فتق مثانه

فتق مثانه که به عنوان ستوسل نیز شناخته می شود، هنگامی اتفاق می افتد که بافت حمایتی بین مثانه زنان و دیوار واژن ضعیف و کشیده می شود. این بیماری باعث می شود تا مثانه در داخل واژن حالت برآمدگی پیدا کند که به آن فتق مثانه یا مثانه پرولاپس نیز گفته می شود. سفت شدن عضلات حمایتی لگن نیز ممکن است منجر به بروز فتق مثانه شود. این سفت شدن عضلات معمولاً در هنگام زایمان واژینال، یبوست مزمن، سرفه شدید یا در هنگام بلند کردن وزنه های سنگین بروز پیدا می کند. فتق مثانه بعد از یائسگی هنگامی که سطح استروژن بدن کاهش می یابد نیز باعث بروز مشکلاتی در فرد مبتلا خواهد شد.

در فتق مثانه خفیف تا متوسط، درمان به شیوه غیر جراحی غالباً مؤثر بوده و نیاز به انجام دیگر شیوه های درمانی نخواهد بود. در موارد شدیدتر برای نگه داشتن واژن و دیگر اندام های داخلی لگن در موقعیت خود ممکن است نیاز به انجام عمل جراحی باشد.

علت فتق مثانه

کف لگن شما از ماهیچه ها، رباط ها و بافت های همبندی تشکیل شده است که از مثانه و دیگر اعضای داخلی لگن پشتیبانی می کند. اتصالات بین عضلات کف لگن و رباط های شما ممکن است به مرور زمان و در نتیجه آسیب دیدگی ناشی از زایمان یا سفت شدن مزمن عضلات کف لگن ضعیف شود. هنگامی که این اتصالات ضعیف شود، مثانه می تواند پایین تر از حد نرمال قرار گرفته و در واژن حالت برآمدگی پیدا کند.

علت های احتمالی بروز فتق مثانه شامل موارد زیر می شود:

• بارداری و زایمان واژینال
• اضافه وزن یا چاق بودن
• بلند کردن سنگین اجسام
• سرفه یا برونشیت مزمن
• سفت شدن عضلات ناشی از حرکات روده

عوامل خطر فتق مثانه

عوامل زیر ممکن است خطر ابتلا به فتق مثانه در فرد را افزایش دهد:

• زایمان. زنانی که به طور واژینال یک یا چند کودک به دنیا می آورند، در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به عارضه فتق مثانه قرار خواهند داشت.
• سن. خطر ابتلا به فتق مثانه با افزایش سن فرد افزایش می یابد. به خصوص بعد از بروز یائسگی در زنان که تولید استروژن در بدن نیز کاهش می یابد شایع است.
• هیسترکتومی. برداشتن رحم نیز ممکن است منجر به ضعف حمایت عضلات کف لگن فرد شود.
• ژنتیک. بعضی از خانم ها نیز با بافت های همبندی ضعیف تری به دنیا می آیند که باعث می شود تا نسبت به ابتلا به فتق مثانه مستعدتر باشند.
• چاقی. زنانی که اضافه وزن داشته یا چاق هستند، بیشتر از دیگران در معرض خطر ابتلا به فتق مثانه قرار دارند.

علائم فتق مثانه

در موارد خفیف فتق مثانه، ممكن است حتی متوجه نشانه ها یا علامت این بیماری نشويد.

در صورت بروز این علائم ممکن است شامل موارد زیر شود:

• عفونت های مکرر مثانه
• درد یا نشت ادرار در هنگام مقاربت جنسی
• احساس پر بودن یا فشار در داخل لگن و مهبل
• بعد از ادرار کردن، احساس پر بودن مثانه داشته باشید.
• ناراحتی و دردی که هنگام انقباض، سرفه یا بلند کردن اجسام سنگین افزایش می یابد.
• در موارد شدید، فتق مثانه که از دهانه واژن بیرون زده ممکن است حسی مانند نشستن روی تخم مرغ را به فرد بدهد.

علائم و نشانه های این عارضه بعد از ایستادن به مدت طولانی افزایش یافته و هنگام خوابیدن و دراز کشیدن به کلی محو خواهد شد.

زمان مراجعه به پزشک

در صورتی که فتق مثانه شدید باشد، ممکن است باعث ناراحتی فرد مبتلا شود. این عارضه باعث می شود تا ادرار و خالی کردن کامل مثانه مشکل شده و در نتیجه فرد دچار عفونت های ادراری شود. به همین خاطر در صورت بروز علائم بهتر است هر چه سریع تر برای تشخیص و درمان به پزشک مراجعه کنید.

