ساختار و عملکرد چشم

بینایی مهمترین حس از حواس پنجگانه ما است. بیشتر فعالیت های مغز در بین حواس پنجگانه به بینایی اختصاص داده شده است. برای درک چگونگی بینایی باید ساختار و عملکرد چشم را بشناسید. بررسی ساختار و عملکرد چشم به شما کمک می کند تا اهمیت آن را درک کرده و از آسیب های چشمی مراقبت و محافظت کنید.

سیستم بینایی یک فرایند بسیار پیچیده است که به طور خلاصه شامل مراحل زیر است:

• نور وارد مردمک چشم شده و در پشت چشم روی شبکیه متمرکز می شود.
• شبکیه، سیگنال نوری را به تکانه های الکتریکی تبدیل می کند.
• عصب بینایی، تکانه ها را به مغز انتقال می دهد و در آنجا پردازش می شوند.

ساختار چشم

بافت های چشم را می توان به سه دسته تقسیم بندی کرد:

• بافت های حساس به نور
• بافت های پشتیبان و یا نگهدارنده
• بافت هایی متمرکز و یا انکسار کننده نور

بافت های انکسار کننده نور

بافت های انکسار کننده نور، نورهای ورودی را روی بافت های حساس به نور متمرکز می کنند تا تصویری شفاف و واضحی ایجاد شوند. اگر اختلالی در بافت وجود داشته باشد بینایی می تواند مبهم شود.

بافت های انکسار کننده نور در چشم، عبارتند از:

مردمک

مردمک، نقطه تاریک در مرکز قسمت رنگی چشم (عنبیه) است که در پاسخ به نور منبسط و منقبض می شود و مانند دیافراگم روی یک دوربین عمل می کند. در شرایط روشنایی زیاد، مردمک به قطر حدود 1 میلی متر منقبض می شود تا شبکیه را از آسیب محافظت کند. در تاریکی، مردمک می تواند به قطر 10 میلی متر گشاد می شود.

عنبیه

عنبیه قسمت عضله ای و رنگی چشم است که اندازه مردمک و میزان نوری که به شبکیه می رسد را کنترل می کند.

عدسی

نور بعد از مردمک، به عدسی می رسد که یک ساختار محدب و شفاف است و به چشم کمک می کند تا نور را به دقت روی شبکیه متمرکز کند. با افزایش سن، عدسی چشم سفت تر و انعطاف پذیر می شوند و تمرکز نور را مشکل تر می کنند.

ماهیچه پیوندی

ماهیچه های پیوندی، حلقه ماهیچه ای متصل به عدسی هستند که با انقباض و انبساط خود، اندازه عدسی را تغییر می دهند. این فرآیند تطابق – accommodation نامیده می شود.

قرنیه

قرنیه بافت شفاف و گنبدی شکل جلو چشم است که مردمک، عنبیه و محفظه قدامی یا ناحیه پر از مایعات بین قرنیه و عنبیه را در بر می گیرد. قرنیه مسئول به تمرکز نور کمک می کند. قرنیه، اولین دفاع چشم در برابر اشیاء خارجی و آسیب دیدگی است. از آنجا که قرنیه برای روشن شدن نور باید شفاف باقی بماند، رگ خونی ندارد.

مجرای اشک

دهانه های مجاری اشک در گوشه داخلی هر گوش در پلک بالا و پایین قرار دارد. اشک ها توسط غده اشکی ترشح می شوند.

مایعات چشم

دو مایعات در سراسر چشم جریان دارند ساختار و مواد مغذی آن را تأمین کنند. این مایعات عبارتند از:

مایع زجاجیه، زجاجیه در بخش پشتی چشم یافت می شود و ضخیم و ژله مانند است و بیشترین توده چشم را تشکیل می دهد.

مایع زلالیه، زلالیه از زجاجیه رقیق تر است و در جلوی چشم جریان دارد.

