آسپرین، که با نام علمی استیل‌سالیسیلیک اسید نیز شناخته می‌شود، یک داروی ضدالتهاب غیراستروئیدی (NSAID) پرمصرف است که به دلیل خواص ضددرد، ضدتب و ضدپلاکتی آن مورد استفاده قرار می‌گیرد.
مکانیسم عمل اصلی آسپرین، مهار آنزیم‌های سیکلواکسیژناز (COX-1 و COX-2) است. این آنزیم‌ها در تولید پروستاگلاندین‌ها نقش دارند که مواد شیمیایی مسئول ایجاد درد، التهاب و تب در بدن هستند. با مهار این آنزیم‌ها، آسپرین به کاهش این علائم کمک می‌کند. علاوه بر این، آسپرین به طور برگشت‌ناپذیر آنزیم سیکلواکسیژناز-۱ (COX-1) را در پلاکت‌ها مهار می‌کند و از تولید ترومبوکسان A2 جلوگیری می‌کند.
ترومبوکسان A2 یک عامل مهم در تجمع پلاکت‌ها و تشکیل لخته خون است. به همین دلیل، آسپرین با دوزهای پایین برای پیشگیری از حملات قلبی و سکته مغزی در افراد در معرض خطر تجویز می‌شود. این اثر ضدپلاکتی آسپرین می‌تواند در صورت مصرف بیش از حد، خطر خونریزی را افزایش دهد و در بروز مسمومیت آسپرین نقش داشته باشد.
شایع ترین علل مسمومیت با آسپرین
مسمومیت آسپرین یا اوردوز آسپرین می‌تواند به دلایل مختلفی رخ دهد. شایع‌ترین علت، مصرف تصادفی دوزهای بالا توسط کودکان است، زیرا قرص‌های آسپرین ممکن است شبیه آب‌نبات به نظر برسند.
در بزرگسالان، مصرف بیش از حد عمدی به قصد خودکشی یا مصرف ناآگاهانه دوزهای بالاتر از حد توصیه شده به دلیل عدم آگاهی از مقدار مجاز یا تداخلات دارویی می‌تواند منجر به علائم مصرف زیاد آسپرین شود. همچنین، مصرف طولانی‌مدت آسپرین با دوزهای بالا، حتی اگر از حد توصیه شده تجاوز نکند، می‌تواند به تدریج منجر به مسمومیت آسپرین مزمن شود، به ویژه در افراد مسن یا کسانی که مشکلات کلیوی یا کبدی دارند. درک صحیح دوز مصرفی و خطرات مصرف خودسرانه آسپرین برای پیشگیری از مسمومیت دارویی با این دارو بسیار مهم است. توجه به هشدارهای مربوط به مصرف آسپرین در کودکان نیز برای جلوگیری از مسمومیت آسپرین در کودکان حیاتی است.
چه مقدار از آسپرین منجر به مسمومیت می شود؟
مصرف بیش از حد آسپرین بیش از تحمل بدن منجر به مسمومیت آن می شود. پزشکان معمولاً این را بر اساس سطوح سمیت خفیف، متوسط و کشنده تقسیم می کنند. اینها بر حسب میلی گرم آسپرین به ازای هر کیلوگرم وزن بدن (میلی گرم بر کیلوگرم) به شرح زیر تقسیم می شوند:
- خفیف: کمتر از 300 میلی گرم بر کیلوگرم
- متوسط: بین 300 تا 500 میلی گرم بر کیلوگرم
- کشنده: بیش از 500 میلی گرم بر کیلوگرم
برای محاسبه وزن خود به کیلوگرم، وزن را بر حسب پوند بر 2.2 تقسیم کنید. به عنوان مثال، یک فرد 150 پوندی حدود 68 کیلوگرم وزن دارد. اگر آنها 34000 میلی گرم آسپرین مصرف کنند، این مقدار خطرناک و جدی خواهد بود.
مطالعه بیشتر: هشدار جدید درباره مصرف آسپرین
علائم مسمومیت با آسپرین
علائم مسمومیت با آسپرین بسته به میزان مصرف و حاد یا مزمن بودن آن می‌تواند متفاوت باشد. در اوردوز آسپرین حاد، علائم اولیه معمولا شامل موارد زیر می باشد:
- دل درد
- استفراغ
- بی قراری
- کاهش ادرار
- عصبی بودن
- سوزش گلو درد
- تنفس سریع و عمیق
- وز وز گوش
- کاهش شنوایی
با پیشرفت مسمومیت، علائم جدی‌تری مانند گیجی، خواب‌آلودگی، تب، عدم تعادل، تشنج و در نهایت کما ممکن است رخ دهد. در مسمومیت آسپرین مزمن، علائم ممکن است تدریجی‌تر ظاهر شوند و شامل خستگی، گیجی خفیف، از دست دادن اشتها، تنفس سریع و تغییرات رفتاری باشد. تشخیص علائم مصرف زیاد آسپرین در مراحل اولیه می‌تواند در بهبود پیامد درمان مؤثر باشد. والدین باید نسبت به علائم اولیه مسمومیت آسپرین در کودکان هوشیار باشند، زیرا ممکن است در ابتدا غیراختصاصی باشند.
