آکروماتوپسیا، یا نقص در دیدن رنگ ها ناتوانی است که باعث می شود تا فرد نتواند تفاوت بین رنگ ها را متوجه شود ولی با این وجود فرد مبتلا هنوز قادر به دیدن رنگ ها خواهد بود. بسیاری از افراد به این عارضه «کور رنگی» می گویند که باور کاملاً غلطی است. کور رنگی بیماری نادر و متفاوتی است که باعث می شود تا فرد مبتلا همه چیز را به رنگ سفید و مشکی دیده و هیچ نوری را درک نکند. ضعف تشخیص رنگ ها معمولاً ارثی بوده و احتمال بروز آن در مردان بسیار بیشتر از زنان است. بسیاری از افراد مبتلا به ضعف تشخیص رنگ نمی توانند بین درجات مختلف رنگ قرمز و سبز تفاوتی قائل شده و همه را یکسان می بینند. به ندرت ممکن است فرد مبتلا به ضعف تشخیص رنگ نتواند درجات مختلف رنگ زرد و آبی را از هم تشخیص دهد.
بعضی از بیماری های خاص چشمی و داروها نیز می تواند باعث بروز مشکلات تشخیص رنگ شود.
سلول های مخروطی و تشخیص رنگ
ضعف تشخیص رنگ ها نوعی اختلال بینایی است که به علت کمبود دید مخروطی به وجود می آید.
دید مخروطی قابلیتی در بینایی است که توسط گیرنده های نوری مخروط شکل در داخل شبکیه صورت می گیرد. در چشم یک فرد سالم به طور طبیعی حدود 6 میلیون گیرنده نوری وجود دارد که بیشتر آن ها در مرکز شبکیه چشم قرار گرفته اند. فرد در نبود این سلول های مخروطی باید از گیرنده های نوری میله ای استفاده کند. حدود 100 میلیون گیرنده میله ای در اطراف شبکیه چشم وجود دارد. مشکل از جایی که شروع می شود که گیرنده های نوری میله ای در سطح بالاتری اشباع شده و در نتیجه فرد دید رنگی را با کیفیتی نداشته و از دیدن بسیاری از جزئیات محروم خواهد شد.
افراد مبتلا به ضعف تشخیص رنگ ها به شدت دچار کور رنگی شده و وضوح تصویر بسیار پایینی دارند.
چشم این افراد در حالت عادی به میزان نور زیاد سازگاری نداشته و نسبت به نور حساسیت بسیار شدیدی خواهند داشت. این بیماری با توجه به علائم ممکن است دارای درجات مختلفی بوده و خفیف، متوسط یا شدید باشد. از بین تمامی مبتلایان به ضعف تشخیص رنگ ها، افرادی که کاملاً از مونوکرومات های میله ای شان استفاده می کنند، مبتلا به شدیدترین نوع این بیماری هستند. علاوه بر این فرد ممکن است تنها از قسمتی از گیرنده های نوری میله ای و مونوکرومات های مخروطی آبی خود استفاده کند که باعث می شود تا از شدت بیماری کاسته شده و در درجه متوسط یا خفیف قرار بگیرد.
علت ضعف تشخیص رنگ ها
دیدن رنگ ها در طیف نور یک فرآیند پیچیده است که با قابلیت چشم ها در واکنش نشان دادن به طول موج های مختلف نور آغاز می شود. نور از طریق قرنیه وارد چشم شده و پس از عبور از لنزها و بافت ژله ای مانند داخل چشم ها (زجاجیه) وارد چشم شده و نهایتاً به سلول های حساس به طول موج (سلول های مخروطی) در پشت چشم در شبکیه خواهد رسید. این مخروط ها به طول موج های نوری کوتاه (آبی)، متوسط (سبز) یا بلند (قرمز) حساس هستند.
مواد شیمیایی موجود در سلول های مخروطی واکنشی به وجود آورده و از این طریق اطلاعات طول موج را به واسطه عصب های بینایی به مغز فرد بیننده ارسال می کنند. اگر چشم ها شرایط طبیعی داشته باشد بدون شک متوجه رنگ ها خواهید شد اما اگر سلول های مخروطی فاقد یک یا چند ماده شیمیایی حساس به طول موج باشد ممکن است چندین رنگ اصلی مثل قرمز، آبی یا زرد را درک نکنید.
عوامل خطر ضعف تشخیص رنگ ها
عوامل خطر در ضعف تشخیص رنگ ها عبارتند از:
- اختلالات ارثی. در بعضی از موارد بروز اختلالات بینایی و ضعف در تشخیص رنگ ها یک بیماری با زمینه ژنتیکی است که بیشتر مردان را درگیر می کند. شایع ترین نقص در تشخیص رنگ ها بین رنگ های قرمز- سبز بوده و احتمال نقص در تشخیص رنگ های آبی- زرد بسیار کم است. این اختلال ممکن است در درجات مختلفی اتفاق افتاده و فرد دچار مشکل خفیف، متوسط یا شدید ضعف تشخیص رنگ ها شود. این مشکل بینایی ارثی معمولاً هر دو چشم را درگیر کرده و شدت آن با گذشت زمان تغییر نخواهد کرد.
