اصطلاح فانتوسمی یا توهم بویایی به شرایطی اشاره دارد که در آن فرد بویی را حس می‌کند که در واقع وجود ندارد. این بوهای غیر واقعی بین افراد مختلف، متفاوت است، با این حال معمولاً ناخوشایند هستند. مواردی مانند بوی نان تست سوخته، بوی فلز یا مواد شیمیایی، از این جمله‌اند. علل احتمالی بروز این وضعیت از پولیپ بینی تا سکته مغزی متغیر است.
یکی دیگر از اصطلاحاتی که به جای فانتوسمی استفاده می‌شود، توهم بویایی است. از جمله علل بروز توهم بویایی، عبارت‌اند از:
- مشکلات بینی، مانند سینوزیت
- شرایط مرتبط با سیستم عصبی یا مغز، از جمله میگرن، سکته مغزی یا اسکیزوفرنی
در این مقاله از پزشک درباره علل و علائم فانتوسمی و نحوه تشخیص آن از بیماری‌های مرتبط مانند پاروسمی، اطلاعات مفیدی ذکر شده است. به طور کلی، فانتوسمی اختلالی است که با حس بویایی فرد مرتبط است. این اختلال زمانی اتفاق می‌افتد که فرد بویی را حس کند که در واقع وجود ندارد. این بو ممکن است فقط در یک طرف بینی ظاهر شود یا هر دو سوراخ بینی را تحت تاثیر قرار دهد.
فانتوسمی نسبتاً نادر است. این وضعیت حدود 10 تا 20 درصد از اختلالات مربوط به حس بویایی را تشکیل می‌دهد. در اغلب موارد، فانتوسمی علتی برای نگرانی نیست و خود به خود از بین می‌رود. با این حال، در برخی موارد، فانتوسمی می‌تواند نشانه‌ای از یک بیماری زمینه‌ای جدی باشد. بنابراین افراد باید همیشه این علامت را با پزشک خود در میان بگذارند.
علائم فانتوسمی یا توهم بویایی
برخی از بوهای ناشی از فانتوم خوشایند هستند. با این حال، افراد مبتلا به فانتوسمی اغلب بوهای ناخوشایند، زننده یا منزجر کننده را تجربه می‌کنند. از جمله این موارد، ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- بوی گاز
- بو بدن
- بوی زباله
- دود سیگار
- بوی عطر قوی
- نان تست سوخته
- بو غذای سوخته
- بوی شیمیایی یا فلزی
- بو فساد یا پوسیدگی
- بوی کهنه یا جسم کپک زده
- تخم مرغ فاسد (هیدروژن سولفید)
- بوی حاصل از سوزاندن لاستیک
گاهی اوقات ممکن است که افراد این بو را تشخیص ندهند. علاوه براین برخی افراد گزارش می‌دهند که بوی ناشناخته‌ای را استشمام می‌کنند. اختلال فانتوسمی می‌تواند احساس ناراحتی ایجاد کند و ممکن است در زندگی روزمره فرد مشکلاتی را به وجود آورد. این اختلال می‌تواند بر حس چشایی فرد تأثیر بگذارد و منجر به کاهش اشتها و کاهش وزن شود.
بسته به علت اصلی ایجاد کننده این وضعیت یا ابتلا به هر بیماری دیگر، ممکن است علائم دیگری نیز همزمان با احساس بوی ناخوشایند و نامطلوب تجربه شود. به عنوان مثال، تحقیقات نشان داده است که احساس بوی نامطلوب غیر واقعی، می‌تواند در افراد جوان یا افرادی که در برخی موارد علائم استرس و اضطراب را نیز تجربه می‌کنند، رخ دهد.
