غذاهای فراوری شده، مانند غذاهای آماده، محصولات پخته شده و گوشت های فرآوری شده میتوانند اثرات منفی بر سلامتی و عوارض مختلفی برای بدن شما داشته باشند. این در حالی است که اکثر غذاها به درجاتی از فرآوری شدن نیاز دارند و همه غذاهای فرآوری شده برای بدن مضر نیستند. غذاهای فرآوری شده شیمیایی که غذاهای فوق فرآوری شده نیز نامیده میشوند، دارای قند، مواد مصنوعی، کربوهیدرات های تصفیه شده و چربی های ترانس هستند. به همین دلیل، آنها یکی از عوامل اصلی چاقی و بیماری در سراسر جهان محسوب میشوند.
از طرفی هم متاسفانه در دهه های اخیر، مصرف مواد غذایی فوق فراوری شده به طور چشمگیری در سراسر جهان افزایش یافته است. بر همین اساس ما سعی کرده ایم در این مقاله از پزشکت همه عوارض مصرف غذاهای فرآوری شده را مورد بررسی قرار دهیم.
غذا فرآوری شده چیست؟
این غذاها معمولا حاوی سطوح بالایی از قندهای اضافه شده هستند. اصطلاح “غذای فرآوری شده” میتواند باعث سردرگمی شود زیرا بیشتر غذاها به نوعی فرآوری میشوند. این در حالی است که پردازش مکانیکی مانند چرخ کردن گوشت گاو، گرم کردن سبزیجات یا پاستوریزه کردن غذاها به طور حتم و لزوماً کیفیت غذاها را تغییر نمیدهند. اگر فرایند فرآوری کردن مواد غذایی، مواد شیمیایی یا مواد تشکیل دهنده ای را به ترکیبات آن اضافه نکند، هیچ عوارضی را برای سلامتی بدن ندارند.
با این حال، بین پردازش مکانیکی و پردازش شیمیایی تفاوت وجود دارد.
غذاهای فراوری شده شیمیایی اغلب فقط حاوی مواد تصفیه شده و مواد مصنوعی هستند که ارزش غذایی کمیدارند. آنها احتمال دارد مواد طعم دهنده شیمیایی، رنگ ها و شیرین کننده ها را به مواد غذایی اضافه کنند. این غذاهای فوق فرآوری شده در مقایسه با غذاهای کامل، گاهی اوقات غذاهای “افزودنی” نامیده میشوند. چند نمونه از غذاهای فوق فرآوری شده عبارتند از:
- غلات صبحانه
- کراکر و چیپس
- آب نبات و بستنی
- غذاهای منجمد یا آماده
- نان های بسته بندی شده
- محصولات پنیر فرآوری شده
- رشته فرنگی و سوپ فوری
- نوشابه ها و سایر نوشیدنی های شیرین
- محصولات پخته شده، از جمله پیتزا، کیک، و شیرینی
- گوشت های بازسازی شده، مانند سوسیس، ناگت و ژامبون فرآوری شده
آیا غذاهای فراوری شده برای شما مضر هستند؟
محصولات فوق فراوری شده مانند چربی های اشباع، شکر اضافه شده و نمک طعم خوبی دارند و اغلب ارزان هستند. با این حال، آنها معمولا حاوی موادی هستند که در صورت مصرف بیش از حد ممکن است مضر باشند. این غذاها همچنین حاوی فیبر غذایی کمتر و ویتامین های کمتری نسبت به غذاهای کامل هستند.
بررسی های صورت گرفته بر روی بیش از 100000 بزرگسال، نشان داد که مصرف 10 درصد بیشتر غذاهای فوق فرآوری شده با افزایش بیش از 10 درصدی خطر ابتلا به بیماری های قلبی عروقی، بیماری عروق کرونر قلب، و اختلالات عروق مغزی مرتبط است.
محققان با یک بررسی دیگر بر روی تقریباً 20000 بزرگسال، دریافتند که خوردن بیش از 4 وعده غذای فرآوری شده در روز با افزایش خطر مرگ و میر ناشی از همه علل احتمالی مرتبط است. برای هر وعده اضافی، خطر مرگ و میر ناشی از همه علل 18٪ افزایش مییابد. حتی بررسی ها نشان میدهد که خوردن غذاهای بسیار فرآوری شده میتواند منجر به افزایش وزن شود.