پیشگیری از فتق مثانه

برای کاهش خطر ابتلا به فتق مثانه، بهتر است اقدامات مراقبتی زیر را امتحان کنید:

• به صورت منظم از تمرینات کگل استفاده کنید. این تمرینات با تقویت عضلات کف لگن احتمال ابتلا به فتق مثانه را تا حد زیادی کاهش خواهد داد. همچنین توصیه می شود حتماً این تمرینات را بعد از تولد کودک انجام دهید.
• درمان و جلوگیری از یبوست. غذاهای پر فیبر می توانند تا حد زیادی به درمان و جلوگیری از بروز یبوست کمک کنند.
• از بلند کردن وزنه های سنگین خودداری کنید. سعی کنید تا حد ممکن از بلند کردن وزنه های سنگین خودداری کرده یا اینکه وزنه ها را به درستی بلند کنید تا فشار کمتری به لگن وارد شود.
• سرفه خود را کنترل کنید. سعی کنید در اسرع وقت سرفه یا برونشیت مزمن را معالجه کرده و مصرف سیگار را کنار بگذارید.
• کاهش وزن. اضافه وزن از جمله مواردی است که احتمال بروز فتق مثانه را افزایش می دهد. بهتر است وزن ایده آلی برای خود تعیین کرده و سعی کنید به آن برسید. برای راهکارهای کاهش وزن بهتر است از پزشک تغذیه مشاوره بگیرید.

تشخیص فتق مثانه

در فرآیند تشخیص فتق مثانه ممکن است از روش های زیر استفاده شود:

معاینه لگنی

معمولاً این معاینه در حالت خوابیده یا ایستاده بیمار انجام خواهد شد. در حین این معاینه پزشک بافت برآمده در داخل واژن را مورد بررسی قرار خواهد داد زیرا میزان این برآمدگی می تواند نشان دهنده ابتلای فرد به فتق مثانه باشد. علاوه بر این پزشک ممکن است سؤالاتی در مورد وضعیت ادرار و حرکات روده مطرح کند. همچنین پزشک ممکن است برای بررسی میزان قدرت عضلات کف لگنی از شما بخواهد تا آن ها را برای مدت کوتاهی منقبض کنید.

تکمیل پرسشنامه

پزشک ممکن است برای تعیین میزان فتق و تأثیر آن بر روی زندگی شما از شما بخواهد تا قبل از هر گونه آزمایشی در این مورد، پرسشنامه مرتبطی را پر کنید. اطلاعات به دست آمده از این پرسشنامه می تواند تا حد زیادی به تشخیص و درمان بیماری کمک کند.

مثانه و آزمایش ادرار

در صورتی که عارضه فتق مثانه در فرد جدی باشد، پزشک ممکن است برای اطمینان از خالی شدن کامل مثانه آزمایشاتی را انجام دهد. علاوه بر این پزشک ممکن است برای بررسی احتمال هرگونه عفونتی، از ادرار فرد نمونه برداری کند.

درمان فتق مثانه

انتخاب شیوه درمان به شدت بیماری فتق مثانه و ابتلای فرد به بیماری های دیگر مرتبط با مثانه و واژن بستگی خواهد داشت. موارد خفیف و افرادی که علائم واضح و مشخصی از این عارضه ندارند معمولاً نیازی به درمان نیز نخواهند داشت. در صورتی که احتمال ابتلا به این عارضه را می دهید، بهتر است صبر کرده و برای بررسی های بیشتر به طور منظم به پزشک مراجعه کنید. پزشک ممکن است برای پیشگیری از ابتلا به این عارضه تمرینات تقویتی عضلات کف لگن را برای شما تجویز کند.

در صورتی که اقدامات مراقبتی مؤثر واقع نشده باشد، درمان، عبارتند از:

دستگاه حمایتی (پساری)

پساری واژینال یک حلقه کشی یا پلاستیکی است که برای حمایت از مثانه در داخل واژن قرار داده می شود. پزشک پساری را در داخل واژن شما قرار داده و به شما آموزش می دهد تا خودتان بتوانید آن را به منظور تمیز کردن از داخل واژن خارج کرده و مجدداً سر جای خود قرار دهید. بسیاری از زنان به صورت موقت از پساری به جای انجام عمل جراحی استفاده خواهند کرد. البته در بعضی از موارد به علت خطر زیاد انجام عمل جراحی باید برای همیشه از پساری استفاده شود.

