تراخم
تراخم و یا ورم ملتحمه گرانول، چشم درد مصری یک عفونت باکتریایی است که چشم ها را درگیر می کند. این بیماری به وسیله باکتری Chlamydia trachomatis به وجود آمده و واگیر دار است. بیماری تراخم می تواند از طریق تماس با چشم ها، پلک، بینی یا ترشحات گلوی بیمار به افراد سالم منتقل شود. همچنین این بیماری ممکن است از طریق استفاده از وسایل مشترک مثل دستمال آلوده به افراد دیگر منتقل شود. در ابتدایی ترین مراحل ابتلا به این بیماری فرد احساس خارش و ناراحتی در چشم ها و پلک های خود خواهد کرد. سپس در مرحله بعدی بیماری باعث تورم پلک ها و نهایتاً تخلیه ترشحات چرکی از چشم ها خواهد شد.
در صورت درمان نشدن به موقع بیماری تراخم فرد مبتلا ممکن است برای همیشه بینایی خود را از دست بدهد.
بیماری تراخم علت اصلی بروز نابینایی ها در سراسر دنیا بوده و خوشبختانه با تشخیص به موقع، قابل پیشگیری است. سازمان بهداشت جهانی (WHO) میزان مبتلایان به تراخم که بینایی خود را در نتیجه ابتلا به این بیماری از دست داده اند را حدود 2 میلیون نفر تخمین زده است. بیشتر نابینایی های ناشی از بیماری تراخم در مناطق فقیر آفریقایی اتفاق میفتد. در مناطقی که بیماری تراخم شایع است، آمار مبتلایان به بیماری تراخم در بین کودکان زیر 5 سال به بیش از 60% می رسد.
تشخیص و درمان به موقع می تواند از بروز عوارض جانبی بیماری تراخم جلوگیری کند.
شیوع تراخم
این بیماری به عنوان یکی از معضل های سلامتی در 44 کشور جهان است. این بیماری واگیر دار زمانی که باکتری به وسیله تماس ترشحات چشم فرد مبتلا به چشم فرد سالم انتقال پیدا کرده و در بعضی از موارد حشرات و مگس ها به خصوص مگس Musca sorbens علت انتقال این بیماری است. نوع فعال این بیماری بیشتر در بین جوانان و نوجوانان شایع بوده و این افراد به سرعت این بیماری را به بستگان، هم بازی ها و پرستاران خود انتقال می دهند. در بین افراد بالغ نیز زنانی که از کودکان مراقبت می کنند بیشتر در معرض ابتلا به نوع فعال این بیماری هستند.
به طور تقریبی حدود 21 میلیون نفر از مردم در سراسر جهان مبتلا به تراخم فعال هستند که این جمعیت را بیشتر کودکان بین سنین 3 تا 6 سال تشکیل می دهد. بیماری تراخم بیشتر در مناطق خشک و نزدیک به خط استوا یافت شده و بیشترین مبتلایان به این بیماری در آفریقا زندگی می کنند.
علت تراخم
باکتری مسئول بروز بیماری تراخم، Chlamydia trachomatis نام دارد. این باکتری انواع مختلفی داشته و نوع A ،B ،Ba و C آن باعث نابینایی می شوند. دیگر انواع این بیماری (D تا K) از طریق تماس جنسی به افراد سالم انتقال پیدا می کنند. محیط های زندگی با سرویس بهداشت ضعیف و نواحی که به آب پاکیزه و آشامیدنی دسترسی ندارند در معرض انتقال و شیوع این بیماری قرار دارند. شست و شوی نامناسب صورت باعث می شود تا به سادگی چشم افراد سالم در این نواحی به این بیماری مبتلا شده و بیماری به سرعت فراگیر شود.
در کشورهای توسعه یافته، بعضی از حشرات و مگس ها ممکن است علت انتقال این بیماری باشند.