اما اینکه چرا مصرف غذاهای فرآوری شده خطرناک هستند به موارد زیر مربوط میشود:
شکر اضافه شده
غذاهای فراوری شده حاوی شکر اضافه شده و اغلب شربت ذرت با فروکتوز بالا هستند. شکر اضافه شده حاوی مواد مغذی ضروری نیست اما کالری بالایی دارد. مصرف منظم بیش از حد قند افزوده میتواند منجر به پرخوری اجباری شود. همچنین با سایر بیماری های زمینه ای مانند چاقی، سندرم متابولیک، دیابت نوع 2 و بیماری های التهابی مرتبط است. غذاها و نوشیدنی های فرآوری شده از جمله منابع اصلی قند افزوده شده در رژیم غذایی هستند. نوشیدنی های شیرین منبع مهمی هستند. مردم بیشتر از آنچه در نوشابه ها تصور میکنند، شکر مصرف میکنند. این در حالی است که کاهش مصرف قند اضافه شده یک راه سریع و موثر برای رعایت یک رژیم غذایی مناسب و متعادل است.
مواد مصنوعی
لیست مواد موجود در پشت بسته بندی مواد غذایی فرآوری شده اغلب مملو از مواد غیرقابل تشخیص است. برخی از آنها مواد شیمیایی مصنوعی هستند که سازنده برای خوش طعم کردن غذا اضافه کرده است.
غذاهای بسیار فرآوری شده اغلب حاوی انواع مواد شیمیایی زیر هستند:
- رنگ های مصنوعی
- طعم دهنده شیمیایی
- عوامل بافت دهنده
- مواد نگهدارنده، که از خراب شدن سریع غذا جلوگیری میکند.
- همچنین، غذاهای فرآوری شده میتوانند حاوی ده ها ماده شیمیایی اضافی باشند که در برچسب آنها ذکر نشده است.
به عنوان مثال، ” طعم مصنوعی ” یک ترکیب اختصاصی است. تولیدکنندگان مجبور نیستند دقیقاً معنای آن را فاش کنند و معمولاً ترکیبی از مواد شیمیایی است.
کربوهیدرات های تصفیه شده
کربوهیدرات ها جزء ضروری هر رژیم غذایی هستند. با این حال، کربوهیدرات هایی که از رژیم غذایی مناسب به دست میآیند فواید سلامتی بسیار بیشتری نسبت به کربوهیدرات های تصفیه شده دارند. بدن کربوهیدرات های تصفیه شده یا ساده را به سرعت تجزیه میکند که منجر به افزایش سریع سطح قند خون و انسولین میشود. هنگامیکه این سطوح کاهش مییابد، ممکن است فرد هوس غذا و خستگی را تجربه کند. از آنجایی که کربوهیدرات های تصفیه شده باعث افزایش و کاهش مکرر قند خون میشوند، مصرف آن ها میتواند خطر ابتلا به دیابت نوع 2 را افزایش دهد. از طرفی هم غذاهای بسیار فرآوری شده اغلب سرشار از کربوهیدرات های تصفیه شده هستند. منابع کربوهیدرات مفید و مناسب برای بدن، عبارتند از:
- غلات کامل
- سبزیجات
- میوه ها
- لوبیا و حبوبات
کاهش ترکیبات مواد مغذی
غذاهای فوق فرآوری شده در مقایسه با غذاهای کامل یا کم فرآوری شده دارای مواد مغذی ضروری بسیار کمی هستند. بهترین راه برای دریافت طیف کامل مواد مغذی ضروری، خوردن غذاهای کامل، فرآوری نشده یا کم فرآوری شده است.
