اسپرم صفر چیست؟ شایع ترین علل آن کدامند؟

اسپرم صفر، آزواسپرمی یا بی نطفگی، اختلالی است که در آن پس از به ارگاسم رسیدن هیچ نطفه ای در انزال (یا منی) مرد یافت نمی شود. میزان مبتلایان به این اختلال حدود 1 از 100 نفر در جمعیت و تا 1 نفر از هر 10 مرد مبتلا به مشکلات باروری است.

ممکن است تصور کنید که مردان مبتلا به آزواسپرمی نمی توانند فرزند داشته باشند، اما شرایط لزوماً اینگونه نیست. با کمک فناوری های درمان ناباروری و گاهی اوقات با کمک جراحی، برخی از مردان مبتلا به آزواسپرمی می توانند فرزند داشته باشند. اما این همیشه امکان پذیر نیست. در صورت عدم درمان آزوسپرمی، مردان مبتلا با استفاده از روش هایی مانند اسپرم اهدایی، جنین اهدایی یا فرزند خواندگی می توان صاحب فرزند شد.

انواع اسپرم صفر یا آزواسپرمی

در مورد طبقه بندی آزواسپرمی دو روش وجود دارد:

• اختلال در چه مرحله ای از چرخه تولید مثل وجود دارد.
• ثانیا آیا در مسیر تناسلی انسداد وجود دارد یا خیر.

اگر اختلال در چرخه تولید مثل وجود داشته باشد، آزواسپرمی را می توان به سه دسته تقسیم کرد:

قبل از بیضه

آزواسپرمی قبل از بیضه زمانی رخ می دهد که در درجه اول نازایی ناشی از مشکلات هورمونی مربوط به غده هیپوفیز یا هیپوتالاموس باشد. این اختلال را گاهی اوقات نارسایی ثانویه بیضه می نامند. در این اختلال غدد درون ریز مغز مرتبط با تولید مثل، مواد شیمیایی مورد نیاز برای رشد سالم اسپرم را تولید نمی کنند.

آزواسپرمی بیضه 

آزواسپرمی بیضه هنگامی رخ می دهد که مشکل اصلی در درجه اول مربوط خود بیضه ها باشد. در این حالت، بیضه ها ممکن است تستوسترون تولید نکنند، یا به هورمون هایی که توسط غدد درون ریز دیگر آزاد می شوند، پاسخ ندهند.

آزواسپرمی پس از بیضه 

آزواسپرمی پس از بیضه  هنگامی رخ می دهد که مشکل اصلی در درجه اول ناشی از انسداد یا اختلال در انزال باشد. به عنوان مثال، انزال رتروگراد (اختلالی که در آن مایع منی و اسپرم به جای خروج از مجرای ادرار در حین انزال به درون مثانه می ریزند) یا انسداد (یا عدم وجود) مجاری دفران یا اپیدیدیم از جمله این اختلالات هستند.

رایج ترین معیار طبقه بندی آزوسپرمی، انسدادی یا عدم انسداد مجاری تناسلی می باشد. پزشک به شما خواهد گفت که ازواسپرمی انسدادی یا آزواسپرمی غیر انسدادی دارید یا نه.

آزواسپرمی انسدادی زمانی رخ می دهد که اسپرم به دلیل انسداد یا مشکلات انزال نتواند به مایع منی وارد شده و به بیرون ترشح شود. آزواسپرمی غیر انسدادی زمانی رخ می دهد که در درجه اول مشکلات هورمونی یا اختلالات رشد اسپرم پیش بیاید.

علل ابتلا به آزواسپرمی انسدادی

آزواسپرمی انسدادی ممکن است به دلیل موارد زیر بروز کند:

• ناهنجاری های مادرزادی
• عفونت یا التهاب دستگاه تولید مثل
• ضربه یا آسیب قبلی (از جمله جراحی)
• انزال عقب مانده (حتی اگر از نظر فیزیکی هیچ انسدادی در دستگاه تناسلی وجود نداشته باشد).

علل مادرزادی بی نطفگی

برخی از علل ژنتیکی یا ناهنجاری های مادرزادی وجود دارند که می توانند منجر به آزواسپرمی انسدادی شود. بعضی از مردان با انسداد اپیدیدیم یا مجرای انزال متولد می شوند، در حالی که ممکن است در بعضی دیگر حفره ها یا مجاری دفع در یک یا هر دو طرف دستگاه تولید مثل وجود نداشته باشد. علل ایجاد کننده این ناهنجاری ها کاملا مشخص نیست.

عفونت یا التهاب دستگاه تولید مثل مردان

انسداد اپیدیدیم یا مجرای انزال می تواند در اثر عفونت یا التهاب ایجاد شود. علت احتمالی ایجاد کننده این عفونت ها، انتقال عفونت از راه مقاربتی و عدم درمان به موقع آن است. توجه داشته باشید که انسداد حتی پس از درمان عفونت نیز می تواند وجود داشته باشد. این امر به این دلیل است که ممکن است در مرحله فعال التهاب و عفونت، بافت اسکار ایجاد شود. آنتی بیوتیک ها بدن را از شر عفونت خلاص می کنند اما جای زخم را برطرف نمی کنند.