عوامل خطر تراخم
بعضی از عوامل می تواند احتمال بروز بیماری تراخم را افزایش دهد. این عوامل شامل موارد زیر می شود:
- فقر، علت اصلی بروز و شیوع بیماری تراخم، فقر در کشورهای در حال توسعه است.
- مکان های شلوغ و پر جمعیت، افرادی که در محیط های شلوغ و پر ازدحام زندگی می کنند بیشتر در معرض تماس با یکدیگر قرار داشته و در نتیجه احتمال شیوع عفونت تا حد قابل توجهی افزایش می یابد.
- بهداشت نامناسب، مناطق و نواحی که بهداشت مناسبی نداشته و افراد در آنجا بهداشت دست و صورت را رعایت نمی کنند، بیماری با سرعت بیشتری شیوع پیدا خواهد کرد.
- سن، در نواحی که بیماری فعال است، این بیماری بیشتر در افراد و کودکان سنین 4 تا 6 سال رایج است.
- جنسیت، در بعضی از نواحی، آمار زنان مبتلا به بیماری تراخم حدود 2 تا 6 برابر آمار مردان مبتلا به این بیماری است.
- حشرات و مگس ها، افرادی که در محل هایی سکونت دارند که جمعیت حشرات و مگس ها کنترل نمی شود، احتمال بروز و شیوع این بیماری بین این افراد تا حد قابل توجهی افزایش می یابد.
- کمبود سرویس بهداشتی، جمعیت هایی که به سرویس های بهداشتی دسترسی ندارند، احتمال بروز و شیوع بیماری تراخم در بین آن ها بیشتر است.
مراحل تراخم
سازمان بهداشتی جهانی (WHO) سیستم درجه بندی برای این بیماری مطرح کرده که از 5 مرحله تشکیل شده است. این مراحل 5 گانه براساس علائم که در نتیجه پیشرفت بیماری به وجود می آید، طبقه بندی می شوند.
مراحل تراخم شامل مراحل زیر می شود:
التهاب تراخمی فولیکولار (TF)
اولین علامت وجود follicle ها است که برآمدگی های کوچکی است به وسیله بافت لنفاوی متورم در پشت پلک بالایی تشکیل شده و در بعضی از موارد به بخش بالایی چشم ها گسترش می یابد. وجود 4 فولیکل یا بیشتر بزرگتر از 0.5 میلی متر بر روی ملتحمه پشت پلک بالایی را به عنوان مرحله TF می شناسند.
التهاب تراخم شدید (TI)
مرحله بعدی شامل التهاب ملتحمه چشم است. التهاب تراخم شدید، باعث مبهم شدن دید رگ های خونی عمیق تر ملتحمه می شوند.
اسکار تراخم (TS)
وجود بافت اسکار در داخل ملتحمه پلک بالای چشم به معنای ورود به مرحله سه بیماری تراخم است.
تریکاسازیس تراخم (TT)
بافت اسکار سفت شده و باعث می شود تا لبه های پلک به سمت داخل چشم (انتروپین) برگشته و مژه ها دچار سایش با سطح چشم (تریکاسازیس) شوند. با گذشت زمان این سایش ها منجر به آسیب قرنیه، پوشش مرکزی و شفاف جلوی چشم می شوند.
کدورت قرنیه
سایش های قرنیه ممکن است منجر به بروز زخم های عفونی شده و در نهایت زخم ها مانع ورود نور به داخل چشم ها شده و باعث نابینایی فرد مبتلا به تراخم شوند.
علائم تراخم
بیماری تراخم ممکن است یک یا هر دو چشم فرد را درگیر کند.
