اسپرم صفر چگونه تشخیص و درمان می شود؟

تشخیص اختلال اسپرم صفر می تواند بسیار حیاتی و کاربردی باشد. جالب است بدانید، اختلال اسپرم صفر یا آزواسپرمی (نبود اسپرم) علائم خاصی ندارد. آزواسپرمی می تواند منجر به ناباروری شود. اگر یک زن و شوهر پس از یک سال رابطه جنسی غیر محافظت شده باردار نشوند، نشان دهنده این است که با ناباروری دست و پنجه نرم می کنند.

با این اوصاف، برخی از علل ایجاد کننده آزواسپرمی می توانند منجر به علائم و نشانه های قابل توجهی شوند. علائم و نشانه هایی که ممکن است نشان دهد شما در خطر ابتلا به آزواسپرمی هستید، عبارتند از:

• درد لکن
• تورم بیضه
• میل جنسی کم
• درد هنگام دفع ادرار
• مشکل در نعوظ یا انزال
• کاهش رشد مو در مردان
• اندازه کوچک آلت تناسلی
• بلوغ دیررس یا غیر طبیعی
• از دست دادن توده عضلانی
• بیضه های کوچک یا نزول نکرده
• بزرگ شدن غیر طبیعی سینه ها در مردان
• ادرار کدر و شیری رنگ بعد از رابطه جنسی
• حجم انزال کم یا ارگاسم “خشک” (بدون مایع منی یا کمی)

با این وجود ممکن است فرد به آزواسپرمی مبتلا باشد ولی هیچ یک از این علائم وجود نداشته باشد.

مکانیسم تولید اسپرم

برای درک شرایط بیماری آزواسپرمی، داشتن حداقل اطلاعات اساسی از نحوه تولید و ورود اسپرم به مایع انزال می تواند به شما کمک کند. سلول های اسپرم حرکت خود را از بیضه ها شروع می کنند. بیضه ها کمی خارج از بدن عمودی هستند زیرا اسپرم به گرما حساس است. دمای بدن یک مرد برای زنده ماندن سلولهای اسپرم بسیار زیاد است و اگر بیضه ها داخل بدن نگه داری می شدند، از بین می رفتند.

سلول های اسپرم در داخل یک سیستم متشکل از لوله های کوچکی ایجاد می شوند که به لوله های اسپرم ساز معروف هستند. سلول های اسپرم ابتدا به شکل سلولهای گرد کوچک تولید می شوند. این سلول ها فقط هنگامی که در معرض هورمون های جنسی، مثل تستوسترون، FSH، و یا LH (هورمون لوتئین ساز) قرار بگیرند، بالغ می شوند و به سلول های اسپرمی که با آنها بیشتر آشنا هستید تبدیل می شوند. این هورمون ها توسط غده هیپوفیز و بیضه ها کنترل و تولید می شوند.

بلوغ اسپرم

سلولهای اسپرم پس از اینکه در توبول های اسپرم ساز به بلوغ می رسند، به داخل اپیدیدیم، که یک ناحیه لوله ای پیچیده و طولانی است، منتقل می شوند. اسپرم ها به مدت چندین هفته در این قسمت به تکامل خود ادامه می دهند.

پس از اپیدیدیم، سلولهای اسپرم به داخل مجاری دفران حرکت می کنند. این مجرا همان قسمتی است که در عمل جراحی وازکتومی بریده می شود.

بعد از این مجرا، اسپرم به سمت وزیکول منی که به غده منی نیز معروف است، حرکت می کند. در این قسمت اکثر مایعاتی که منی را تشکیل می دهند تولید می شوند. این مایع سلولهای اسپرم را تغذیه می کند. توقف بعدی اسپرم در غده پروستات است. در این قسمت مایعات پروستات به مخلوط مایع منی اضافه می شوند.

غده پروستات آخرین توقف گاه اسپرم، قبل از ورود به مجرای خروجی و انزال است. درست در زیر غده پروستات دو غده به اندازه نخود فرنگی وجود دارند که به غده بلبورترال معروف هستند. با وجود این که اسپرم مستقیماً از این غدد عبور نمی کنند، اما قبل از انزال، این غدد مایعی آزاد می کنند که اسیدیته مجرای ادرار را از بین می برد و باعث قلیایی شدن محیط می شود.

عضلات اطراف “گردن” مثانه در هنگام نعوظ منقبض می شوند. این انقباض باعث خواهد شد که ادرار در هنگام تحریک مرد از مثانه خارج نشود.

راه های تشخیص اسپرم صفر

تست های بررسی مایع منی تنها راهی است که می تواند نشان دهد تعداد اسپرم شما غیرطبیعی یا صفر است. اگر اولین تست آزمایشگاهی مایع منی شما دارای میزان اسپرم صفر بود، پزشک آزمایش را چند ماه بعد تکرار خواهد کرد. آزواسپرمی پس از انجام دو تست آزمایشگاهی منی تشخیص داده می شود. در طی این آزمایش اگر هیچ گونه اسپرم در نمونه های منی یافت نشود یعنی فرد به آزواسپرمی مبتلا شده است.