اگر سابقه عفونت مقاربتی دارید، حتی اگر “در گذشته به عفونت مبتلا شده اید” با پزشک خود مشورت کنید.

عفونت های غیر منتقله از راه مقاربت جنسی نیز می توانند منجر به التهاب، ایجاد بافت اسکار و انسداد شوند. به عنوان مثال، اوریون در دوران کودکی می تواند باعث ارکیت ویروسی شود که باعث التهاب یک یا هر دو بیضه ها می شود. این عفونت در دوران کودکی می تواند منجر به ایجاد زخم دائمی شود که بعدا ها در زندگی مشترک می تواند باعث ناباروری ناشی از آزواسپرمی شود.

تروما و جراحی های قبلی

ضربه به دستگاه تناسلی مردان می تواند باعث آسیب، ایجاد بافت اسکار و انسداد مجاری مایع منی، اپیدیدیم یا مجرای انزال شود. گاهی اوقات، جراحی در ناحیه دستگاه تولید مثل مردان می تواند منجر به ایجاد زخم یا جراحت غیر عمدی شود. به عنوان مثال، جراحی برای درمان فتق مغبنی می تواند (در موارد نادر) منجر به آسیب به بیضه یا وازدفرنس شود.

وازکتومی، نوعی روش کنترل بارداری دائمی است که در آن وازدفرنس ها به طور عمدی قطع یا مسدود می شوند. این عمل جراحی می تواند دلیل احتمالی آزواسپرمی باشد. در حالی که هدف از این عمل جراحی انجام وازکتومی است، اما برخی از مردان در آینده تصمیم می گیرند شرایط قبلی دستگاه تولید مثل شان را برگردانند (وازکتومی معکوس).

انزال عقب مانده

انزال رتروگراد زمانی رخ می دهد که مایع منی (همچنین اسپرم) به جای حرکت به جلو و خروج از مجرای ادرار، به سوی مثانه و به سمت عقب حرکت کند. این امر می تواند بسته به شدت اختلال، منجر به کم شدن حجم مایع منی (مقدار انزال) و آزواسپرمی شود.

در این اختلال، از نظر فیزیکی، هیچ انسدادی در مجاری تناسلی وجود ندارد. خبر خوب این است که این مشکل (معمولاً) نسبت به سایر دلایل آزواسپرمی انسدادی آسان تر درمان می شود.

علل آزواسپرمی غیر انسدادی

آزواسپرمی غیر انسدادی ممکن است به دلیل زیر ایجاد شود:

• واریکوسل
• عدم تعادل هورمونی
• ناهنجاری ژنتیکی یا کروموزومی
• عوارض جانبی داروها یا مکمل های هورمونی
• آسیب به بیضه در اثر تابش اشعه، شیمی درمانی یا قرار گرفتن در معرض سموم

ناهنجاری های ژنتیکی و کروموزومی

آزواسپرمی غیر انسدادی را می توان ناشی از علل ژنتیکی یا کروموزومی دانست. ژن خاص ایجاد کننده این اختلال را نمی توان همواره و به راحتی شناشایی کرد و هنوز چیزهای زیادی وجود دارد که درمورد علل ژنتیکی ناباروری نمی دانیم.

سه علت ژنتیکی یا کروموزومی شناخته شده آزواسپرمی غیر انسدادی شامل ریز حذف های کروموزومی Y، سندرم کلاینفلتر و سندرم کالمن است.

شاید با این موضوع آشنا باشید که دو کروموزوم X ژنوتیپ زن را نشان می دهد، و حروف XY ژنوتیپ مرد را نشان می دهد. با ریز حذف های کروموزومی Y، کروموزوم Y برخی ژن ها را از دست می دهد. این امر می تواند باعث ناباروری مردان شده و منجر به کم شدن تعداد اسپرم (یا عدم وجود آن) شود. بسیاری از مردان مبتلا هیچ علائم و نشانه دیگری ندارند، در حالی که برخی دیگر ممکن است دارای بیضه های کوچک یا نزول نیافته باشند.

سندرم کلاینفلتر هنگامی رخ می دهد که فرد به جای داشتن کروموزوم های جنسی XY، دارای ژنوتیپ XXY باشد. با وجود این که برخی از مردان مبتلا به سندرم کلاینفلتر علائم جسمی و شناختی آشکاری دارند که منجر به تشخیص این اختلال در دوران بلوغ یا بزرگسالی می شود، مردان دیگر علائم خفیف داشته یا تقریباً علائمی ندارند و تا زمانی که دچار مشکلات باروری نشوند، تشخیص داده نمی شوند.

سندرم کالمن یک بیماری ژنتیکی مرتبط با ژن ANOS1 است که در کروموزوم X واقع شده است. مردان مبتلا به سندرم کالمن ممکن است دوران بلوغ را طبیعی پشت سر نگذارند، حس بویایی آنها کاهش یابد (یا حس بویایی نداشته باشند) و اغلب نابارور هستند.

