تنبلی چشم

تنبلی چشم که در اصطلاح پزشکی به آن «آمبلوپیا» نیز گفته می شود زمانی اتفاق می افتد که مغز چشم سالم را برای دیدن انتخاب می کند و در نهایت یکی از چشم ها کارایی خود را از دست خواهد داد. در نهایت نیز مغز به کلی سیگنال های دریافتی از چشم ضعیف یا همان چشم «تنبل» را نادیده گرفته و به آن ها هیچ توجهی نمی کند. چنین وضعیتی باعث اختلال بینایی فرد خواهد شد. معمولاً چشمی که دچار تنبلی می شود هیچ تفاوتی با چشم سالم نخواهد داشت. البته گاهی اوقات ممکن است چشم در جهت متفاوتی نسبت به چشم دیگر در حرکت باشد. به همین خاطر از اصطلاح «تنبل» برای چشمی که دچار اختلال شده، استفاده می شود. چنین بیماری ای معمولاً فقط یکی از چشم ها را درگیر می کند. ولی به طور کلی دید هر دو چشم تحت تأثیر آن قرار خواهد گرفت.

عارضه تنبلی چشم بیشتر در کودکان اتفاق افتاده و موجب کاهش قدرت بینایی کودک خواهد شد. باید به این نکته دقت داشته باشید که تنبلی چشم کاملاً با چپ شدن چشم یا لوچی متفاوت است. به این موارد استرابیسموس گفته می شود. هرچند که استرابیسموس نیز می توانند در طولانی مدت منجر به بروز تنبلی چشم شود. ولی این اتفاق تنها در صورتی می افتد که چشم سالم بسیار بیشتر از چشم دارای عیوب انکساری مورد استفاده قرار بگیرد.

در صورتی که آمبلیوپیا درمان نشود، ممکن است فرد بینایی اش را به صورت موقت یا دائمی از دست بدهد.

علائم تنبلی چشم

تشخیص آمبلیوپیا یا همان تنبلی چشم در مراحل ابتدایی کار سختی بوده و فقط در صورت وخامت قابل تشخیص است.

علائم هشدار دهنده اولیه این بیماری چشمی شامل موارد زیر می شود:

• دو بینی
• لوچ بودن چشم ها
• عدم هماهنگی ظاهری چشم ها
• درک ضعیف و قدرت تشخیص پایین
• تمایل به نگاه کردن به اشیاء یک سمت
• حرکت یک چشم به سمت عقب و جلو

علت تنبلی چشم

بروز بیماری آمبلیوپیا ارتباط مستقیمی با مشکلات مغزی دارد. در این مورد، مسیر های عصبی در داخل مغز که مسئول پردازش بینایی هستند به درستی عمل نکرده و دچار اختلال می شوند. در نتیجه این اختلال مغز از هر دو چشم به اندازه یکسان اطلاعات دریافت نمی کند. بیشتر تمایل به استفاده از یکی از چشم ها دارد.

شرایط و عوامل بسیاری می توانند باعث وابستگی بیشتر مغز به یکی از چشم ها شود. این عوامل شامل موارد زیر می شود:

• کمبود ویتامین آ
• عمل جراحی چشم
• زخم یا جای زخم قرنیه
• افتادگی یکی از پلک ها
• تفاوت قدرت بینایی در هر دو چشم
• آسیب دیدن یکی از چشم ها در نتیجه ضربه
• ژنتیک یا سابقه خانوادگی ابتلا به تنبلی چشم
• استرابیسموس پایدار یا چرخش یکی از چشم ها
• نقص بینایی مثل آستیگماتیسم، نزدیک بینی یا دور بینی
• گلوکوما که به معنی فشار زیاد در چشم است که منجر به بیماری های بینایی و کوری می شود.

به مرور زمان چشمی که کمتر از آن استفاده می شود، تنبل و تنبل تر خواهد شد.