فانتوسمی شرایطی است که باعث می‌شود بوهایی را حس کنید که در واقع وجود ندارند. این اختلال نوعی از توهم بویایی به حساب می‌آید. این بوها می‌توانند به صورت پایدار یا موقتی احساس شوند. علل مختلفی می‌توانند باعث بروز فانتوسمی شوند. مواردی مانند التهاب سینوس‌ها، عفونت دستگاه تنفسی فوقانی، آسیب به سر، تومور مغزی، عوارض داروها و بیماری پارکینسون، از این جمله‌اند. فانتوسمی ممکن است کیفیت زندگی فرد را نیز تحت تاثیر قرار دهد.
افرادی که این اختلال را تجربه می‌کنند، شرایط متفاوتی را گزارش می‌کنند. به عنوان مثال بویی که افراد حس می‌کنند، گسترده و متنوع است.
فانتوسمی در مقابل پاروسمیا
اختلال فانتوسمی گاهی اوقات با نوعی توهم بویایی شایع که به نام پاروسمی شناخته می‌شود، اشتباه گرفته می‌شود. افراد مبتلا به پاروسمی مبتلا به نقص در حس بویایی خود هستند. آنها بوهایی را استشمام می‌کنند که در واقع وجود دارند، اما رایحه آنها را به درستی ادراک نمی‌کنند. طبق نتایج یک بررسی سیستماتیک، امکان ابتلا به فانتوسمی و پاروسمی به طور همزمان وجود دارد.
به طور کلی افراد مبتلا به فانتوسمی بوی نامطبوعی را استشمام می‌کنند که در واقع وجود ندارد. افراد ممکن است رایحه‌های مختلفی را احساس کنند.
یک مطالعه کوچک در سال 2021 نشان داد که فانتوسمی ممکن است با ابتلا به COVID-19 مرتبط باشد. پس از ابتلا به کووید ۱۹، حس بویایی می‌تواند بازگردد، ولی ممکن است با تغییراتی رو به رو شوید.
شایع ترین علل بروز فانتوسمی
توهم بویایی زمانی رخ می‌دهد که مشکلی در سیستم بویایی فرد وجود داشته باشد. به طور معمول، مولکول‌های بو وارد بینی شده و در مخاط بینی حل می‌شود. پس از حل شدن مولکول‌ها، از طریق مخاط بینی جذب می‌شوند و گیرنده‌های بویایی را تحریک می‌کنند. به کمک این فرآیند مغز ما می‌تواند بوها را تشخیص دهد.
شایع‌ترین علت فانتوسمی یا توهم بویایی، بیماری‌های سینوزال است که 52 تا 72 درصد از کل اختلالات بویایی را تشکیل می‌دهد. تحقیقات نشان می‌دهد که عفونت شدید یا التهاب سینوس‌ها منجر به بروز مشکلات بویایی شدیدتر می‌شود. شرایط خفیف سینوس فقط باعث ایجاد مشکلات بویایی خفیف می‌شود. علل شایع بروز فانتوسمی، عبارت‌اند از:
- ضربه به سر
- عفونت تنفسی فوقانی
- وارد شدن آسیب به داخل جمجمه
- رینیت آلرژیک (آلرژی به مواد آلرژن)
- پولیپ بینی (رشد پولیپ در مجاری بینی و سینوس‌ها)
- رینوسینوزیت (التهاب مجاری بینی و حفره‌های سینوسی)
بیماری ها و بروز فانتوسمی
برخی اختلالات بویایی مانند فانتوسمی ممکن است نشانه اولیه ابتلا به یک بیماری نورودژنراتیو باشد. اکثر افراد مبتلا به بیماری پارکینسون تغییراتی را در توانایی بویایی و چشایی خود تجربه می‌کنند. شرایطی که ممکن است باعث بروز توهم بویایی شوند، عبارت‌اند از:
- بیماری پارکینسون (اختلال عصبی پیشرونده مغز)
- اختلال شناختی خفیف (مرحله اولیه از دست دادن حافظه و توانایی تفکر)
- پارکینسونیسم (گروهی از شرایط عصبی که بر حرکت بیماران تأثیر می‌گذارند)
- بیماری آلزایمر (اختلال پیشرونده در مغز که حافظه و قدرت تفکر را کاهش می‌دهد)
- مولتیپل اسکلروزیس (MS) (یک شرایط بالقوه ناتوان کننده که بر سیستم عصبی مرکزی تأثیر می‌گذارد)
داروها و بروز فانتوسمی
علاوه براین عوارض ناشی از مصرف دارو، مسئول بروز حدود 12 درصد از تمام اختلالات بویایی است. خوشبختانه، این عوارض به طور معمول پس از قطع مصرف دارو قابل برگشت هستند. از جمله داروهایی که ممکن است منجر به بروز اختلال فانتوسمی شوند، عبارت‌اند از:
- داروهای دیورتیک (داروهای ادرار آور)
- شیمی درمانی (روشی برای درمان سرطان)
- داروهای ضد تیروئید (بهبود عملکرد تیروئید)
- دارو های کاهنده چربی (برای کاهش کلسترول)
- داروهای ضد میکروبی (آنتی بیوتیک‌ها، ضد قارچ‌ها)
- دارو های ضد آریتمی (سرکوب کننده ریتم غیر طبیعی قلب)
- داروهای ضد افسردگی (برای درمان افسردگی استفاده می‌شوند)
- دارو های ضد تشنج (برای پیشگیری از بروز تشنج استفاده می‌شود)
- مهارکننده‌های آنزیم مبدل آنژیوتانسین (ACE) (برای کاهش فشار خون)
- داروهای داخل بینی (این داروها برای درمان سرماخوردگی استفاده می‌شوند)
- مسدود کننده‌های کانال کلسیم (برای درمان فشار خون بالا و بی نظمی ضربان قلب استفاده می‌شود)
علاوه براین، علائم دیگری نیز ممکن است بروز پیدا کنند.
دیگر علل بروز فانتوسمی
دیگر علل شایع بروز اختلال توهم بویایی، عبارت‌اند از:
- لوپوس
- سرطان
- بارداری
- آسیب مغزی
- هاله میگرنی
- تومور مغزی
- دیابت نوع 2
- نارسایی کلیوی
- بیماری آدیسون
- سندرم کوشینگ
- مصرف کوکائین
- کم کاری تیروئید
- تابش – تشعشعات
- سوء مصرف الکل
- کمبودهای تغذیه‌ای
- عوارض مربوط به بینی
- HIV (ویروس نقص ایمنی انسانی)
- قرار گرفتن در معرض سموم محیطی
- نارسایی کبدی (بروز اختلال در عملکرد کبد)
- برخی از شرایط روانپزشکی از جمله بی اشتهایی، اختلال افسردگی اساسی، اختلال دوقطبی و اسکیزوفرنی
در صورتی که نسبت به ابتلا به فانتوسمی شک دارید، با پزشک معالج خود مشورت کنید. این وضعیت ممکن است ناشی از ابتلا به یک مشکل پزشکی جدی مانند تومور مغزی باشد. اختلال فانتوسمی نیاز به تشخیص و درمان به موقع دارد.
تشخیص فانتوسمی
برای تشخیص توهم بویایی، پزشک معالج از شما یک شرح حال دقیق می‌گیرد و یک معاینه فیزیکی انجام می‌دهد. یادداشت برداری از علائم قبل از قرار ویزیت پزشک، ممکن است که برای شما مفید باشد. مدت زمانی را که مشکلات بویایی و سایر علائم را تجربه کرده‌اید، بنویسید. اگر اخیراً هر گونه ضربه به سر یا بینی را تجربه کرده‌اید، به پزشک معالج خود بگویید.
