ارتوپنه یا orthopnea و یا راست دمی، تنگی نفسی است که هنگام خوابیدن رخ می دهد. این تنگی نفس، فرد را در حالت خوابیده تحت تأثیر قرار می دهد. ارتوپنه در موقعیت های دیگر مانند ایستادن یا نشستن فروکش می کند و برطرف می شود. ارتوپنه اغلب یک علامت نارسایی قلبی یا بیماری ریوی است، اما همچنین می تواند ناشی از سایر بیماری ها باشد. برای افراد مبتلا به ارتوپنه، مشکل تنفسی معمولاً پس از بلند شدن از حالت افقی به سرعت از بین می رود.
ارتوپنه از کلمات یونانی “ortho”، به معنی مستقیم یا عمودی و “pnea”، به معنای تنفس تشکیل شده است. سایر تغییرات مشابه با این علامت عبارتند از:
- پلاتیپنه. اختلال پلاتیپنه هنگام ایستادن باعث تنگی نفس می شود.
- ترپوپنه. اختلال ترپوپنه هنگام خوابیدن به پهلو باعث تنگی نفس می شود.
ارتوپنه چه علائمی دارد؟
ارتوپنه خودش به تنهایی یک علائم از بیماری محسوب می شود. مردم اغلب ارتوپنه را به عنوان احساس گرفتگی در قفسه سینه توصیف می کنند که باعث اختلال در تنفس می شود. برخی از افراد ممکن است درد قفسه سینه را هم داشته باشند.
شدت ارتوپنه می تواند از خفیف یا شدید متغیر باشد. در بعضی از افراد وقتی از یک یا دو بالش برای بالا بردن قسمت بالای بدن خود استفاده می کنند، این علائم از بین می رود؛ اما در برخی افراد ممکن است این علائم با مشکلات تنفسی همراه شود که فقط با نشستن یا ایستادن علائم آنها فروکش می کند.
این شرایط می تواند با علائم دیگری همراه باشد که به علت اصلی بیماری بستگی دارد. به عنوان مثال، یک علت شایع ارتوپنه، نارسایی قلبی است که می تواند علائم زیر را نیز ایجاد کند:
- گیجی
- خستگی
- حالت تهوع
- تغییر در اشتها
- افزایش ضربان قلب
- سرفه مداوم یا خس خس سینه
هنگامی که فردی در حال تجربه ارتوپنه است، تنگی نفس معمولاً در عرض یک دقیقه هنگام دراز کشیدن رخ می دهد. به همین ترتیب، اگر فرد بنشیند یا سر خود را بلند کند، تنگی نفس معمولاً به سرعت برطرف می شود. علاوه بر تنگی نفس فرد مبتلا به ارتوپنه ممکن است سرفه یا خس خس سینه را که در حالت خوابیده ایجاد می شود، را نیز تجربه کند.
افرادی که ارتوپنه دارند معمولاً در نهایت خود را جمع می کنند تا کمی بخوابند. گاهی اوقات بیمار فقط یک یا دو بالش اضافی لازم دارد تا از این علائم خلاص شوید. سایر افراد ممکن است مجبور شوند به صورت نشسته بخوابند.
در حقیقت، پزشکان معمولاً شدت ارتوپنه را با پرسیدن اینکه بیمار برای خوابیدن به چه تعداد بالش نیاز دارد، مشخص می کنند. سپس پزشک به طور معمول پاسخ را در پرونده پزشکی بیمار به عنوان ارتوپنه دو بالش یا ارتوپنه سه بالش ثبت می کند. پزشکان به این اطلاعات نیاز دارند؛ زیرا بدتر شدن ارتوپنه اغلب نشانه ای از بدتر شدن نارسایی قلبی است.
چه عواملی منجر به ارتوپنه می شود؟
ارتوپنه اغلب از بیماری هایی که بر عملکرد طبیعی ریه ها تأثیر می گذارند، ناشی می شود. حتی بیماری های قلبی می توانند منجر به بروز این عارضه شوند.