استروژن درمانی

پزشک ممکن است استفاده از استروژن به صورت کرم واژینال، قرص یا حلقه را برای درمان این عارضه توصیه کند. به خصوص اگر فرد دچار یائسگی شده باشد این درمان ها به بهبود این بیماری کمک زیادی خواهد کرد. زیرا بعد از یائسگی ترشح استروژن در بدن زنان کاهش یافته و باعث ضعیف شدن عضلات حمایتی در داخل لگن خواهد شد.

جراحی

اگر علائم فتق مثانه قابل توجه و ناراحت کننده باشد، فرد ممکن است نیاز به عمل جراحی فتق مثانه پیدا کند.

نحوه انجام عمل جراحی فتق مثانه. اغلب این عمل جراحی به صورت واژینال صورت گرفته و در آن سعی می کنند تا مثانه را بدون حذف بافت اضافه به وسیله سفت کردن عضلات و رباط های لگنی به سر جای اصلی خود برگردانند. پزشک ممکن است از گرافت بافتی به خصوصی برای تقویت بافت واژن و افزایش حمایت آن استفاده کند.

در صورت ابتلا به فتق رحم. برای فتق مثانه همراه با فتق رحم، پزشک ممکن است عمل جراحی هیسترکتومی (برداشتن رحم) همراه با تقویت عضلات حمایتی کف لگن و رباط های درگیر را توصیه کند. در صورتی که به فکر بارداری شدن باشید، پزشک ممکن است توصیه کند تا انجام عمل جراحی فتق مثانه را تا بعد از زایمان خود به تعویق بیاندازید. در چنین وضعیتی استفاده از پساری می تواند به کنترل و کاهش علائم کمک زیادی کند. یکی از فواید انجام عمل جراحی این است که تأثیر این عمل تا سال ها باقی خواهد ماند. البته احتمال عود مجدد این بیماری نیز وجود دارد که در صورت وقوع باید عمل جراحی تکرار شود.

برخورد با بی اختیاری

در صورتی که عارضه فتق مثانه با بی اختیاری ادرار در هنگام فعالیت های شدید همراه باشد، پزشک ممکن است برای کاهش این علائم روش های درمانی را توصیه کند.

سبک زندگی و درمان های خانگی فتق مثانه

تمرینات کگل عضلات کف لگن که از رحم ، مثانه و روده حمایت می کند را تقویت خواهد کرد.  تقویت این عضلات به بهبود حمایت از اعضای داخلی لگن کمک کرده و تا حد زیادی باعث کاهش علائم فتق مثانه خواهد شد.

برای انجام تمرین کگل بهتر است مراحل زیر را دنبال کنید:

• انقباض عضلات کف لگن، این عضله دقیقاً همان عضله ای است که با آن ادرار خود را متوقف می کنید
• این عضله را به مدت 5 ثانیه منقبض نگه داشته و سپس 5 ثانیه رها کنید. (اگر این کار برای شما خیلی دشوار است پیشنهاد می کنیم که زمان تمرین را کاهش داده و بعد از 2 ثانیه انقباض عضله کف لگنی، 2 ثانیه استراحت داشته باشید).
• تمرینات خود را به قدری ادامه دهید که بتوانید هر بار 10 ثانیه عضله کف لگن خود را در حالت منقبض نگه دارید.
• این تمرین تقویتی را به صورت روزانه در 3 ست 10 بار تکرار انجام دهید.

می توانید از پزشک خود برای یافتن دقیق عضله کف لگن کمک بگیرید. این کار به شما کمک می کند تا در مدت زمان کوتاهی بهترین نتیجه را از تمرینات خود بگیرید. سعی کنید ابتدا عضله کف لگنی خود را به درستی تشخیص داده و تمرین را به درستی اجرا کنید. سپس به سراغ تکرارهای بیشتر بروید. یکی از مزایای این تمرین این است که این تمرین را می توانید در هر لحظه و هر مکانی انجام دهید.

آمادگی برای ملاقات با پزشک

احتمالاً بعد از مشاهده علائم و نشانه های فتق مثانه ابتدا به پزشک عمومی یا پزشک متخصص زنان مراجعه خواهید کرد. از آن جایی که مدت زمان ملاقات با پزشک کوتاه بوده و حرف های زیادی برای گفتن خواهید داشت. در نتیجه بهتر است با آمادگی کامل به پزشک مراجعه کرده و از این زمان کوتاه نهایت استفاده را ببرید.