تشخیص تنبلی چشم

بیماری آمبلوپیا یا تنبلی چشم معمولاً فقط برای یکی از چشم ها اتفاق افتاده و در مراحل اولیه والدین و حتی خود کودک متوجه بروز آن نخواهد شد. به همین خاطر معاینات منظم چشم ها در نوزادان و کودکان اهمیت بسیاری دارد. حتی در صورتی که ظاهر چشمان کودک سالم است باید برای تشخیص به موقع آن چشمان کودک مورد معاینه پزشک متخصص قرار بگیرد. انجمن چشم پزشکان آمریکا توصیه می کند که بهتر است کودکان در سنین 6 ماهگی و 3 سالگی تحت معاینه چشم قرار گرفته و از سن 6 تا 18 سال، به فاصله هر 2 سال یکبار به چشم پزشک مراجعه کند.

پزشک متخصص برای ارزیابی وضعیت بینایی فرد از آزمایش چشم استاندارد استفاده می کند. معمولاً این آزمایشات شامل موارد زیر می شود:

• نگاه و معاینه کردن چشم با ذره بین
• تشخیص حروف و اشکال بر روی شکل
• دنبال کردن نور با یک چشم یا با هر دو چشم به صورت همزمان

همچنین پزشک در حین انجام آزمایشات به بررسی قدرت عضلات چشم و قدرت تمرکز آن ها دقت نموده و آن ها را نیز مورد بررسی قرار خواهد داد. معمولاً پزشک به دنبال تشخیص تفاوت های بین هر دو چشم و انحراف به چپ چشم خواهد بود. در اکثر موارد می توان با استفاده از آزمایشات چشمی و معاینه بیماری تنبلی چشم را تشخیص داد.

درمان تنبلی چشم

مؤثر ترین راه برای درمان آمبلیوپیا درمان مشکلات چشمی به وجود آورنده این بیماری است. به بیان دیگر باید به چشم کمک کرد تا بتواند به حالت عادی بازگشته و وظیفه خود را به خوبی انجام دهد. درمان های اولیه برای تنبلی چشم شامل عینک، لنزهای تماسی، پچ چشمی، قطره یا درمان بینایی می شود. هر چقدر تنبلی چشم سریع تر تشخیص داده شده و تحت درمان قرار بگیرد، نتیجه بهتری نیز حاصل خواهد شد. خوشبختانه بیماری آمبلیوپیا حتی اگر در بزرگسالی نیز تشخیص داده شود قابل درمان بوده و جای نگرانی نیست.

عینک/ لنزهای تماسی

اگر بیماری تنبلی چشم کودک یا نوزاد به خاطر نزدیک بینی، دور بینی یا آستیگماتیسم یکی از چشم ها باشد می توان از عینک یا لنزهای تماسی اصلاحی استفاده کرد. تجویز این نوع شیوه های درمانی باید توسط دکتر متخصص صورت بگیرد.

چشم بند یا پچ چشمی

پوشاندن چشم سالم با استفاده از چشم بندهای مخصوص می تواند به استفاده و قوی تر شدن چشم ضعیف تر کمک زیادی کند. احتمال زیاد پزشک معالج پس از تشخیص تنبلی چشم و علت آن، مصرف روزانه 1 تا 2 ساعته از چشم بند را تجویز خواهد کرد. البته مدت زمان استفاده از این چشم بند بستگی به شدت تنبلی چشم دارد. این چشم بند باعث می شود تا مغز از چشم ضعیف تر برای دیدن استفاده کرده و در نتیجه به مرور وضعیت هر دو چشم با هم برابر شود.

قطره های چشمی

قطره های چشمی همانند چشم بند عمل می کنند. زیرا با ریختن قطره در داخل چشم سالم، قدرت دید آن کاهش یافته و در نتیجه مغز به استفاده از چشم ضعیف تر ترغیب می شود. در حقیقت استفاده از قطره های چشمی جایگزینی برای استفاده از چشم بند بوده و به صورت همزمان با هم استفاده نمی شود.

