ضایعات مغزی

ضایعات مغزی نوعی آسیب به هر قسمت از مغز است. آسیب یا تخریب هر قسمت از مغز که باعث التهاب، نقص یا تخریب سلول های مغزی یا بافت مغزی شود می تواند منجر به ضایعات مغزی شود. ضایعات مغزی ممکن است ناشی از تروما و یا هر بیماری دیگری باشد و می تواند یک قسمت خاصی از مغز یا کل آن را درگیر کند. آسیب اولیه می تواند به حدی کوچک باشد که باعث بروز علائم خاصی نشود، اما ممکن است با گذشت زمان و پیشرفت خودش منجر به تغییرات بدنی و جسمی زیادی شود.

عملکرد مغز

مغز افکار، حافظه، گفتار، حرکات و عملکرد اندام ها را کنترل می کند. قسمت های مختلف مغز نقش های خاصی را در بدن انسان ایفا می کنند مغز از چهار لوب تشکیل شده است:

• لوب فرونتال، بزرگترین لوب مغز است که وظیفه مهارت های حرکتی بدن مانند حرکت ارادی، تکلم و عملکردهای فکری و رفتاری را بر عهده دارد. این منطقه حافظه، هوش، تمرکز، خلق و خوی و شخصیت فرد را کنترل می کند.
• لوب تمپورال که در هر طرف مغز در قسمت گوش قرار دارد و در شنوایی، حافظه و گفتار فرد نقش مهمی دارد.
• لوب پاریتال در مرکز مغز قرار گرفته و اطلاعات حسی مانند گرما، فشار و درد را دریافت و تفسیر می شود.
• لوب اکسیتیتال در قسمت پشت مغز وجود دارد و در درجه اول مسئول بینایی می باشد.

علت ضایعات مغزی

تروما

تروما، شناخته شده ترین علت آسیب حاد مغز است. تروما همچنین می تواند در سطح کوچکتر به مغز آسیب برساند و ارتباط بین سلول های مغزی را مختل کند.

خون ریزی یا التهاب مغز

خون ریزی در مغز ممکن است ناشی از تروما و ضربات سر باشد. خون ریزی می تواند در بافت مغز یا در فضاهای اطراف مغز رخ دهد و منجر به تشکیل لخته های خونی را در فضای بین مننژها یا بافت هایی که مغز و نخاع را احاطه می کنند شوند. با بزرگ شدن لخته، فشار در جمجمه افزایش می یابد و مغز را فشرده می کند. خون ریزی می تواند ناشی از آنوریسم مغزی یا ناهنجاری شریانی یا به دلیل فشار خون کنترل نشده باشد.

عفونت

عفونت هایی انگلی و سایر عفونت هایی که باعث مننژیت و آنسفالیت می شوند منجر به التهاب مغزی شده و می توانند بر عملکرد آن تأثیر بگذارند. عفونت ها همچنین ممکن است آبسه هایی در مغز تشکیل دهند که این آبسه ها می توانند منجر به بروز علائم و ضایعات مغزی شوند.

بیماری های التهابی و سیستم ایمنی بدن

برخی بیماری های التهابی مانند سارکوئیدوز، آمیلوئیدوز، بیماری التهابی روده و آرتریت روماتوئید می تواند بر عملکرد مغز تأثیر بگذارند.

قطع خون رسانی به مغز

کاهش و یا قطع جریان خون به مغز دلایل زیادی دارد. همچنین قطع جریان خون در بخش و یا کل قسمت مغز می تواند باعث سکته مغزی یا انفارکتوس شود.

تومور

تومورهای ناشی از سلول های مغزی یا آنهایی که از اندام های دیگر به مغز منتشر می شوند می توانند از دو طریق بر عملکرد مغز تأثیر بگذارند:

• تومورها می تواند سلول های مغزی و عملکرد آن ها را از بین ببرند.
• تومور فضا مغز را اشغال کرده و باعث ایجاد فشار و تورم بر روی مغز شده و عملکرد سلول های مغزی را تحت تأثیر قرار می دهند. این اتفاق ممکن است در تومورهای خوش خیم یا سرطانی رخ دهد. تومورهای شایع مغزی شامل مننژیوما، آدنوم و گلیوم می باشند.

فلج مغزی

فلج مغزی از محرومیت مغز نوزادان از اکسیژن ناشی می شود که ممکن است قبل از تولد در رحم مادر و یا در اثر جراحت یا بیماری طی دو سال اول زندگی بیماران رخ دهد. غالباً علت فلج مغزی، عفونت یا خون ریزی است اما در بیشتر مواقع علت اصلی آن شناخته نمی شود.