تشخیص مسمومیت با آسپرین
تشخیص مسمومیت آسپرین معمولاً بر اساس شرح حال بیمار، علائم بالینی و نتایج آزمایش‌های آزمایشگاهی صورت می‌گیرد. پزشک در مورد میزان و زمان مصرف آسپرین و علائم تجربه شده توسط بیمار سوال خواهد کرد.
آزمایش خون برای اندازه‌گیری سطح سالیسیلات (ماده فعال آسپرین) در خون، ارزیابی وضعیت اسید-باز بدن (آزمایش گازهای خون شریانی)، الکترولیت‌ها و عملکرد کلیه و کبد انجام می‌شود. سطح بالای سالیسیلات در خون تأییدکننده مسمومیت آسپرین است.
همچنین، ممکن است آزمایش‌های دیگری مانند نوار قلب (ECG) برای بررسی اثرات مسمومیت بر قلب و رادیوگرافی قفسه سینه برای ارزیابی وضعیت ریه‌ها انجام شود. تشخیص سریع و دقیق در مدیریت درمان مسمومیت دارویی با آسپرین نقش کلیدی دارد.
مطالعه بیشتر: مصرف آسپرین و خطر سندرم ری در کودکان
مسمومیت با آسپرین چگونه درمان می شود؟
درمان‌های اولیه و اورژانسی:
درمان مسمومیت آسپرین بسته به شدت مسمومیت و زمان سپری شده از مصرف دارو متفاوت است و هدف اصلی، کاهش جذب دارو، افزایش دفع آن و مدیریت علائم و عوارض ناشی از آن است.
در موارد اولیه و در صورت هوشیار بودن بیمار، ممکن است از ذغال فعال خوراکی برای جذب آسپرین در دستگاه گوارش و کاهش جذب آن استفاده شود.
شستشوی معده نیز در برخی موارد خاص و در ساعات اولیه پس از مصرف مقادیر زیاد آسپرین ممکن است در نظر گرفته شود.
برای افزایش دفع آسپرین از بدن، از مایعات داخل وریدی و در صورت لزوم، از روش‌های قلیایی کردن ادرار استفاده می‌شود که باعث افزایش انحلال و دفع سالیسیلات از طریق کلیه‌ها می‌شود.
در موارد شدید اوردوز آسپرین که با علائم جدی مانند نارسایی کلیه، سطح بسیار بالای سالیسیلات یا عدم پاسخ به درمان‌های معمول همراه است، ممکن است از همودیالیز (دستگاه کلیه) برای حذف مستقیم آسپرین از خون استفاده شود.
مدیریت علائم مانند تشنج و حفظ عملکرد تنفسی و قلبی عروقی نیز از اقدامات مهم در درمان مسمومیت دارویی با آسپرین است.
خطرات و عوارض مصرف بیش از حد آسپرین
مصرف بیش از حد آسپرین، چه به صورت حاد و چه مزمن، می‌تواند منجر به خطرات و عوارض جانبی جدی شود. یکی از مهم‌ترین خطرات، اختلال در تعادل اسید-باز بدن است که می‌تواند به اسیدوز متابولیک منجر شود و عملکرد اندام‌های حیاتی را مختل کند.
اثر ضدپلاکتی آسپرین در دوزهای بالا خطر خونریزی، به ویژه خونریزی گوارشی و خونریزی مغزی را افزایش می‌دهد. آسیب به ریه‌ها (ادم ریوی غیرقلبی) و نارسایی کلیه نیز از عوارض جدی مسمومیت آسپرین هستند.
در کودکان، اوردوز آسپرین می‌تواند منجر به سندرم ری (Reye’s syndrome)، یک بیماری نادر اما بالقوه کشنده که مغز و کبد را تحت تأثیر قرار می‌دهد، شود. به همین دلیل، مصرف آسپرین در کودکان مبتلا به بیماری‌های ویروسی مانند آنفولانزا یا آبله مرغان توصیه نمی‌شود. آگاهی از خطرات قرص آسپرین و رعایت دوزهای توصیه شده برای جلوگیری از این عوارض بسیار حائز اهمیت است.
چگونه از مسمومیت آسپرین پیشگیری کنیم؟
پیشگیری از مسمومیت دارویی:
پیشگیری از مسمومیت دارویی با آسپرین و سایر داروها نیازمند رعایت نکات مهمی است. داروها باید دور از دسترس کودکان و در بسته‌بندی‌های ایمن نگهداری شوند. برچسب داروها باید به دقت خوانده شود و دوزهای توصیه شده رعایت گردد. از مصرف همزمان چند دارو بدون مشورت با پزشک یا داروساز خودداری شود، زیرا ممکن است تداخلات دارویی رخ دهد و خطر اوردوز آسپرین یا سایر داروها افزایش یابد.
در مورد مصرف آسپرین در کودکان، همواره باید با پزشک مشورت شود و از مصرف خودسرانه آن اجتناب گردد. افراد مسن و کسانی که مشکلات کلیوی یا کبدی دارند باید در مصرف آسپرین احتیاط کنند و تحت نظر پزشک باشند. آموزش عمومی در مورد خطرات قرص آسپرین و نحوه صحیح مصرف داروها نقش مهمی در کاهش موارد مسمومیت دارویی دارد.