تابش اشعه، شیمی درمانی یا قرار گرفتن در معرض سموم

قرار گرفتن در معرض عناصر سمی می تواند به آزواسپرمی موقتی یا حتی دائمی منجر شود. اگر در طول درمان سرطان، پرتو درمانی مستقیماً روی اندام های تولید مثلی مردان استفاده شده باشد، ممکن است منجر به آزواسپرمی شود.

شیمی درمانی غالباً در طول درمان به آزواسپرمی منجر می شود، اما اینکه آیا آزواسپرمی ایجاد شده پس از درمان نیز ادامه خواهد داشت یا نه، غیرقابل پیش بینی است. باروری ممکن است پس از درمان سرطان در بعضی از افراد به سرعت به حالت عادی برگردد. در موارد دیگر، تولید اسپرم پس از چند سال به حالت عادی برمی گردد. در برخی دیگر، بازگشت ممکن است 10 سال طول بکشد. کمتر شایع است که تولید اسپرم هرگز به حالت طبیعی برنگردد.

در صورت امکان، قبل از شروع درمان سرطان، با پزشک خود در مورد اختلالات اسپرم احتمالی مشورت کنید. قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی سمی در محل کار همچنین می تواند منجر به ناباروری و آزواسپرمی بدون انسداد در مردان شود. قرار گرفتن در معرض برخی از آفت کش ها یا فلزات سنگین نیز می تواند منجر به ناباروری در مردان شود.

عدم تعادل هورمونی

غده هیپوفیز، هیپوتالاموس و بیضه ها در ایجاد سیگنال های هورمونی و مواد شیمیایی مورد نیاز برای تولید اسپرم با یکدیگر همکاری می کنند. ناهنجاری در تولید هورمون، سطح هورمون یا مکانیسم عمل هورمون می تواند منجر به ناباروری، از جمله آزواسپرمی بدون انسداد، شود.

علل زیادی وجود دارد که باعث عدم تعادل هورمونی می شود. از اختلالات وراثتی یا ژنتیکی و مشکلات هورمونی اکتسابی گرفته تا اختلال های ناشی از سبک زندگی. گاهی اوقات، علت دقیق این اختلال مشخص نمی شود.

هیپوگنادیسم هیپوگنادوتروپیک زمانی رخ می دهد که در غده هیپوفیز یا هیپوتالاموس مغز مشکلی ایجاد شود. این مشکل ممکن است از بدو تولد وجود داشته باشد یا بعداً در طول زندگی به وجود آید. علل احتمالی این اختلالات شامل مشکلات ژنتیکی، قرار گرفتن در معرض اشعه های مضر، عوارض جانبی یا سو مصرف دارو ها، ورزش بیش از حد یا سایر علل ناشناخته است.

نارسایی اولیه بیضه زمانی رخ می دهد که عدم تعادل هورمونی با مشکلات مربوط به بیضه ها در ارتباط باشد و با وجود تولید هورمون کافی توسط هیپوفیز و هیپوتالاموس، در بیضه ها شاهد تولید ناکافی تستوسترون و رشد ضعیف یا نبود اسپرم باشیم.

نارسایی ثانویه بیضه زمانی رخ می دهد که تولید هورمون در غده هیپوفیز یا هیپوتالاموس کاهش یافته یا به صفر برسد. این اتفاق در حالی است که بیضه ها ممکن است به درستی کار کنند.

عوارض جانبی دارو ها

برخی از داروها می توانند باعث آزواسپرمی شوند. شایعترین علت آزواسپرمی ناشی از عوارض جانبی دارو ها، مصرف مکمل های تستوسترون است. همچنین استفاده از استروئید آنابولیک توسط ورزشکاران می تواند باعث آزواسپرمی شود. بعضی از داروها که باعث آزواسپرمی می شوند فقط به طور موقت این تأثیر را خواهند داشت، در حالی که در سایر موارد، آزواسپرمی طولانی مدت می تواند رخ دهد.

داروهایی که ممکن است به آزواسپرمی غیر انسدادی منجر شوند عبارتند از:

• کلرامبوسیل (داروی ضد سرطان)
• سیکلوفسفامید (داروی ضد سرطان)
• سولفات وینبلاستین (داروی ضد سرطان)
• کلشی سین (برای درمان نقرس استفاده می شود)
• پروکاربازین هیدروکلراید (درمان بیماری هوچکین)
• سیرولیموس (برای جلوگیری از رد عضو پس از پیوند استفاده می شود)
• Everolimus (یک داروی ضد سرطان است که همچنین برای جلوگیری از رد عضو پس از پیوند استفاده می شود).

واریکوسل

واریکوسل ناشی از تورم ورید در بیضه ها است. این رگ متورم باعث تجمع خون در این ناحیه شده و دمای بیضه را افزایش می دهد. همچنین ممکن است باعث تورم، جمع شدن بیضه های و درد و ناراحتی شود. واریکوسل دلیل اصلی ناباروری در مردان است. در بیشتر اوقات، واریکوسل منجر به کاهش تعداد اسپرم می شود.