عوامل خطر ضایعات مغزی

ضایعات مغزی می تواند در اثر محرک های مختلف ایجاد شود. عوامل زیر فرد را در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به ضایعات مغزی قرار می دهد:

• سابقه خانوادگی ضایعات مغزی و ژنتیک می توانند در ابتلا افراد به ضایعات مغزی نقش داشته باشند.
• شرایط عروقی مانند سکته مغزی، فشار خون بالا و آنوریسم عروق مغزی
• لخته های خونی، رسوبات غیر طبیعی و لخته های خونی می تواند باعث آسیب و مرگ نهایی سلول های مغزی در بیماری هایی مانند آلزایمر شوند .
• قرار گرفتن در معرض پرتودرمانی یا مواد شیمیایی خاصی که احتمال بروز تومورها و ضایعات در مغز را افزایش می دهد.
• سموم های شیمیایی به خصوص سموم ناشی از مصرف الکل می توانند بر عملکرد مغز اثر گذاشته و باعث بروز ضایعات مغزی شوند. انواع مواد شیمیایی در خون مانند افزایش بیش از حد سطح آمونیاک در مبتلایان به نارسایی کبدی و یا اوره در مبتلایان به نارسایی کلیه می توانند منجر به انسفالوپاتی شوند.
• رژیم غذایی ضعیف، به ویژه خوردن غذاهایی با چربی های اضافی و کلسترول
• افزایش سن، برخی از ضایعات در اثر پیری و افزایش سن و با از بین رفتن سلول های مغزی به وجود می آیند. سلول های مغزی با افزایش سن به طور طبیعی پیر می شوند و می میرند. تحلیل رفتن سلول های مغزی باعث کاهش عملکرد مغز کاهش و بروز علائمی مانند از دست دادن حافظه، و اختلالات روانی ذهنی می شود.

علائم ضایعات مغزی

برخی از انواع ضایعات مغزی مانند آلزایمر ممکن است بیش از یک علت داشته باشند. بیماری آلزایمر می تواند تحت تاثیر عواملی مانند تشکیل پلاک، مرگ سلول های مغزی و احتمالاً ژنتیک ایجاد شود. علاوه بر آن، علائم هر یک از ضایعات مغزی به محل آن و میزان تحریک مغز بستگی دارد. برخی ضایعات بزرگ ممکن است باعث بروز علائم نسبتا کمی در بیماران شود و از طرف دیگر، ضایعات بسیار ریز در قسمت حساس مغز می تواند باعث بروز علائم شدیدی شود. به عنوان مثال، سیستم فعال کننده شبکیه (RAS) ناحیه ای کوچکی در ساقه مغز و کنترل کننده سوئیچ روشن / خاموش در مغز است. سكته مغزی در این ناحیه می تواند منجر به كما دائمی شود.

علائم بر اساس آسیب در قسمت های مختلف مغزی
علائم ضایعات مغزی در لوب فرونتال	عدم وجود بویایی اختلال در گفتار از دست دادن فعالیت حرکتی در یک یا هر دو طرف بدن تغییرات رفتاری
علائم ضایعات مغزی در لوب تمپورال	تغییر در رفتار و احساسات اختلال در حس بو، مزه و شنوایی اختلالات زبان و گفتار مشکلات بینایی فراموشی و عدم توانایی تمرکز
علائم ضایعات لوب پاریتال	از دست دادن احساساتی مانند لمس کردن استریوژنوز یا عدم توانایی هویت چیزهایی که در دست دارند. تضعیف توسعه زبان
علائم ضایعات لوب اکسی پیتال	تغییر در بینایی
علائم بر اساس علت های آسیب مغزی
تروما	زخم های سر و ضعف جمجمه، کبودی صورت، خون مردگی در پوست سر، لک های پوست سر
عفونی	تب، سفتی گردن و سردرد (حدود 1-3 روز) که ممکن است تا سردرگمی و تشنج پیش رود ممکن است با مننژیت دیده شود.
عروقی	به طور معمول سردرد شدید و ناگهانی که به طور تدریجی بدتر می شود، اولین علامت ضایعات مغزی می باشد و بعضاً با غش همراه است.
بدخیم	سردردهای مداوم، ضعف، تغییر شخصیت و وضعیت روانی یا تشنج در بیماران با سابقه سرطان

علائم ضایعات مغزی در نوزادان و کودکان

برخی از علائمی که می توانند نشان دهنده بروز ضایعات مغزی در کودکان و نوزادان باشند، عبارتند از:

• فونتنل بلغار ناحیه ای نرم و کوچک از غشای نازک و پوست اطراف مغز است که ممکن است در صورت فشار غیرطبیعی مغز گسترش یافته و برآمده شود.
• رفلکس قرمز غیر طبیعی در چشم
• شکاف های جمجمه که به طور عادی بسته نمی شود (به دلیل گسترش یا فشار بافت مغز)
• رفلکس کف پا (Babinski) در کودکان بالای 2 سال نشان دهنده مشکل در سیستم عصبی مرکزی (CNS) است.