وقتی کسی صاف دراز می کشد، نیروی جاذبه زمیت باعث توزیع مجدد مایعات در بدن می شود. به طور معمول، دراز کشیدن باعث می شود که مقداری از مایعات در قسمت تحتانی بدن، به ویژه پاها و اندام های شکم، در ناحیه قفسه سینه توزیع شود. این توزیع مجدد مایعات در حالت عادی کاملاً جزئی است و در بیشتر افراد هیچ تأثیری در تنفس ندارد.
با این وجود، افراد مبتلا به نارسایی احتقانی قلب مقدار قابل توجهی مایعات اضافی در بدن دارند و هنگامی که این مایعات اضافی توزیع مجدد می شود، قلب ضعیف شده قادر به انجام کارهای اضافی نیست. در نتیجه، احتقان ریوی و ادم زودرس ریوی ممکن است رخ دهد که منجر به تنگی نفس می شود.
- نارسایی قلبی تنها علت ارتوپنه نیست، اما تا حد زیادی شایع ترین علت آن است.
- ارتوپنه همچنین در افراد مبتلا به گواتر (بزرگ شدن غده تیروئید) دیده شده است که می تواند هنگام خوابیدن مانع جریان هوا در مجاری هوایی فوقانی شود.
- چاقی شدید می تواند باعث ارتوپنه شود، نه با توزیع مجدد مایعات، بلکه به دلیل جابجایی توده شکمی هنگام خوابیدن است که می تواند ظرفیت ریه را تحت تأثیر قرار دهد.
- آپنه خواب همچنین می تواند علائمی شبیه به ارتوپنه، یا بیشتر اوقات به PND ایجاد کند. ارتوپنه همچنین به عنوان یک علامت در افرادی که فلج یک یا هر دو عضله دیافراگم (عضلات تنفسی) دارند گزارش شده است.
- گاهی اوقات افراد مبتلا به آسم یا برونشیت مزمن در حالت خوابیده بیشتر دچار مشکلات تنفسی می شوند. علائم خس خس سینه و تنگی نفس که با این شرایط اتفاق میفتد ، معمولاً پس از نشستن به سرعت از بین نمی رود، اما رفع آن به زمان بیشتری نیاز دارد.
افراد مبتلا به بیماری های قلبی با شرایط زیر ممکن است در معرض خطر این عارضه قرار بگیرند:
- سیگاری ها
- افرادی که اضافه وزن دارند.
- سابقه خانوادگی بیماری قلبی و سکته مغزی
- سابقه فشار خون بالا، دیابت یا سطح کلسترول بالا
ارتوپنه چگونه تشخیص داده می شود؟
از آنجا که ارتوپنه معمولاً علامت یک بیماری دیگر مانند نارسایی قلبی است، پزشک سعی می کند علت اصلی بیماری را تشخیص دهد. برای تشخیص علت اصلی آن، پزشک ممکن است معاینه بدنی را انجام دهد و شدن و زمان مشکلات تنفسی را بررسی کند. پزشک همچنین در مورد علائم دیگر بیمار سوالاتی می پرسد و سابقه پزشکی فرد را مرور می کنند.
بسته به علت، پزشک ممکن است یک یا چند آزمایش زیر را توصیه کند:
- گاز خون شریانی. گاز خون شریانی نوعی آزمایش خون است که میزان اکسیژن دریافتی خون فرد را بررسی می کند.
- آزمایشات عملکرد ریوی. این آزمایشات شامل اسپیرومتری بوده که شامل تنفس در دستگاه است. یک پزشک می تواند از نتایج این آزمایشات برای تعیین عملکرد خوب ریه ها استفاده کند.
- اشعه ایکس یا سی تی اسکن از قفسه سینه. این آزمایشات از قسمت داخلی قفسه سینه تصویربرداری می کنند. تصاویر به پزشک اجازه می دهد تا مشکلات احتمالی در ریه ها یا قلب را تشخیص دهند.
- الکتروکاردیوگرام (نوار قلب). این آزمایش شامل قرار دادن گیرنده های بر روی پوست فرد برای اندازه گیری سیگنال های الکتریکی از قلب است. پزشکان از نوار قلب برای بررسی عملکرد قلب استفاده می کنند.