بهتر است قبل از حضور در مطب موارد زیر را آماده کنید:

• لیستی از تمامی علائم و نشانه های بیماری را تهیه کنید. همه نشانه های مربوط و غیر مربوط به بیماری خود را یادداشت کرده و همراه خود داشته باشید.
• اطلاعات مهم شخصی را یادداشت کنید. بهتر است استرس ها و تغییرات اخیری که در زندگی تان افتاده است را یادداشت کنید.
• لیستی از تمامی داروهای مصرفی خود تهیه کنید. نام تمامی داروها، مکمل ها و ویتامین های که مصرف می کنید را همراه با میزان مصرف خود یادداشت کنید.
• دوست یا یکی از اعضای خانواده خود را همراه ببرید. گاهی اوقات به خاطر سپردن تمامی موارد و اطلاعاتی که پزشک در اختیارتان قرار می دهد، کار دشواری است. در نتیجه بردن همراه به یادآوری اطلاعات مهم و نکات کمک زیادی خواهد کرد.
• سؤالات خود را یادداشت کنید. تمامی سؤالات مربوط و غیر مربوطی که به ذهنتان رسیده و قصد پرسیدن آن ها از پزشک را دارید را یادداشت کرده و همراه خود به مطب ببرید.

سوالات بیمار از پزشک

بهتر است در مورد فتق مثانه سؤالات زیر را از پزشک بپرسید:

• علت احتمالی اصلی بروز این علائم چیست؟
• انجام چه شیوه درمانی را توصیه می کنید؟
• آیا نیاز است تا فعالیت های خود را محدود کنم؟
• آیا علت احتمالی دیگری نیز برای این عارضه وجود دارد؟
• برای مرحله بعدی چه شیوه درمانی را توصیه می کنید؟
• آیا در معرض خطر بروز عوارض جانبی این بیماری قرار دارم؟
• آیا نیاز به انجام آزمایشی برای تشخیص این عارضه خواهم داشت؟
• احتمال بازگشت علائم فتق مثانه بعد از درمان وجود خواهد داشت؟
• آیا برای درمان قطعی نیاز به مراجعه به پزشک متخصص خواهم داشت؟
• برای کاهش علائم چه اقدامات و مراقبت های خانگی وجود دارد که می توانم انجام دهم؟
• در صورتی که اولین شیوه درمانی مؤثر واقع نشد، راه درمانی دیگری نیز برای این بیماری وجود دارد؟

علاوه بر این سؤالات اگر سؤال دیگری ذهن شما را به خود مشغول کرد حتماً آن را مطرح کنید.

سوالات پزشک از بیمار

در حین معاینه پزشک ممکن است برای تشخیص و درمان دقیق تر سؤالات زیر را مطرح کند:

• آیا مبتلا به یبوست هستید؟
• آیا در آینده قصد باردار شدن دارید؟
• آیا سرفه شدید یا مزمن داشته اید؟
• آیا زایمان طبیعی داشته اید؟ چند بار؟
• آیا بارها دچار عفونت های ادراری شده اید؟
• از چه زمانی شاهد بروز علائم فتق مثانه بودید؟
• آیا دچار نشت ادرار می شوید؟ (بی اختیاری ادرار)
• آیا عاملی باعث بهتر شدن علائم این بیماری می شود؟
• آیا عاملی باعث شدت گرفتن علائم این بیماری می شود؟
• آیا مادر یا خواهران شما دچار مشکلات کف لگنی هستند؟
• آیا در حین رابطه جنسی یا ادرار کردن احساس درد می کنید؟

خلاصه

فتق مثانه که  به عنوان ستوسل نیز شناخته می شود، هنگامی اتفاق می افتد که بافت حمایتی بین مثانه زنان و دیوار واژن ضعیف و کشیده می شود. این بیماری باعث می شود تا مثانه در داخل واژن حالت برآمدگی پیدا کند. سفت شدن عضلات حمایتی لگن نیز ممکن است منجر به بروز فتق مثانه شود. این سفت شدن عضلات معمولاً در هنگام زایمان واژینال، یبوست مزمن، سرفه شدید یا در هنگام بلند کردن وزنه های سنگین بروز پیدا می کند. فتق مثانه بعد از یائسگی هنگامی که سطح استروژن بدن کاهش می یابد نیز باعث بروز مشکلاتی در فرد مبتلا خواهد شد.

انتخاب شیوه درمان به شدت بیماری فتق مثانه و ابتلای فرد به بیماری های دیگر مرتبط با مثانه و واژن بستگی خواهد داشت. موارد خفیف و افرادی که علائم واضح و مشخصی از این عارضه ندارند معمولاً نیازی به درمان نخواهند داشت. اما در موارد شدیدتر فرد به عمل جراحی نیاز خواهد داشت.