بافت های حساس به نور

شبکیه

شبکیه، داخلی ترین لایه چشم است که حاوی بیش از 120 میلیون سلول گیرنده حساس به نور است. شبکیه نور را به سیگنال های الکتریکی تبدیل می کنند. این سیگنال ها برای پردازش به مغز ارسال می شوند. به سلول های گیرنده نور، سلول های میله ای و مخروطی گفته می شود که حاوی مولکول های پروتئین به نام opps هستند. این سلول ها به نور حساس بوده و در پاسخ به ذرات نور، سیگنال های الکتریکی را به مغز می فرستند.

مخروط ها: سلول های مخروطی چشم در ناحیه مرکزی شبکیه به نام ماکولا یافت می شوند و برای دید دقیق و رنگی، ضروری هستند. سه نوع مخروط وجود دارد که معمولاً به آن ها کوتاه یا آبی، وسط یا سبز و طولانی یا قرمز گفته می شود. مخروط ها برای دیدن در شرایط نوری معمولی استفاده می شوند و به ما اجازه می دهند رنگ ها را تشخیص دهیم.

میله ها: سلول های بینایی بیشتر در اطراف لبه های شبکیه یافت می شوند و برای دیدن در نور کم کاربرد دارند. آن ها در تشخیص رنگ ها تاثیری ندارند، اما بسیار حساس هستند و می توانند کمترین میزان نور را تشخیص دهند.

عصب بینایی: در کل، حدود 1 میلیون رشته های عصبی نازک به نام سلول های گانگلیونی در عصب بینایی وجود دارند که اطلاعات نوری را از شبکیه به مغز منتقل می کنند. از آنجا که هیچ سلول میله و مخروطی در عصب بینایی وجود ندارد، از آن به عنوان نقطه کور نیز یاد می شود.

بافت های پشتیبانی

اسکلرا یا صلبیه: به این قسمت معمولاً سفید چشم گفته می شود.

ملتحمه: غشایی نازک و شفاف است که بیشتر قسمت های سفید چشم و قسمت داخلی پلک ها را پوشانده و به رطوبت چشم و محافظت از آن در برابر میکروب ها کمک می کند.

کروروئید: لایه ای از بافت همبند بین شبکیه و صلبیه است و حاوی غلظت بالایی از رگ های خونی می باشد. Choroid فقط 5/0 میلی متر ضخامت دارد و حاوی سلول های رنگی جذب کننده نور است که به کاهش بازتاب نور در شبکیه کمک می کند.

بیماری های شایع چشم

مانند هر قسمت از بدن، مشکلات مربوط به بینایی ما می تواند ناشی از بیماری، آسیب دیدگی یا کهولت سن باشد. برای بیشتر افراد، بینایی از همه حواس مفید و مهمتر است. بینایی به افراد این امکان را به می دهد تا دنیای اطراف خود را درک و حرکت کنند. بنابراین مهم است که از چشمان خود به خوبی مراقبت کنید تا از بروز هر نوع آسیب و بیماری پیشگیری شود. بیشتر افراد هر از گاهی مشکلات چشمی را تجربه می کنند و مشکلات بینایی با افزایش سن بیشتر می شوند. بسیاری از این مشکلات جزئی و کوتاه مدت هستند . اما برخی از مشکلات جدی چشم وجود دارد که می توانند آسیب بزرگی به آن ها وارد کنند و منجر به از بین رفتن دائمی بینایی شوند.

خوشبختانه بیشتر مشکلات چشمی، از جمله مواردی که بسیار جدی هستند، قابل پیشگیری است.

برخی از مشکلات چشم قابل پیشگیری چشم، عبارتند از:

 خشکی چشم

خشکی چشم، کاهش اشک است و معمولاً به دلیل مشکلی در ایجاد اشک، مجاری اشک یا پلک ایجاد می شود و می تواند عارضه جانبی برخی از داروهای خاص باشد. این امکان وجود دارد که خشکی چشم باعث درد و تاری دید شود. خشکی چشم ها معمولاً در هر دو چشم می تواند و باعث ناراحتی چشم و اختلال در بینایی شود.