رفلکس کف پا در بزرگسالان می تواند نشان دهنده آسیب عصبی در مسیر نخاع و مغز باشد.

در صورت بروز هر یک از این علائم به طور ناگهانی، فرد باید سریعا به پزشک مراجعه کند و مورد ارزیابی قرار بگیرد.

انواع ضایعات مغزی

انواع ضایعات مغزی بسیار گسترده هستند، انواع کلی ضایعات مغزی شامل موارد زیر می باشند:

نوع ضایعه مغزی	مثال
آسیب زا	زخم در اثر اصابت گلوله به مغز
عفونی	مننژیت
بدخیم (سرطانی)	گلیوما
خوش خیم (غیر سرطانی)	مننژیوم
عروقی	سکته مغزی
ژنتیکی	نوروفیبروماتوز
ایمنی	بیماری اسکلروز
پلاک ها (رسوب مواد در بافت مغز)	بیماری آلزایمر
مرگ یا نقص سلول مغز	بیماری پارکینسون
پرتوهای یونیزه کننده	قرار گرفتن در معرض پرتودرمانی منجر به مرگ بافت طبیعی مغز می شود.

تشخیص ضایعات مغزی

پزشک در مورد علائم و سابقه پزشکی بیمار سؤال می کند و سپس معاینه جسمی را انجام می دهد و برای تشخیص نوع بیماری آزمایش خون را تجویز می کند.

برای یافتن محل ضایعه، پزشک ممکن است پوست بدن بیمار را با اشیاء گرم و سرد لمس کند. بسته به وضعیت بیمار، تصویربرداری از مغز مانند توموگرافی کامپیوتری (CT) و تصویربرداری با رزونانس مغناطیسی (MRI) می توانند در تشخیص ضایعه مغزی مفید باشد. سوراخ شدن کمر (شیر نخاعی) اغلب برای ارزیابی مایع مغزی نخاعی (CSF) و تشخیص عفونت، خون ریزی یا پروتئین های غیر طبیعی انجام می گیرد.

عوارض ضایعات مغزی

اگرچه عوارض هرگونه ضایعه مغزی متعدد و غالباً وخیم می باشند، اما بطور کلی عوارض به پیشرفت ضایعات مغزی یا از درمان ضایعات ناشی می شوند. در صورت عدم درمان، بسیاری از انواع ضایعات مغزی در نهایت منجر به ایجاد عوارضی مانند افسردگی تنفسی، از دست دادن عملکرد عضلات یا مرگ گسترده سلول های مغزی، تشنج و اغما می شوند. از دیگر عوارض جدی می توان به ناتوانی شدید (به عنوان مثال، از دست دادن حافظه یا گفتار، از دست دادن عملکرد اندام، سردرگمی یا تغییرات شخصیتی) اشاره کرد. الگوهای رفتاری خطرناک (به عنوان مثال، خطاهای دارویی، گم شدن در هنگام رانندگی یا پیاده روی، ترک کردن مشعل اجاق گاز و سایر موارد) ممکن است در برخی از مبتلایان بخصوص در موارد بیماری های پیشرونده مانند بیماری آلزایمر رخ دهد.

عوارض ناشی از درمان ضایعات مغزی نیز می تواند شدید باشد. جراح مغز اغلب برای رسیدن به ضایعه مغزی مجبور است از طریق بافت طبیعی مغز عبور کند که در این صورت امکان آسیب بیشتر و شدیدتر شدن علائم بیمار وجود دارد.

علاوه برآن، استفاده از داروها پرتودرمانی و شیمی درمانی برای درمان ضایعات مغزی، هر کدام به نوبه خودشان می توانند باعث عوارض جانبی متعددی شود.

پیش آگهی ضایعات مغزی

پیش آگهی زنده ماندن و بهبودی از ضایعه مغزی بستگی به علت آن دارد. به طور کلی، بسیاری از ضایعات مغزی فقط دارای پیش آگهی ضعیف هستند زیرا آسیب و تخریب بافت مغز غالباً دائمی است. با این حال، برخی از افراد با توانبخشی و دارو می توانند علائم خود را تا حدودی کاهش دهند. متأسفانه برخی ضایعات مغزی بی امان، پیشرونده هستند و در نهایت پیش آگهی ضعیفی دارند.

درمان ضایعات مغزی

گزینه های درمانی ضایعات مغزی اغلب پیچیده و معمولاً توسط تیم پزشکان با رضایت بیمار یا نماینده بیمار تصمیم می گیرند. بسته به نوع ضایعه، محل و علت آن، درمان در موارد مختلف ضایعات مغزی، متفاوت است.