- اکوکاردیوگرام. همچنین به عنوان «اکو» شناخته می شود. اکو نوعی اسکن اولتراسوند است که با استفاده از امواج صوتی، از قلب تصویری ایجاد می کند. پزشکان از این تست برای بررسی هر گونه مشکل در قلب استفاده می کنند.
ارتوپنه چگونه درمان می شود؟
قرار دادن بالش زیر سر در هنگام خواب می تواند در تسکین علائم ارتوپنه موثر باشد. هدف از درمان ارتوپنه کاهش علائم و رفع علت اصلی آن است.
برخی از افراد ممکن است با خوابیدن در موقعیت بلندتر بتوانند علائم را به طور موقت از بین ببرند. یک روش ساده برای این کار بالا بردن قسمت بالاتنه با استفاده از بالش است. اگر فرد دارای اضافه وزن یا چاقی باشد، کاهش وزن نیز ممکن است به تسکین علائم ارتوپنه کمک کند. یک پزشک یا یک متخصص رژیم درمانی می تواند در مورد یک ورزش یا برنامه رژیم غذایی برای کاهش وزن توصیه های لازم را به بیمار ارائه دهد.
پزشکان نارسایی قلبی را با دارو، جراحی و دستگاه ها درمان می کنند. داروهایی که باعث بهبود ارتوپنه در افراد مبتلا به نارسایی قلبی می شوند عبارتند از:
- داروهای ادرار آور. این داروها از تجمع مایعات در بدن جلوگیری می کنند.
- مهارکننده های آنزیم مبدل آنژیوتانسین (ACE). این داروها برای افرادی که نارسایی قلبی چپ دارند توصیه می شود. آنها جریان خون را بهبود می بخشند و از عملکرد زیاد قلب جلوگیری می کنند.
- مسدود کننده های بتا. این دارو ها برای افرادی که نارسایی قلبی دارند نیز توصیه می شود. بسته به شدت نارسایی قلبی، داروهای دیگری نیز وجود دارد که پزشک ممکان است آنها را تجویز کند.
در موارد ابتلا به بیماری انسداد مزمن ریوی (COPD)، پزشک داروهایی را برای شل کردن مجاری تنفسی و کاهش التهاب ریه ها تجویز می کند.
ارتوپنه اغلب علامت یک بیماری زمینه ای قلب است. درمان این بیماری ممکن است شامل مراقبت مداوم و تغییر سبک زندگی باشد. بسته به شدت بیماری قلب، گاهی اوقات فرد احتمال دارد به جراحی نیاز داشته باشد.
به افراد با ریسک بالای بیماری های قلبی و عروقی توصیه می شود برای تسکین علائم خود موارد زیر را رعایت کنند.
- به طور منظم تمرین کنید.
- رژیم غذایی سالم مصرف کنید.
- فشار خون خود را مدیریت کنید.
- قند خون خود را در حد طبیعی نگه دارید.
- وزن سالم بدن باید در این افراد حفظ شود.
سخن آخر
ارتوپنه تنگی نفس است که هنگام خوابیدن اتفاق میفتد؛ اما معمولاً در حالت نشسته یا ایستاده برطرف می شود. ارتوپنه اغلب یک علامت نارسایی قلبی است، اما به دلیل شرایط دیگری که بر عملکرد طبیعی ریه ها تأثیر می گذارد، مانند COPD، می تواند ایجاد شود. مبتلایان به این عارضه باید برای ارزیابی وضعیت سلامتی خود به پزشک مراجعه کنند. درمان ارتوپنه به علت اصلی آن بستگی دارد. با این حال علائم می تواند بلند کردن سر و سینه با چند بالش، به طور موقت تسکین پیدا کند.
پیش آگهی و میزان موفقیت درمان این بیماری به علت اصلی و شدت علائم و نوع درمان آن بستگی دارد. داروها و سایر روش های درمانی می توانند در تسکین ارتوپنه و شرایط ایجاد کننده آن مانند نارسایی قلبی و COPD موثر باشند.