علائم و نشانه های بروز این بیماری شامل موارد زیر می شود:
- تورم پلک ها
- درد چشمی
- خارش خفیف و آسیب چشم و پلک ها
- ترشحاتی مثل موکوز یا چرک از چشم ها
- حساسیت چشم ها نسبت به نور (فوتوبیا)
نوجوانان و جوانان بیشتر در معرض ابتلا به این بیماری قرار دارند. این بیماری پیشرفت کند و آرامی داشته و علائم دردناک و آزار دهنده این بیماری ممکن است تا رسیدن فرد به سن بلوغ یا بزرگسالی نمایان نشود. دقت داشته باشید که در صورت ابتلای فرد به بیماری تراخم، علائم بیشتر پلک بالای فرد را درگیر کرده و اسکارهای پیشرفته می تواند مثل یک لایه ضخیم در داخل پلک بالایی فرد مبتلا ظاهر شود. علاوه بر این ممکن است غدد چربی بافت چشم موجود در پلک ها که شامل غدد لاکریما یا غدد تولید کننده اشک می شوند نیز درگیر شوند. این درگیری ممکن است باعث خشک شدن بیش از حد چشم شده و علائم بیماری را تا حد قابل توجهی افزایش دهد.
زمان مراجعه به پزشک در تراخم
در صورتی که کودک یا خودتان دچار خارش یا آسیب چشمی شدید و ترشحاتی از چشم های شما خارج می شود بهتر است سریعاً به پزشک مراجعه کنید. دقت داشته باشید که اگر اخیراً به یکی از مناطق که بیماری تراخم در آن شایع است مسافرت کرده باشید، احتمال ابتلای شما به این بیماری تا حد قابل توجهی افزایش خواهد یافت.
باید برای جلوگیری از انتشار و بروز عوارض جانبی این عفونت سریعاً تحت درمان قرار بگیرید.
پیشگیری تراخم
اگر با استفاده از آنتی بیوتیک یا جراحی اقدام به درمان عفونت تراخم کرده اید، ممکن است دوباره بیماری برگردد. در نتیجه بهتر است برای امنیت اطرافیان و نزدیکان خود، تمامی اعضای خانواده و افراد در تماس با شما تحت نظر پزشک بوده و در صورت لزوم تحت درمان این بیماری قرار بگیرند. بیماری تراخم ممکن است در هر نقطه ای از دنیا اتفاق بیفتد اما این بیماری در مناطقی مثل خاورمیانه، شمال آفریقا، صحرای آفریقا و مناطقی از جنوب آسیا و چین شایع تر است. توصیه می شود که اگر به این نواحی مسافرت می کنید حتماً اقدامات مراقبتی بیشتری برای حفظ بهداشت خود انجام دهید تا از بروز عفونت پیشگیری شود.
اقدامات بهداشتی و مراقبتی مناسب شامل موارد زیر می شود:
- شستشوی دست ها و صورت، تمیز نگه داشتن دست ها و صورت می تواند از بروز این عفونت جلوگیری کرده و احتمال برگشت بیماری تراخم را کاهش دهد.
- کنترل حشرات و مگس ها، حشرات و مگس ها یکی از علل اصلی این عفونت هستند، بهتر است تلاش تان را برای کاهش جمعیت آن ها انجام دهید.
- مدیریت صحیح زباله، دفع مناسب زباله های حیوانی و انسانی می تواند به کاهش حشرات و احتمال انتشار عفونت کمک زیادی کند.
- بهبود دسترسی به آب بهداشتی، دسترسی به آب سالم و بهداشتی یکی از مواردی است که تأثیر قابل توجهی بر روی کاهش احتمال انتقال این بیماری خواهد داشت.
استراتژی SAFE برای پیشگیری از تراخم
هیچ واکسنی برای عفونت تراخم وجود ندارد اما می توان از بروز آن جلوگیری کرد. سازمان سلامت جهانی (WHO) استراتژی به خصوصی را برای جلوگیری از شیوع عفونت تراخم توصیه کرده که هدف آن حذف کامل این بیماری تا سال 2020 میلادی است. این استراتژی شامل 4 مرحله بوده و آن را به اختصار SAFE می نامند.