درمان برخی از شرایط مانند مننژیت باکتریایی به طور کلی سرراست است و نیاز به استفاده از آنتی بیوتیک ها و استروئیدها دارد. با این حال، سایر ضایعات مغزی ممکن است نیاز به درمان گسترده پزشکی و جراحی داشته باشد. به عنوان مثال درمان تسکین فشار بر مغز، ترمیم آنوریسم، از بین بردن تومور یا تخلیه خون با عمل جراحی مغز صورت می گیرد. درمان سکته مغزی بستگی به تشخیص زود هنگام دارد.

ضایعات سرطان مغزی اغلب اوقات نیاز به درمان های پیچیده تری دارند.

برنامه های درمانی به طور کلی توسط تیمی از پزشکان با در نظر گرفتن نیازها و خواسته های بیمار طراحی می شود. این برنامه درمانی براساس سن و وضعیت کلی بیمار، نوع سرطان، درجه سرطان، از نظر متاستاتیک و میزان پاسخ و میزان موفقیت مورد انتظار با نوع خاص سرطان مشاهده می شود. جراحی، پرتودرمانی و شیمی درمانی اصلی ترین راه درمان سرطان مغز هستند. برخی از بیماران ممکن است به یک نوع درمان نیاز داشته باشند، در حالی سایر بیماران برای سرطان مغز خود به دو یا هر سه نوع درمان نیاز پیدا می کنند.

 پیشگیری ضایعات مغزی

بسیاری از ضایعات مغزی نه قابل پیشگیری هستند و نه قابل پیش بینی. با این حال، برخی راهکارها می توانند در حفظ سلامت و جلوگیری از برخی از ضایعات مغزی موثر باشند. در برخی موارد کاهش عوامل خطر می تواند شانس بروز ضایعات مغزی را تا حدودی کاهش دهد.

نوع ضایعه	راه های پیشگیری
آسیب زا	جلوگیری از رفتارهای پرخطر، استفاه از وسایل محافط مانند کلاه ایمنی دوچرخه یا موتور سیکلت و کمربند ایمنی در حین رانندگی
عفونی	پرهیز از هر گونه تماس با افراد آلوده به خصوص مبتلایان به مننژیت
بدخیم (سرطانی)	ترک سیکار و پرهیز از در معرض قرار گرفتن دود دست دود، مواد شیمیایی
خوش خیم (غیر سرطانی)	اگرچه هیچ روش پیشگیری خوبی برای این موارد شناخته نشده است اما تشخیص زودرس و درمان در صورت برداشتن تومور خوش خیم در اندازه نسبتاً کوچک، ممکن است از عوارض جدی تر جلوگیری کند.
عروقی	سکته های مغزی با حفظ یک سبک زندگی سالم ورزش، جلوگیری از سیگار کشیدن، محدود کردن مصرف الکل، حفظ وزن سالم) و پایین نگه داشتن فشار خون و کلسترول شما ممکن است کاهش یابد یا از آن جلوگیری شود. اگر فرد مبتلا به دیابت باشد، کنترل مناسب سطح گلوکز می تواند به جلوگیری از بسیاری از بیماری های قلبی عروقی کمک کند. افراد مبتلا به فشار خون بالاو سایر مشکلات پزشکی طبق تجویز پزشک باید داروهای خود را مصرف کند.
ژنتیک	تنها راه كمك به جلوگیری یا كند كردن این شرایط، اجتناب از هرگونه موقعیت یا مواد شیمیایی است كه ممكن است باعث بیان ژنومی یا تسریع در روند ژنتیك شود.
پلاک ها (رسوب مواد در بافت مغز)	بیماری آلزایمر مهمترین بیماری در این نوع از دسته ضایعات مغزی است. سن و ژنتیک احتمالاً در رشد آن نقش دارند، اما این عوامل توسط فرد کنترل نمی شود. با این حال، اکثر محققان نشان می دهند که یک رژیم غذایی سالم، ورزش روزمره و تحریک فکری و اجتماعی احتمالاً پیشرفت این بیماری را کند می کند. علاوه بر این، داروهایی وجود دارد که ممکن است به تأخیر یا جلوگیری از بدتر شدن علائم کمک کند، اگرچه این بیماری به طور کلی متوقف نمی شود.
مرگ و میر سلول مغزی	از آنجا که علل این ضایعات مغزی ناشناخته است، هیچ درمانی مؤثر برای جلوگیری از پیشرفت این ضایعات وجود ندارد. نمونه کلاسیک چنین بیماری بیماری پارکینسون است. مانند بیماری آلزایمر، سن و احتمالاً ژنتیک ممکن است در پیشرفت آن نقش داشته باشد و اکثر محققان پیشنهاد می کنند که یک رژیم غذایی سالم، ورزش روزمره و تحریک فکری و اجتماعی احتمالاً باعث کندی پیشرفت این بیماری می شود.
تشعشعات یونیزه کننده	استفاده از اقدامات احتیاطی مناسب، به ویژه محافظت در برابر اشعه یونیزه کننده