالعه به طور کامل تجزیه و تحلیل و گزارش داده شود. تکنسین داده ها را از شب مطالعه خواب جمع آوری می کند تا چرخه خواب را روی نمودار رسم کند. یک پزشک مرکز خواب این داده ها، تاریخچه پزشکی و تاریخچه خواب بیمار را برای تشخیص نهایی بررسی می کند.

نتایج غیر طبیعی پلی سومنو گرافی 

اگر نتایج پلی سومنو گرافی غیر طبیعی باشد، ممکن است بیماری های زیر مربوط به خواب را نشان دهد:

• اختلالات تشنج
• آپنه خواب یا سایر اختلالات تنفسی در خواب
• اختلال حرکتی دوره ای اندام ها یا سایر اختلالات حرکتی در خواب

با این داده ها، پزشک می تواند نتایج را با شاخص آپنه (AHI) اندازه گیری کند. نمره AHI پایین تر از 5 طبیعی است. این نمره به همراه داده های عادی موج مغز و حرکت ماهیچه ها معمولاً نشان می دهد که فرد دچار آپنه خواب نیست. در این اندازه گیری نمره AHI 5 و یا بالاتر غیر طبیعی است.

نتایج غیر طبیعی برای میزان آپنه خواب
آپنه خواب خفیف	نمره AHI از 5 تا 15
آپنه خواب متوسط	نمره AHI از 15 تا 30
آپنه خواب شدید	نمره AHI بیشتر از 30