سایر ابزارهای غربالگری و تشخیص اختلال فانتوسمی، عبارت‌اند از:
- تست شناسایی بو با ریزپوشانی سه موردی
- رینوسکوپی قدامی (بررسی حفره‌های بینی)
- توموگرافی کامپیوتری (CT) سینوس‌ها و بینی
- تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI) مغز
- آندوسکوپی بینی (روشی که در آن از یک لوله باریک دارای دوربین و منبع نور، برای بررسی داخل بینی و سینوس‌ها استفاده می‌شود)
درمان فانتوسمی
روش درمان اختلال توهم بویایی بسته به علت زمینه‌ای ایجاد کننده آن متفاوت است. گزینه‌های درمانی احتمالی برای درمان اختلال فانتوسمی، عبارت‌اند از:
- درمان خود به خود: حدود یک سوم افراد مبتلا به فانتوسمی در طول زمان بهبود علائم را تجربه خواهند کرد.
- جراحی: جراحی برای برداشتن مخاط بویایی ممکن است فانتوسمی را درمان کند. در این روش عملکرد بویایی حفظ می‌شود.
- دارودرمانی: داروهای ضد روان پریشی، داروهای ضد میگرن و داروهای ضد تشنج همگی می‌توانند برای درمان فانتوسمی استفاده شوند.
- سایر موارد: برای درمان فانتوسمی از تحریک جمجمه‌ای و مصرف موضعی کوکائین نیز استفاده شده است.
علاوه براین «آموزش بویایی» می‌تواند به افرادی که حس بویایی خود را در اثر ابتلا به اختلال COVID-19 از دست داده‌اند، کمک کند.
عوارض بروز توهم بویایی یا فانتوسمی
اختلالات بویایی مانند فانتوسمی اغلب منجر به بروز اختلالات چشایی می‌شوند. وقتی طعم یک غذا معمول در اثر ابتلا به فانتوسمی بد یا متفاوت به نظر برسد، احتمال کمتری برای خوردن آن وجود دارد. به همین علت، عوارض احتمالی فانتوسمی، عبارت‌اند از:
- از دست دادن اشتها
- کاهش وزن ناخواسته
- سوء تغذیه و کاهش کیفیت زندگی
فانتوسمی وضعیتی است که باعث می‌شود بویی را حس کنید که در واقعیت وجود ندارد. چندین علت برای توضیح بروز فانتوسمی وجود دارد. مواردی مانند التهاب سینوس‌ها، عفونت دستگاه تنفسی فوقانی، آسیب سر، تومور مغزی، عوارض داروها و بیماری پارکینسون از این جمله‌اند.
پزشک معالج شما ممکن است معاینه فیزیکی، آزمایش بویایی و مطالعات تصویربرداری را برای تشخیص ابتلا به فانتوسمی تجویز کند. فانتوسمی یک اختلال بویایی نسبتاً نادر است که می‌تواند به طور قابل توجهی بر کیفیت زندگی فرد تأثیر بگذارد. درمان این وضعیت می‌تواند کیفیت زندگی فرد را به میزان قابل توجهی بهبود بخشد.
سوالات متداول
آیا فانتوسمی یک اختلال جدی است؟ به طور کلی، اختلال توهم بویایی به خودی خود جدی نیست، اما ممکن است نشانه‌ای از یک مشکل جدی در سلامتی فرد باشد. در صورتی که مشکوک به استشمام بوهایی هستید که در واقع وجود ندارد، با پزشک معالج خود مشورت کنید.
آیا اختلال فانتوسمی به خودی خود از بین می‌رود؟ اختلال فانتوسمی ممکن است خود به خود از بین برود. در برخی از افراد ممکن است پس از سالها تجربه فانتوسمی، این اختلال رفع شود.
آیا اضطراب می‌تواند باعث بروز فانتوسمی شود؟ بله، اضطراب می‌تواند منجر به بروز مشکلات در حس بویایی شود. اگر به این مسئله مشکوک هستید که اضطراب باعث بروز برخی از علائم فیزیکی شده است، با پزشک معالج خود در اینباره صحبت کنید.
آخرین دیدگاه‌ها