علائم خشکی چشم، عبارتند از:

• قرمزی چشم
• حساسیت به نور
•  تاری دید یا خستگی چشم
• احساس خراشیدگی در چشم
• احساس وجود جسم خارجی در چشم

علت خشکی چشم، عدم وجود اشک است که برای مرطوب نگه داشتن چشم، و پیشگیری از عفونت لازم است.

برخی عوامل غیرقابل کنترلی که باعث خشکی چشم می شوند، عبارتند از:

• بیمار
• افزایش سن
• مصرف داروهای خاص

یکی از دلایل عمده خشکی چشم “بلفاریت” یا التهاب پلک های ناشی از غدد مسدود شده است. بلفاریت را می توان با کمپرس گرم روی پلک، شستشوی پلک ها با شامپو مخصوص کودک و ماساژ پلک ها درمان کرد.

نحوه جلوگیری از خشکی چشم

خشکی چشم ناشی از تبخیر اشک معمولاً قابل پیشگیری است. برخی از دلایل عمده تبخیر اشک شامل قرار گرفتن در معرض باد، دود یا هوای خشک است. می توانید با محافظت از چشمان خود در برابر آفتاب از خشکی چشم جلوگیری کنید. بهتر است برای پیشگیری خشکی چشم از عینک آفتابی استفاده کنید و در هنگام استفاده طولانی مدت از رایانه و یا هنگام کتاب خواندن، به چشمان خود استراحت بدهید.

قطره چشم نیز در جلوگیری از خشکی چشم مفید است. تحقیقات نشان داده اند که قطره های ویتامین A و سیکلوسپورین می توانند منجر به بهبود زیادی در علائم خشکی چشم شوند. این نوع قطره ها مؤثرتر از قطره چشم مصنوعی بدون مواد نگهدارنده بودند. در حالی که خشکی چشم خود بیماری خطرناکی نیست اما می تواند منجر به شرایط جدی شود و به چشم آسیب برساند.

ملتحمه آلرژیک

ملتحمه آلرژیک هنگامی اتفاق میفتد که قسمت بیرونی چشم در اثر واکنش به گرده، شوره یا سایر موادی که باعث ایجاد آلرژی می شوند متورم یا تحریک می شود. در این شرایط ممکن است چشم ها به سرعت قرمز و دچار خارش و آبریزش شوند. علائم دیگر ملتحمه آلرژیک عبارتند از:

• چشم های سوزان
• ترشحات شدید در چشم
• پلک های پف دار مخصوصا صبح
• گسترش عروق خونی در لایه بیرونی چشم

نحوه پیشگیری از ملتحمه آلرژیک

بهترین راه برای جلوگیری از ملتحمه آلرژیک این است که در برابر عوامل محرک زا قرار نگیرید اما محققان همچنین دریافتند که قطره های چشم برای جلوگیری از ملتحمه آلرژیک در افرادی که مستعد ابتلا به واکنش های آلرژیک هستند، مفید است. آنتی هیستامین های emedastine و levocabastine در جلوگیری از بیماری مفید هستند. پس از قرار گرفتن در معرض محرک ها می توان از این موارد استفاده کرد.

گلوکوم

گلوکوم افزایش فشار مایع داخل چشم است که به عصب بینایی آسیب می رسانند. این آسیب اغلب در اثر فشار غیر منتظره ای زیاد در چشم ایجاد می شود. با گذشت زمان، گلوکوم می تواند منجر به کوری شود که قابل برگشت نیست. گلوکوم جنبه ارثی دارد، اما همچنین می تواند در اثر دیابت، آسیب دیدگی چشم و عدم ورزش ایجاد شود. سن، نژاد و سابقه خانوادگی عوامل خطر مهمی هستند .علائم گلوکوم، عبارتند از:

• استفراغ
• دید تونلی
• تاری دید
• چشم درد
• حالت تهوع
• قرمزی چشم
• سردردهای شدید
• دیدن هاله در اطراف چراغ
• لکه های کور و لکه دار در دید محیطی یا بینایی مرکزی، اغلب در هر دو چشم

نحوه پیشگیری از گلوکوم

همه موارد گلوکوم قابل پیشگیری نیستند، اما متخصصان معتقدند که بهترین اقدام پیشگیرانه برای ابتلا به گلوکوم، مراقبت از چشم و غربالگری چشم است. با ورزش منظم و مطمئن برای کاهش فشار چشم، پوشیدن وسایل محافظ چشم هنگام کار با ابزارهای برقی می توانید از آسیب دیدگی چشم محافظت کنید.