عمل جراحی

در صورتی که چشم فرد چپ شده باشد یا به سمت جهت مخالف چرخیده باشد، ممکن است برای درمان عضلات چشمی نیاز به عمل جراحی باشد. برای درمان تنبلی چشم در این افراد، ابتدا باید انحراف چشم درمان شده و سپس با استفاده از چشم بند یا ورزشهای چشمی تنبلی چشم به طور کامل درمان شود. البته واژه «عمل جراحی تنبلی چشم» واژه درستی نبوده و بهترین واژه جایگزین استفاده از «عمل جراحی استرابیسموس» یا همان عمل جراحی برطرف کردن انحراف چشم است. گاهی اوقات برای برطرف کردن استرابیسموس چشم فرد به بیش از یک عمل جراحی نیاز خواهد بود. همچنین در بعضی از موارد بعد از انجام عمل جراحی استرابیسموس برای استفاده همزمان از هر دو چشم، نیاز است تا فرد از عنیک های مخصوص با لنزهای پریسم prism استفاده کند تا درمان تنبلی چشم مؤثر واقع شود.

اثر چشم بندها تنبلی چشم

بعضی از افراد بر این باورند که استفاده از چشم بندها نه تنها به بهبود تنبلی چشم کمک نکرده بلکه به مرور زمان باعث بروز عیوب انکساری چشم و تشدید تنبلی می شود.

ما نیز به کلی این گفته را رد نمی کنیم ولی فقط در موارد زیر چنین احتمالی وجود دارد:

• کودک کم سن و سال بوده و سیستم بینایی اش در حال تکامل است.
• چشم بند در تمام ساعات بیداری بر روی چشمان کودک قرار داشته باشد.
• یک چشم به صورت کامل پوشانده شده و کودک هیچ چیزی را با آن نتواند ببیند.

درمان تنبلی چشم در نوجوانان و بزرگسالان

برای سال های متمادی، پزشکان بر این باور بودند که این بیماری در صورتی که در کودکی مداوا نشود، دیگر هیچ امیدی به بهبود آن نبوده و نمی توان در سنین بزرگسالی آن را درمان کرد. به گفته پزشکان متخصص بهترین و حیاتی ترین زمان برای شروع درمان تنبلی چشم سن 8 سال است و با عبور از این زمان درمان آن غیر ممکن خواهد شد. اما تحقیقات و مطالعات جدید نشان داده است که می توان تنبلی چشم نوجوانان و بزرگسالان را با استفاده از برنامه های کامپیوتری ای که باعث تحریک تغییرات عصبی می شوند درمان نموده و کیفیت و دقت بینایی فرد را تا حد قابل توجهی بهبود بخشید.

یکی از این برنامه های کامپیوتری که با نام RevitalVision تولید شده در بهبود بینایی کودکان و بزرگسالان مبتلا به تنبلی چشم موفق بوده و توانسته است تا کیفیت بینایی فرد را تا حد زیادی به حالت نرمال خود بازگرداند. این شیوه درمانی شامل 40 جلسه 40 دقیقه ای می شود که برای اتمام آن چندین هفته زمان نیاز است. در مطالعه آزمایشگاهی ای که بر روی 33 کودک و بزرگسال مبتلا به این بیماری صورت گرفت (افراد 9 تا 54 ساله)، نزدیک به 70.5 درصد از افراد بعد از استفاده از تمرینات RevitalVision بینایی شان تا حد قابل قبولی بهبود یافته بود.

نتیجه گیری

این بیماری زمانی اتفاق می افتد که مغز چشم سالم را برای دیدن انتخاب می کند و در نهایت یکی از چشم ها کارایی خود را از دست می دهد.  در نهایت نیز مغز به کلی سیگنال های دریافتی از چشم ضعیف یا همان چشم «تنبل» را نادیده گرفته و دیگر به آن ها توجهی نمی کند. چنین وضعیتی باعث اختلال بینایی فرد و در نتیجه این بیماری خواهد شد.

نکته مهم در این بیماری و درمان آن، تشخیص به موقع و شروع روند درمانی است. بهترین سن برای درمان این بیماری کودکان سنین 7 تا 9 سال بوده و بعد از گذشت این زمان طلایی درمان کار دشوار تری خواهد بود. در نتیجه حتماً برای انجام تست های بینایی در سنین گفته شده اقدام کنید و در صورت تشخیص ابتلای کودک بلافاصله برای شروع روند درمان با پزشک متخصص مشورت کنید. بسیاری از کودکان با استفاده از چشم بندها مشکل داشته و از زدن آن ها ممانعت می کنند. در این صورت بهتر است برای درمان های جایگزین با پزشک متخصص صحبت کرده و از درمان های دیگری برای کودکتان استفاده کنید.