پس از تشخیص آزواسپرمی، گام بعدی تلاش برای تشخیص علت اصلی این مشکل است. برنامه درمانی شما براساس علت ایجاد کننده بیماری، توسط پزشک تجویز خواهد شد.

ممکن است برای تشخیص آزواسپرمی، آزمایشات بیشتری انجام شود، از جمله:

• بیوپسی بیضه
• معاینه فیزیکی بیضه ها
• آزمایش کاریوتیپو (شاید) آزمایش ژنتیکی برای تشخیص بیماری های خاص وراثتی
• سونوگرافی ترانس رکتال یا TRUS برای بررسی انسداد یا بیماری های دستگاه تناسلی مردان
• تست خون، به ویژه برای اندازه گیری سطح FSH و تستوسترون، و همچنین پرولاکتین یا استروژن

یک فرآیند تشخیصی مناسب لزوماً شامل همه تست های فوق نمی شود. اگر آزمایشات اولیه علت اصلی بیماری را تشخیص داده اند، نباید از آزمایش های تهاجمی (مانند نمونه برداری از بیضه) استفاده شود.

همچنین به عنوان یک روش تشخیصی مکمل، انجام تست های باروری کامل از شریک زندگی زن لازم است، زیرا این امر در تجویز بهترین روش درمانی برای زوجین تأثیر گذار خواهد بود. انجام آزمایش ژنتیک و جلسات مشاوره نیز ممکن است برای هر دو زوج توصیه شود.

درمان اسپرم صفر یا بی نطفگی

درمان این بیماری به نوع آزواسپرمی ایجاد شده و علت ایجاد کننده مشکل بستگی دارد. همچنین وضعیت باروری زن نیز بر روی گزینه های درمانی احتمالی تاثیر گذار خواهد بود.

درمان عفونت های مزمن

در صورت ابتلا به عفونت، قبل از شروع سایر روش های درمانی، ابتدا باید عفونت درمان شود. عفونت می تواند بر باروری مردان تأثیر منفی گذاشته و باعث آسیب دائمی دستگاه تناسلی آن ها شود.

زخم های جراحی

در برخی موارد، آزواسپرمی انسدادی ممکن است با انجام جراحی درمان شود. همچنین ممکن است جراحی برای درمان واریکوسل استفاده شود. جراحی برای درمان انزال عقب مانده نیز استفاده می شود.

پس از انجام جراحی، با انجام تست های آنالیز مایع منی، پزشک موفقیت یا عدم موفقیت درمان را به شما خواهد گفت. در صورت عدم موفقیت، پزشک روش های درمانی دیگری را تجویز خواهد کرد.

دارو درمانی یا مکمل های هورمونی

در برخی موارد، آزواسپرمی با دارو درمانی قابل درمان است. به عنوان مثال، انزال رتروگراد گاهی اوقات می تواند با مصرف داروها درمان شود. هورمونها یا داروهای هورمونی که برای درمان باروری مردان استفاده می شود ممکن است شامل تزریق کلومید، لتروزول، FSH یا تزریق hCG باشد.

همچنین از درمان هورمونی می توان برای تحریک رشد اسپرم در برخی از مردان مبتلا به آزواسپرمی استفاده کرد.

تغییر سبک زندگی یا قطع مصرف برخی از داروها

اگر مصرف داروی خاصی باعث آزواسپرمی شود، قطع مصرف آن یا به تاخیر انداختن بارداری تا زمان اتمام دوره درمان ضروری خواهد بود. به عنوان مثال، شیمی درمانی ممکن است باعث آزواسپرمی شود، اما بعد از درمان سرطان، اسپرم ممکن است ماه ها (یا سالها) بعد به میزان طبیعی خود برگردد. یا اگر مصرف مکمل های تستوسترون باعث آزواسپرمی شوند، ممکن است قطع مصرف تستوسترون توصیه شود. هرگز بدون مشورت قبلی با پزشک خود، هیچ دارو یا مکملی را قطع نکنید.

اگر قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی سمی یا گرمای بیش از حد در محل کار باعث ایجاد آزواسپرمی شود، ممکن است در صورت امکان تغییر شغل تان باعث بهبود وضعیت تان شود. گاهی اوقات، تماس طولانی مدت با سموم باعث آسیب دائمی به دستگاه تناسلی می شود.

استخراج اسپرم از بیضه با استفاده از IVF و ICSI

از استخراج اسپرم از بیضه یا TESE ممکن است برای استخراج مستقیم سلولهای اسپرم از بیضه استفاده شود. قبل از انجام این کار تحت بیهوشی عمومی قرار خواهید گرفت. پزشک یک برش کوچک در کیسه بیضه شما ایجاد کرده و از بیضه های شما نمونه مورد نیاز را خارج خواهد کرد. این بافت تهیه شده از نظر وجود اسپرم بررسی شده و برای نگهداری طولانی مدت، منجمد خواهد شد.