کم فیبر بودن غذاهای فراوری شده
بدون شک فیبر رژیمی فواید زیادی برای بدن شما دارد. حتی میتواند سرعت جذب کربوهیدرات ها را کاهش دهد. همچنین به عنوان یک پری بیوتیک عمل میکند و باکتری های مفید سیستم گوارشی را تغذیه کرده و میتواند به تقویت سلامت قلب کمک کند. این در حالی است که اکثر غذاهای فوق فرآوری شده فیبر بسیار کمی دارند، زیرا فیبر طبیعی در طول پردازش این ترکیبات از بین میرود. غذاهای مفید و مناسب حاوی فیبر زیاد، عبارتند از:
- حبوبات
- سبزیجات
- میوه ها
- آجیل و دانه ها
- غلات کامل
افزایش دهنده کالری
روشی که تولیدکنندگان برای تهیه غذاهای فرآوری شده از آن استفاده میکنند باعث بلع و جویدن راحت تر آنها میشود. اما از آنجایی که بخش زیادی از فیبر در طی فرآوری از بین میرود، انرژی کمتری برای خوردن و هضم آنها مصرف میشود. در نتیجه، خوردن بیشتر این محصولات آسان است. با انجام این کار، فرد کالری بیشتری مصرف میکند در حالی که برای مصرف آنها کالری کمتری میسوزاند. همین وضعیت منجر به افزایش وزن ناخواسته در افراد میشود.
چربی های ترانس
غذاهای فوق فرآوری شده اغلب سرشار از چربی های غیرمفید و ارزان هستند. به عنوان مثال، آنها اغلب حاوی دانه های تصفیه شده یا روغن های گیاهی هستند که میتواند ارزان و ماندگاری طولانی مدتی داشته باشد. تولیدکنندگان با افزودن هیدروژن به روغنهای گیاهی مایع، چربیهای ترانس مصنوعی ایجاد میکنند و باعث جامدتر شدن آنها میشوند.
چربی های ترانس باعث افزایش التهاب در بدن میشوند. آنها همچنین سطح لیپوپروتئین با چگالی کم یا کلسترول “بد” را افزایش و سطح لیپوپروتئین با چگالی بالا یا کلسترول “خوب” را کاهش میدهند.
خوردن چربی های ترانس با افزایش خطر بیماری قلبی، سکته مغزی و دیابت نوع 2 مرتبط است. به عنوان مثال، بررسی های صورت گرفته نشان میدهد که افزایش 2 درصدی انرژی دریافتی از چربی های ترانس با افزایش 23 درصدی در خطر ابتلا به بیماری های قلبی عروقی مرتبط است.
بهترین راه برای جلوگیری از روغن های تصفیه شده و چربی های ترانس، پرهیز از مصرف غذاهای فرآوری شده است. فرد میتواند ترکیبات مناسبی مانند روغن نارگیل یا روغن زیتون را جایگزین آن کند.
عوارض مصرف غذاهای فرآوری شده
نگرانی های متعددی به خصوص در مورد عوارض و خطرات ناشی از مصرف غذاهای فرآوری شده مطرح شده است. در واقع، یک مطالعه اخیر که توسط محققان دانشگاه چپل هیل انجام شد، نشان داد که بیش از 60 درصد از مواد غذایی که سالانه در آمریکا خریداری میشود، بسیار فرآوری شده است. این در حالی است که بسیاری از مواد غذایی برای پیشگیری از فاسد شدن نیاز به فرآوری های اولیه دارند. اما شواهدی وجود دارد که مصرف بیش از حد این محصولات میتواند عوارض زیادی به همراه داشته باشد که شایع ترین آنها عبارتند از:
چاقی
به طور کلی مشخص شده است که مصرف شکر میتواند منجر به بروز چاقی و حتی بسیاری از بیماری های مزمن دیگر شود. چون غذاهای بسیار فرآوری شده اغلب مملو از شکر اضافه شده هستند، اما اگر کلمه “شکر” واقعاً روی برچسب محصولات غذایی درج نمیشود، فریب نخورید. حدود 50 کلمه مختلف برای فهرست کردن انواع قند اضافه شده به غذاهای فرآوری شده استفاده میشود. رایج ترین نام ها شربت ذرت، فروکتوز، گلوکز، ساکارز، مالت یا مالتوز، عسل، ملاس یا شهد است.