این 4 استراتژی شامل مراحل زیر می شود:
- حرف S مخفف جراحی برای درمان نوع پیشرفته بیماری تراخم
- حرف A مخفف مصرف آنتی بیوتیک برای جلوگیری از انتشار عفونت
- حرف F مخفف بهداشت و نظافت صورت
- حرف E مخفف بهبود محیط است که شامل بهبود شرایط بهداشت آب آشامیدنی، دسترسی به آب، سرویس بهداشت و کنترل حشرات می شود
تشخیص تراخم
اگرچه که آزمایشاتی وجود دارد که می توان از آن برای تشخیص باکتری استفاده کرد، با این حال می توان با معاینه چشم و پلک ها اقدام به تشخیص بیماری تراخم نمود. بسیاری از پزشکان برای تشخیص این بیماری آموزش دیده اند و می توانند با استفاده از یک ذره بین و چراغ آن را در 5 مرحله بیماری تشخیص دهند. زیرا در بسیاری از شرایط و مناطق امکان آزمایش برای تشخیص این بیماری وجود ندارد.
درمان تراخم
در مراحل اولیه بروز بیماری و علائم تراخم، می توان با درمان آنتی بیوتیک به تنهایی جلوی بیماری را گرفته و عفونت را از بین برد. همچنین پزشک ممکن است پماد چشمی یا خوراکی برای بهبود علائم و درمان فرد تجویز کند. سازمان بهداشت جهانی (WHO) توصیه می کند تا در صورت ابتلای بیش از 10 درصد کودکان یک جامعه به بیماری تراخم، بهتر است تمامی افراد و ساکنان آن تحت درمان آنتی بیوتیکی قرار بگیرند.
هدف از این دستور العمل احتیاط و پیشگیری از ابتلای افراد در معرض این بیماری است.
عمل جراحی
درمان تراخم در مراحل پایانی و پیشرفته آن با درد و تغییر شکل پلک چشم همراه خواهد بود. سازمان بهداشت جهانی (WHO) انجام عمل جراحی را برای مراحل پیشرفته بیماری تراخم توصیه می کند. در جراحی چرخش پلک چشم، پزشک برشی در پلک ایجاد کرده و مژه ها را به حالت اولیه برمی گرداند تا قرنیه از ساییده شدن توسط مژه ها در امان باشد. این رویکرد از پیشرفت آسیب قرنیه جلوگیری کرده و می تواند به کاهش از دست رفتن قدرت بینایی کمک کند.
در صورتی که قرنیه چشم به قدری کدر شده باشد که فرد تا حد قابل توجهی بینایی خود را از دست دهد، بهترین راه کار برای بهبود شرایط و وضعیت بینایی فرد بیمار، پیوند قرنیه است. البته در بعضی از موارد انجام این پیوند نتایج مورد انتظار را در پی نداشته و ممکن است باعث بهبود بینایی فرد نشود. همچنین در بعضی از موارد می توان از فرآیند برداشتن مژه ها (اپلاسیون) استفاده کرد. برای اثر بخشی این شیوه باید دائماً تکرار شود. در صورتی که عمل جراحی اثر گذار نباشد، گزینه درمانی موقت دیگر استفاده از پانسمان چسبی برای دور نگه داشتن مژه ها از سطح قرنیه و تماس آن ها با چشم است.
آمادگی برای ملاقات با پزشک
احتمالاً در مرحله ابتدایی بروز بیماری برای تشخیص و درمان تراخم به پزشک عمومی مراجعه خواهید کرد. در این صورت پزشک شما را به چشم پزشک (ophthalmologist) ارجاع خواهد داد. زمانی که وقت ویزیت را معین می کنید، بهتر است در مورد آمادگی ها و شرایط مورد نیاز برای معاینه دقیق تر سؤال کرده و در صورت نیاز کودک خود را تا زمان رسیدن زمان ویزیت پزشک به مدرسه نفرستید .