- بیماری. گاهی اوقات ممکن است بیماری های مختلفی مثل کم خونی سلول داسی شکل، دیابت، دژنراسیون ماکولا، بیماری آلزایمر، گلوکوم ، بیماری پارکینسون و لوسمی باعث بروز اختلالات و نقص در تشخیص رنگ شود. در بعضی موارد ممکن است یک چشم بیش از چشم دیگر درگیر شده و در صورت برطرف یا درمان شدن بیماری مربوطه، علائم نقص رنگ به کلی محو شود.
- داروها. گاهی اوقات مصرف بعضی از داروها، مثل داروهای درمان مشکلات قلبی، فشار خون بالا، مشکلات نعوظ، عفونت ها، اختلالات عصبی و فیزیولوژیکی نیز ممکن است تغییراتی در روند تشخیص رنگ ها به وجود بیاورد.
- افزایش سن. با بالا رفتن سن فرد ممکن است کیفیت دیدن رنگ ها تغییر کرده و رفته رفته رو به زوال برود.
- مواد شیمیایی. قرار گرفتن در معرض بعضی از مواد شیمیایی در محل کار مثل دی سولفید کربن و کودها ممکن است باعث از دست دادن بخشی از توانایی تشخیص رنگ شود.
علائم ضعف تشخیص رنگ ها
ممکن است فرد مبتلا به ضعف و نقص در تشخیص رنگ باشد ولی از این موضوع اطلاع نداشته باشد. بعضی از مردم فقط در صورتی متوجه این بیماری می شوند که با تفاوت درک رنگ توسط خود و اطرافیان خود روبرو شوند. به عنوان مثال فرد مبتلا ممکن است با تشخیص رنگ های علائم راهنمایی و چراغ راهنمایی مشکل داشته و با توجه به عملکرد اشتباه اش در مقایسه با دیگران متوجه مشکل تشخیص رنگ خود شود.
افراد مبتلا به بیماری ضعف تشخیص رنگ ها ممکن است نتوانند موارد زیر را از هم تشخیص دهند:
- همه رنگ ها
- تفاوت رنگ های آبی و زرد
- تفاوت رنگ های قرمز و سبز
شایع ترین علامت بروز این بیماری عدم تشخیص صحیح رنگ سبز و قرمز است.
فرد مبتلا به نقص تشخیص رنگ قرمز – سبز یا آبی – زرد کاملاً نسبت به هر دو رنگ حساس نبوده و این عدم حساسیت ممکن است درجات خفیف، متوسط یا حتی شدید داشته باشد.
زمان مراجعه به پزشک
در صورتی که مشکلی در تشخیص رنگ داشته یا قدرت تشخیص رنگ تان کاهش پیدا کرد بهتر است برای معاینات بیشتر به پزشک مراجعه کنید. انجام آزمایش و معاینات چشمی در کودکان اهمیت بسیار زیادی داشته و حتماً باید قبل از ورود به مدرسه یک بار آزمایش تشخیص رنگ را انجام دهند. در صورتی که ابتلای فرد به ضعف تشخیص رنگ ها ژنتیکی بوده باشد، هیچ راه حل درمانی برای آن وجود نخواهد داشت ولی اگر علت بروز آن به خاطر بیماری های زمینه ای باشد.
می توان با درمان بیماری وضعیت بینایی و تشخیص رنگ را بهبود بخشید.
تشخیص ضعف تشخیص رنگ ها
اگر در دیدن و تشخیص بعضی از رنگ ها مشکل دارید، پزشک می تواند این نقص رنگ را با استفاده از آزمایش ها تشخیص دهد. احتمالاً بعد از معاینه وضعیت چشم بیماری، پزشک با استفاده از تصاویر خاص که از نقطه های رنگی و اعداد تشکیل شده اند سعی در تشخیص این بیماری خواهد کرد. اگر فرد مبتلا به بیماری ضعف تشخیص رنگ ها باشد، تشخیص الگو یا عدد پنهان شده در داخل دانه های رنگی برایش مشکل خواهد شد. البته برای انجام این آزمایش می توان از نرم افزارهای موبایلی یا کامپیوتر استفاده کرد. اما بدون شک نتیجه به دست آمده در نتیجه آزمایشات در داخل منزل ضریب خطای بیشتری داشته و پیشنهاد می کنیم این آزمایشات در مطب و تحت نظر پزشک آزموده صورت پذیرد.
درمان ضعف تشخیص رنگ ها
بسیاری از مشکلات تشخیص رنگ غیر قابل درمان بوده و با هیچ شیوه ای آن ها را مداوا کرد. اما فقط در صورتی که علت بروز بیماری دیگر یا مصرف داروی مشخصی باشد، می توان با قطع مصرف دارو یا درمان بیماری زمینه ای این عارضه را درمان کرده یا علائم را تا حد قابل توجهی کاهش داد. همچنین می توان از فیلتر های رنگی که بر روی عینک نصب شده یا از لنزهای رنگی برای افزایش کنتراست رنگ ها و درک بهتر آن ها کمک گرفت. البته این لنزها باعث نمی شود تا مشکل دیدن تمام رنگ ها برطرف شده و بهبود یابد.