وقتی آزواسپرمی انسدادی مانع از ورود سلولهای اسپرم به داخل مایع انزال می شود، می توان از TESE استفاده کرد. TESE همچنین ممکن است در موارد ابتلا به آزواسپرمی غیر انسدادی برای جستجوی برخی سلولهای اسپرم قابل استفاده و بالغ که ممکن است در حال تولید باشند، مورد استفاده قرار گیرد.

سلولهای اسپرم استخراج شده از طریق TESE فقط با IVF و ICSI قابل استفاده هستند. ICSI مخفف تزریق اسپرم به شکل داخل سیتوپلاسمی است. در این روش یک سلول اسپرم به صورت مستقیم به تخمک تزریق می شود. اگر لقاح موفقیت آمیز اتفاق بیفتد (ورود سلول اسپرم به تخمک تضمین شده نیست!)، جنین حاصل به رحم زن منتقل می شود.

با استفاده از IVF-ICSI و TESE خطر انتقال ناباروری به نوزادان پسر افزایش می یابد. این موضوعی است که باید با پزشک درباره آن مشورت کنید.

مشاوره PGD و ژنتیک

در صورت وجود احتمال ارتباط ازواسپرمی با بیماری های مادرزادی، اغلب شرکت در جلسات مشاوره ژنتیک توصیه می شود. همچنین در صورت تصمیم برای استفاده از روش IVF با ICSI نیز شرکت در جلسات مشاوره توصیه می شود. برخی از اختلالات ژنتیکی فقط در صورت وجود ژن عامل بیماری در هر دو والدین قابل انتقال به جنین است. به همین دلیل ممکن است هر دو زوج مورد آزمایش ژنتیک قرار بگیرند، نه فقط مرد.

اهدا اسپرم با روش IUI یا IVF

یکی دیگر از گزینه های موجود برای درمان ناباروری در مردان مبتلا به آزواسپرمی استفاده از اسپرم اهدایی است. برخی از مردان تصمیم می گیرند روش اسپرم اهدایی را انتخاب کنند زیرا نمی خواهند خطر ناباروری را به فرزند خود منتقل کنند (در برخی موارد این احتمال وجود دارد).

اهدا جنین

گزینه احتمالی دیگر برای رفع این مشکل، استفاده از جنین اهدایی است. جنین اهدایی به رحم زن (یا یک رحم جایگزین) منتقل می شود. در صورت انتخاب استفاده از روش جنین اهدایی، هیچ یک از والدین از نظر ژنتیکی با کودک ارتباط نخواهند داشت.

روش های جایگزین

سایر روش های جایگزین برای مردان مبتلا به آزواسپرمی شامل فرزند خواندگی یا زندگی بدون فرزند می باشد.

توصیه به افراد مبتلا به اسپرم صفر 

مقابله با آزواسپرمی از نظر عاطفی معمولا بسیار دشوار است. وقتی این تشخیص با عوارض و بیماری های اضافی همراه باشد (مانند تشخیص یک بیماری ژنتیکی یا خطر انتقال بیماری ارثی به فرزندان) این مسئله ناراحت کننده تر خواهد شد.

در چنین شرایطی، شرکت در جلسات مشاوره با یک درمانگر آشنا به مسائل باروری بسیار توصیه می شود. یک درمانگر می تواند به شما کمک کند تا با اختلال خود کنار بیایید.

اگر تصمیم دارید از اسپرم یا جنین اهدایی استفاده کنید، به احتمال زیاد نیاز خواهید داشت که در هر حال ابتدا با یک مشاور مشورت کنید.

آزواسپرمی همچنین می تواند باعث افزایش خطرات ناشی از مشکلات کلی سلامتی، از جمله افزایش خطر مرگ همراه باشد. این اختلال فقط مربوط به باروری مردان نیست.

برخی از مردان ممکن است از وضعیت خود احساس شرم کرده و خجالت بکشند و بنابراین در مورد ابتلا به ناباروری به سایر پزشکان معالج خود اطلاعاتی ندهند. با این حال، به دلیل افزایش خطرات ناشی از این مشکل، مهم است که با پزشک خود صادق باشید و آنها را در جریان مشکل خود قرار دهید.

سخن آخر

آزواسپرمی علت شایع ایجاد ناباروری در مردان است، اما روش های درمانی مختلفی برای این اختلال وجود دارد. برخی از مردان ممکن است پس از تشخیص آزواسپرمی، با روش های درمانی مناسب بتوانند صاحب فرزند ژنتیکی شوند، در حالی که ممکن است برخی دیگر نیاز به استفاده از اسپرم اهدایی داشته یا مجبور به انتخاب فرزند خواندگی یا زندگی بدون فرزند شوند.