قبل از ملاقات با پزشک لیستی از موارد زیر تهیه کنید:
- اطلاعات شخصی مهم مثل سفرهای اخیر
- تمامی سؤالاتی که قصد پرسیدن آن ها از پزشک را دارید.
- لیستی از تمامی داروها، ویتامین ها و مکمل هایی که مصرف می کنید.
- علائم و نشانه های فرد نیازمند درمان مثل جزئیات تغییرات بینایی و چشمی فرد
- اطلاعاتی در مورد استفاده از محصولات آرایشی چشمی و استفاده از عینک یا لنز های چشمی
برای تشخیص دقیق و درمان سریع تر بهتر است سؤالات زیر را از پزشک خود بپرسید:
- آیا این بیماری دائمی است ؟
- علت اصلی بروز این علائم چیست؟
- آیا بیمه روند درمانی را پشتیبانی می کند؟
- درمان چه هزینه ای به همراه خواهد داشت؟
- آیا بروشور یا برگه ای در مورد بیماری تراخم دارید؟
- آیا داروی جایگزینی برای داروهای تجویزی وجود دارد؟
- آیا این بیماری باعث بروز عوارض جانبی دائمی خواهد شد؟
- بهترین اقدامات مراقبتی و درمانی برای بیماری تراخم چیست؟
- آیا باید برای درمان این بیماری به متخصص خاصی مراجعه کنم؟
- برای تشخیص بیماری نیاز به انجام چه آزمایشاتی خواهم داشت؟
- برای کسب اطلاعات بیشتر مطالعه کدام سایت را پیشنهاد می کنید؟
- علاوه بر این عامل، چه عوامل احتمالی دیگری ممکن است باعث بروز این علائم شده باشد؟
- آیا کودک یا مادر نیاز به اعمال محدودیت یا مراقبت های خاصی بوده و باید برای جلوگیری از شیوع آن برای مدتی در منزل ماند؟
سوالات پزشک از بیمار
پزشک معالج احتمالاً برای تشخیص و درمان بیماری سؤالات زیر را مطرح خواهد کرد:
- علائم از چه زمانی شروع شد؟
- آیا شاهد تشدید تراخمتان هستید؟
- علائم شما تا چه میزان وخیم می باشد؟
- آیا چیزی باعث بهبود علائم شما می شود؟
- آیا قبلاً به بیماری مشابه تراخم مبتلا شده اید؟
- آیا چیزی باعث بدتر شدن علائم شما می شود؟
- آیا شخص دیگری در منزل دچار علائمی مشابه شما شده است؟
- آیا سعی در بهبود علائم به وجود آمده با قطره یا داروها داشته اید؟
پیشگیری تراخم
بهتر است تا زمان و موعد رسیدن ویزیت پزشک بهداشت را رعایت کرده و برای جلوگیری از شیوع آن موارد زیر را به کار ببندید:
- دست های خود را با دقت و به صورت منظم بشویید.
- از لوازم آرایشی مثل ریمیل و خط چشم استفاده نکنید.
- از لنز های چشمی تا زمان ویزیت پزشک استفاده نکنید.
- هر روز حوله خود را شسته و از به اشتراک گذاشتن آن ها بپرهیزید.
- رویه بالشت و متحفه های خود را حداقل هفته ای یکبار عوض کنید.
- حتماً قبل از دست زدن به چشم های خود، دست های خود را بشویید.
- در کودکان تا زمان ویزیت و تشخیص پزشک از تماس کودک خود با کودکان و هم سن و سالان کودک بپرهیزید.
- بهتر است در زمان ویزیت پزشک در مورد نکات و اقدامات مراقبتی استفاده از لنزهای چشمی از پزشک سؤال کنید.
منابع:
https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/trachoma
https://www.medicinenet.com/trachoma/article.htm
https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/trachoma/symptoms-causes/syc-20378505
[advisers limit=5 skill=”17″]