لنزها فقط روی بعضی از رنگ ها تأثیر داشته و باعث افزایش قدرت تشخیص آن ها خواهد شد. بعضی از اختلالات نادر شبکیه مرتبط با نقص تشخیص رنگ را می توان با تکنیک های جایگزین ژن برطرف کرد. البته این شیوه ها نیاز به تحقیق و بررسی بیشتری داشته و احتمالاً در آینده به عنوان راه های درمانی ضعف تشخیص رنگ ها پیشنهاد خواهد شد.
سبک زندگی و درمان خانگی ضعف تشخیص رنگ ها
در سطوح بالای روشنایی، بینایی آکرومات ها کاهش خواهد یافت مگر این که از لنزهای رنگی استفاده شود.
در زمان هایی مثل بعد از طلوع آفتاب یا قبل از غروب آفتاب که نور در محیط های بسته سطح متوسطی دارد، بعضی از آکرومات ها بدون نیاز به لنزهای رنگی با این کاهش عملکرد چشمی کنار می آیند. برای این کار می توان از استراتژی های به خصوصی مثل پلک زدن یا قرار گرفتن در معرض نور استفاده کرد. بقیه افراد مبتلا نیز باید به محض قرار گرفتن در چنین شرایط و کاهش نور از لنزهای رنگی استفاده کنند. همچنین به محض قرار گرفتن فرد در نور بسیار شدید بیرون منزل یا مکان های سرپوشیده روشن برای دیدن مناسب و معقول از لنزهای به رنگ تیره استفاده کرد. زیرا شبکیه این افراد، گیرنده های نوری مورد نیاز برای دیدن در چنین شرایطی را ندارد.
استفاده از نکات و تکنیک های زیر به بهبود شرایط برای فرد مبتلا به نقص تشخیص رنگ کمک خواهد کرد:
- حفظ کردن ترتیب اشیاء رنگی. حفظ کردن جای بعضی از رنگ ها می تواند تا حد زیادی به فرد کمک کند. مثلاً فرد بهتر است ترتیب رنگ ها در چراغ راهنمایی را حفظ کرده و با توجه به حفظیات عمل کند.
- چسباندن برچسب بر روی اشیاء. یکی از مشکلات فرد مبتلا به این بیماری تشخیص رنگ لباس ها یا ست کردن آن ها است. بهتر است برای این کار از فردی که مشکل چشمی نداشته کمک گرفته و روی بعضی از اشیاء رنگی، نام آن رنگ را بچسبانید. از این به بعد برای تشخیص رنگ ها کافی است آن شیء را در کنار شیء مورد نظر خود قرار داده و تفاوت رنگ را مقایسه کنید.
آمادگی برای ملاقات با پزشک
احتمالاً برای تشخیص این بیماری ابتدا به پزشک عمومی یا خانوادگی خود مراجعه کرده و سپس از طریق پزشک عمومی به پزشک متخصص اختلالات چشمی (اپتومتریست یا چشم پزشک) ارجاع داده خواهید شد.
از آن جایی که مدت زمان ملاقات و ویزیت پزشک کوتاه است بهتر است برای استفاده حداکثری از این فرصت، تمامی سؤالات خود را آماده کنید.
برای تهیه لیست سؤالات کلیدی می توانید از این پرسش ها استفاده کنید:
- آیا درمانی برای عارضه ضعف تشخیص رنگ ها وجود دارد؟
- آیا بروشور یا برگه ای در مورد بیماری ضعف تشخیص رنگ ها دارید؟
- نقص تشخیص رنگ چه تأثیری روی کیفیت زندگی ام خواهد داشت؟
- برای کسب اطلاعات بیشتر در مورد این بیماری چه سایتی را پیشنهاد می کنید؟
- آیا مشکلات تشخیص رنگ برای اشتغال کنونی یا در آینده ام مشکلی ایجاد خواهد کرد؟
- آیا عینک یا لنزهای چشمی به خصوصی برای بهبود وضعیت بینایی و تشخیص رنگ ام وجود دارد؟
سوالات پزشک از بیمار
پزشک برای تشخیص بهتر بیماری و آغاز روند درمانی احتمالاً سؤالات زیر را مطرح خواهد کرد:
- آیا بیماری یا مشکل پزشکی دارید؟
- آیا از دارو یا مکمل به خصوصی استفاده می کنید؟
- آیا این عارضه یک چشم یا هر دو چشم شما را درگیر کرده است؟
- از چه زمانی متوجه بروز مشکلات بینایی و تشخیص رنگ خود شدید؟
- آیا فردی در خانواده شما دچار مشکلات تشخیص رنگ یا همان ضعف تشخیص رنگ ها بوده است؟