مصرف شکر باعث ایجاد حس لذت و ولع در مغز میشود که مشابه با اعتیاد به مواد مخدر است. بنابراین، مصرف شکر چقدر زیاد است؟ دستورالعمل های رژیم غذایی 2020-2025 برای آمریکایی ها توصیه میکند قندهای افزوده شده نباید به بیش از 10٪ کالری روزانه محدود شوند. این معادل حدود 12 قاشق چایخوری شکر در روز است.
سندرم متابولیک
مصرف غذاهای فرآوری شده نیز با سندرم متابولیک مرتبط است. سندرم متابولیک به عنوان گروهی از عوامل خطر هستند که میتواند منجر به بروز بیماری قلبی و دیابت نوع 2 شود. سندرم متابولیک زمانی تشخیص داده میشود که هر سه یا بیشتر از پنج عامل خطر زیر وجود داشته باشد:
- افزایش دور کمر با چاقی شکمی
- فشار خون بالا یا نیاز به دارو برای درمان فشار خون بالا
- تری گلیسیرید بالا، یا نیاز به دارو برای کاهش تری گلیسیرید
- سطوح پایین کلسترول HDL (سالم) یا به دلیل سطوح پایین HDL به دارو نیاز دارید.
- بالا بودن گلوکز خون ناشتا یا نیاز به دارو به دلیل بالا بودن گلوکز خون ناشتا
مصرف بیش از حد کربوهیدرات های تصفیه شده ممکن است چندین عوارض احتمالی را به دنبال داشته باشد. نمونه ای از این نوع عوارض متابولیک، افزایش مکرر سطح گلوکز خون است که برای تثبیت نیاز به انسولین دارد. با گذشت زمان، این وضعیت میتواند منجر به مقاومت به انسولین و همچنین افزایش سطح تری گلیسیرید در خون شود. در نهایت این اختلالات متابولیک میتواند خطر ابتلا به بیماری قلبی و دیابت را افزایش دهد.
بیماری التهابی روده
غذاهای فرآوری شده همچنین میتوانند در بروز بیماری التهابی روده که به نام بیماری کرون یا کولیت اولسراتیو نیز شناخته میشود، نقش داشته باشند. علت اصلی آنها نوعی افزودنی شیمیایی به نام امولسیفایر است که برای افزایش ماندگاری و کمک به حفظ شکل یا بافت غذاها استفاده میشود. آنها تقریباً در هر محصول غذایی فراوری شده، از جمله نان، کره بادام زمینی، مخلوط کیک، سس سالاد، سس، ماست، پودینگ، پنیر فرآوری شده، بستنی و دسرها یافت میشوند.
شاید تعجب آور باشد که بدانید امولسیفایرهای مورد استفاده در مواد غذایی فراوری شده مشابه امولسیفایرهای موجود در صابون ها یا مواد شوینده خانگی شما هستند. زیرا وظیفه اصلی امولسیفایر این است که اجازه میدهد آب و روغن مخلوط بمانند، چه برای از بین بردن کثیفی و لکه ها، چه برای نگه داشتن مواد غذایی که معمولاً جدا میشوند.
در بررسی های اخیر، موشهایی که با رژیم غذایی شبیهسازی نوع و مقدار امولسیفایرهای معمولی تغذیه شدهاند، مشخص شد که مصرف آن باعث ایجاد تغییراتی در باکتریهای روده موش ها و چندین بیماری از جمله چاقی و سندرم متابولیک و بیماری التهابی روده شده است. زیرا امولسیفایرهای عملکرد باکتریهای تحت تأثیر لایه محافظ مخاطی که معمولاً میکروبها را از دیواره روده جدا میکند، به خطر میاندازند و منجر به واکنش التهابی و افزایش بروز این بیماریها میشود.
بیماری های خود ایمنی
بیماریهای خودایمنی زمانی که سیستم ایمنی بدن از بین میروند و به سلولهای خود حمله کند، رخ میدهد. بیش از 100 بیماری خودایمنی مختلف وجود دارد، اما شایعتر آنها دیابت نوع 1، لوپوس، مولتیپل اسکلروزیس، آرتریت روماتوئید، بیماری کرون و تیروئیدیت هاشیموتو هستند. در این بیماریها، سیستم ایمنی بدن، سلولهای سالم را به عنوان ناسالم اشتباه میگیرد و به آنها حمله میکند.