دژنراسیون ماکولا مربوط به سن

دژنراسیون ماکولا وابسته به سن (AMD) آسیب تدریجی سلولهای ماکولا است. دژنراسیون ماکولا وابسته به سن یک بیماری شایع چشم به ویژه در بین افراد 50 سال و بالاتر است که به پشت چشم آسیب می رساند و در دیدن اشیاء مستقیم که در جلو قرار دارد، اختلال ایجاد می کند. با پیشرفت شرایط، از دست دادن بینایی در یک یا هر دو چشم ایجاد می شود و باعث ایجاد ناحیه تار در مرکز بینایی می شود که به مرور زمان بزرگتر می شود. اگرچه این امر به خودی خود نمی تواند باعث نابینایی کامل شود، دژنراسیون ماکولا وابسته به سن می تواند اختلال در توانایی فرد در حرکت به زندگی روزمره داشته باشد.

پیشگیری از دژنراسیون ماکولا وابسته به سن

• محققان ارتباطاتی بین دژنراسیون ماکولا وابسته به سن و برخی از گزینه های شیوه زندگی پیدا کرده اند.

برخی از این راهکارها عبارتند از:

• ترک سیگار
• منظم ورزش
• اجتناب از دود دست دوم
• خوردن یک رژیم غذایی سالم
• کنترل فشار خون و سطح کلسترول طبیعی

خطاهای انکسار

• عدم تمرکز صحیح نور می تواند منجر به تاری دید شود. استفاده از عینک، لنز یا جراحی معمولاً می توانند خطاهای انکسار را اصلاح کنند.

انواع این خطاها عبارتند از :

• پرسیبوپیا
• نزدیک بینی
• آستیگماتیسم
•  هایپروپیا (دور بینی)

آب مروارید یا کاتاراکت

آب مروارید، کثیفی عدسی چشم است که باعث تار شدن دید و در صورت عدم درمان نابینایی می شوند. افراد مبتلا به آب مروارید اغلب “هاله” های اطراف دید را به خصوص در شب را تجربه می کنند. این بیماری بیشتر در افراد سالمند دیده می شود.

آمبلیوپی یا تنبلی چشم

معمولاً از آمبلیوپی به عنوان تنبلی معروف است از کودکی شروع می شود زمانی رخ می دهد که یک چشم به درستی رشد نمی کند. برای تشخیص تنبلی چشم، چشم پزشک باید چشم کودکانی که چشمانشان هم تراز نیستند یا فردی که دارای مشکلات بینایی است را ارزیابی کند.

رتینوپاتی دیابتی

رتینوپاتی دیابتی آسیب عروق خونی شبکیه ناشی از دیابت است که در مناطق بینایی باعث ایجاد نقاط تاری می شود و در نهایت می تواند منجر به کوری شود. بهترین راه برای جلوگیری از این مشکلات بینایی این است که فرد قند خون را کنترل کرده و هر ساله برای معاینه چشم به چشم پزشک مراجعه کند. مراقبت مناسب و منظم می تواند عوارض بیماری را کاهش دهد.

جداشدگی یا پارگی شبکیه

وقتی شبکیه از پشت چشم جدا شود، به آن شبکیه جدا شده گفته می شود که باعث تاری دید و از بین رفتن جزئی یا کامل بینایی می شود و باید به صورت اورژانسی درمان شود.

سخن آخر

بهترین راه برای جلوگیری از بروز مشکل چشمی یا جلوگیری از پیشرفت بیماری این است که در صورت بروز هرگونه تغییر ناگهانی در بینایی به چشم پزشک مراجعه کنید.