تخمین زده میشود که 70 درصد از سیستم ایمنی بدن شما در روده شما قرار دارد. مجرای روده شما با لایه خاصی از سلول ها به نام سلول های اپیتلیال پوشانده شده است که وظیفه آن نقش یک غشای محافظ است. سلول های اپیتلیال روده توسط اتصالات محکم به یکدیگر متصل میشوند که به حفظ پیوند آنها کمک میکند و سد دفاعی در برابر باکتری ها، سموم و سایر آنتی ژن های مضر را تقویت میکند. اما زمانی که این اتصالات محکم در معرض خطر قرار میگیرند، دفاع بدن را ضعیف میکنند و میتوانند با افزایش نفوذپذیری روده، آنتی ژن های مضر را در بدن قرار دهند. این وضعیت “روده نشتی” نامیده میشود و در حال حاضر یک موضوع داغ در تحقیقات پزشکی است.
تحقیقات نشان داده است که هفت ماده افزودنی رایج که به وفور در غذاهای فرآوری شده یافت میشود میتواند به اتصالات سفت آسیب برساند، آنها را ضعیف تر کرده و نفوذپذیری روده را افزایش میدهد. این به نوبه خود راهی را برای سموم برای آسیب رساندن به بدن باز میکند که میتواند احتمال ابتلا به یک بیماری خودایمنی را افزایش دهد.
هفت افزودنی شناسایی شده شامل گلوکز، نمک، امولسیفایرها، حلالهای آلی، گلوتن، ترانس گلوتامیناز میکروبی و نانوذرات هستند. همگی در محصولات غذایی فرآوری شده استفاده میشوند.
سرطان روده بزرگ
غذاهای فرآوری شده نیز ممکن است خطر ابتلا به سرطان روده بزرگ را افزایش دهند. یکی از عوامل خطر این وضعیت گوشت های فرآوری شده است که شامل گوشت ناهار، بیکن، سوسیس، هات داگ و گوشت گاو یا هر فرآورده گوشتی دیگری است که به منظور حفظ و نگهداری، تحت فرآوری شیمیایی قرار گرفته است. این خطر همچنین شامل مصرف گوشت قرمز مانند گوشت گاو هم میشود.
مصرف روزانه 50 گرم گوشت فرآوری شده یا قرمز، که تقریباً معادل یک هات داگ کوچک یا دو تکه بیکن است، خطر ابتلا به سرطان روده بزرگ را تا 18 درصد افزایش میدهد. اعتقاد بر این است که این خطر یا از مواد شیمیایی استفاده شده برای نگهداری این گوشت ها یا فرآیند پخت و پز آنها ناشی میشود. به هر حال هر دو با قرار گرفتن در معرض ترکیبات سرطان زا مرتبط هستند.
اضطراب و افسردگی
اگر هنوز مجبور نیستید به مصرف مواد غذایی فراوری شده نگاهی دقیق بیندازید، در اینجا یک خطر دیگر برای سلامتی وجود دارد که باید در نظر بگیرید.
رژیم های غذایی سرشار از غذاهای فرآوری شده نیز با افزایش میزان اضطراب و افسردگی مرتبط هستند. یک نظریه این است که قرار گرفتن در معرض آن قندهای اضافه شده میتواند در روده شما، جایی که اکثریت تولید سروتونین در آن اتفاق میافتد، اختلالی را ایجاد کند.
سروتونین یک تثبیت کننده خلق و خوی مهم است. هنگامیکه یک رژیم غذایی حاوی افزودنی های شیمیایی رایج در غذاهای فرآوری شده باشد، میتواند بر توانایی بدن برای حفظ سطوح سالم سروتونین تأثیر منفی بگذارد.
علاوه بر این، به یاد داشته باشید که تمام آن قندهای اضافه شده باعث افزایش گلوکز خون و افزایش تولید انسولین میشوند که میتواند منجر به بیش فعالی و به دنبال آن بیحالی شود. همچنین، از آنجایی که قندهای اضافه شده میتوانند به شدت اعتیادآور شوند، بدن شما به طور مداوم بیشتر میل میکند و این روند را بارها و بارها تکرار میکند.
انواع فرآوری مواد غذایی
یک سیستم محبوب برای طبقه بندی غذاهای فرآوری شده در سال 2009 معرفی شد که طبقه بندی NOVA نام داشت. این فهرست انواع فرآوری مواد غذایی را به صورت زیر تقسیم بندی میکند:
غذاهای فرآوری نشده یا کم فرآوری شده
غذاهای فرآوری نشده شامل بخشهای غذای خوراکی طبیعی گیاهان و حیوانات است. غذاهایی که کم فراوری شده اند محتوای غذایی غذا را تغییری اساسی نمیدهد. به عنوان مثال میتوان به فرایندهایی مانند تمیز کردن و حذف قطعات غیرقابل خوردن یا ناخواسته، آسیاب کردن، سرد کردن، پاستوریزه کردن، تخمیر، انجماد و بسته بندی خلاء اشاره کرد. این فرایندها اجازه میدهد تا غذا برای مدت زمان بیشتری ذخیره شوند. بسیاری از میوه های تازه، سبزیجات، غلات کامل، آجیل، گوشت و شیر در این دسته قرار میگیرند.
مواد آشپزی فرآوری شده
مواد غذایی که از مواد غذایی با حداقل فرآوری شده با فشار دادن، تصفیه، آسیاب کردن یا آسیاب به دست میآیند. آنها معمولاً به تنهایی خورده نمیشوند، اما برای تهیه غذاهای کم فرآوری شده استفاده میشوند. به عنوان مثال میتوان از روغن های گیاهان، دانه ها و آجیل ها، یا آرد و ماکارونی که از غلات کامل تهیه شده اند، نام برد.
غذاهای فرآوری شده
برخی از میوه ها و سبزیجات کنسرو شده، برخی از پنیرها، نان تازه تهیه شده و کنسرو ماهی نمونه هایی از غذاهای فرآوری هستند. این غذاها معمولاً از حداقل ۲ تا ۳ ماده تشکیل میشوند و میتوان آنها را به راحتی و بدون آمادهسازی بیشتر مصرف کرد.
غذاهای فوق فرآوری شده
این دسته همچنین معمولاً به عنوان “غذاهای بسیار فرآوری شده” نامیده میشود، اینها غذاهایی از گروه قبلی هستند که ترکیب بیشتری مانند نمک، شیرین کننده ها یا چربی و رنگ ها و طعم دهنده های مصنوعی و مواد نگهدارنده را نیز دارند.
حدس زده میشود که این غذاها به طور خاص طراحی شده اند تا هوس ها را افزایش دهند تا مردم در خوردن آنها زیاده روی کنند و بیشتر آنها را بخرند.
معمولاً با حداقل آماده سازی اضافی آماده مصرف هستند. به عنوان مثال میتوان به نوشیدنی های شیرین، کلوچه ها، برخی کراکرها، چیپس ها و غلات صبحانه، برخی از شام های یخ زده و گوشت های ناهار اشاره کرد.
سخن آخر
در دهه های اخیر، غذاهای فوق فراوری شده در رژیم های غذایی در سراسر جهان رایج شده است. با این حال، مصرف مقادیر زیادی از این غذاها خطرات سلامتی را افزایش میدهد.
برای ایجاد تعادل مجدد در رژیم غذایی یا متعادل تر کردن آن، فرد میتواند غذاهای فوق العاده فرآوری شده را با غذاهای کامل، از جمله غلات، آجیل، دانه ها، گوشت بدون چربی، میوه ها، سبزیجات و حبوبات جایگزین کند.
به عنوان یک قاعده کلی، توصیه می شوند که غذاهای فرآوری نشده یا کم فرآوری شده را در رژیم غذایی خود قرار دهید. از مصرف محصولات فرآوری شده تا حد امکان خودداری کنید. برچسب تغذیه و لیست مواد تشکیل دهنده روی مواد غذایی را حتما بخوانید. اطلاعات روی برچسب می تواند ابزار مفیدی در تصمیم گیری برای خرید و مصرف مواد غذایی باشد.