جدا شدن عضلات شکمی در بارداری

جدا شدن عضلات شکمی در بارداری در اصطلاح پزشکی دیاستازیس رکتی نامیده می شود. عضلات شش تکه شکمی به صورت دو نوار  از قفسه سینه تا لگن امتداد یافته و در امتداد خط میانی معده به هم می رسند. دیاستازیس رکتی به دلیل جداشدن دو نوار از عضلات شش تکه شکم رخ می دهد. این وضعیت که به عنوان “دیاستاز عضله راست شکم” (DRAM) نیز شناخته می شود، در دوران بارداری و بعد از آن شایع است.

همچنین جدا شدن ماهیچه های شکمی از هم باعث می شود که بافت همبند به طرفین کشیده شده و در نتیجه ضعیف و نازک شود. در ادامه متن به دلایل ایجاد دیاستازیس شکمی و نحوه مدیریت آن می پردازیم.

علل ابتلا به دیاستازیس رکتی در دوران بارداری

در دوران بارداری جنین در حال رشد فشار زیادی به عضلات شکم وارد می کند. عضلات شکم در اثر فشار وارد شده توسط رحم و جنین در حال رشد به تدریج از هم فاصله می گیرند. از سویی دیگر، هورمون های بارداری باعث شل شدن بافت همبند می شوند. این مساله باعث  تشدید فاصله گرفتن عضلات شکم از یکدیگر می شود.

دیاستازیس رکتی معمولاً در مراحل پایانی بارداری رخ می دهد.  همچنین در هنگام زایمان نیز به دلیل وارد شدن فشار زیاد به عضلات شکم احتمال فاصله گرفتن عضلات شکمی از یکدیگر بیشتر می شود.

به غیر از علل فوق، عوامل دیگری نیز وجود دارند که می توانند احتمال دیاستازیس رکتی در دوران بارداری یا بعد از آن را افزایش دهند. این عوامل عبارتند از:

• بارداری دوم یا بیشتر
• بارداری دو یا چند قلویی
• ضعیف بودن عضلات شکم قبل از بارداری
• داشتن سابقه خانوادگی ابتلا به دیاستازیس شکمی
• بالا بودن سن مادر در زمان بارداری (بالای 35 سال)
• ریز اندام و کوتاه قد بودن مادر و داشتن نوزادی بزرگتر از حد متوسط

دیاستازیس رکتی در کدام مرحله از بارداری رخ می دهد؟

خانم ها ممکن است بعد از هفته 35 بارداری دچار دیاستازیس رکتی شوند. اما با این حال این وضعیت در اغلب موارد فقط پس از زایمان رخ می دهد. جدا شدن عضلات شکمی شش هفته پس از زایمان حدود 50 تا 60 درصد شایع است. این وضعیت شش ماه پس از زایمان می تواند با شیوع 39 تا 45 درصد ادامه یابد.

فضای ایجاد شده بین ماهیچه های شکم معمولاً پس از گذشت هشت هفته از زایمان به تدریج کوچک تر می شود. اما در برخی موارد، فاصله ایجاد شده بین عضلات شکمی بسیار وسیع بوده و برای ماهها تا سالها پس از زایمان باقی می ماند. اگر فاصله عضلات شکمی در مدت سه تا شش ماه پس از زایمان به خودی خود بهبود نیابد، ممکن است به درمان نیاز داشته باشید.

علائم دیاستازیس رکتی در دوران بارداری و بعد از آن

شایع ترین علائم دیاستازیس رکتی عبارتند از:

• وضعیت فیزیکی نامناسب بدن
• احساس درد در ناحیه کمر و لگن
• ایجاد برآمدگی در خط وسط شکم
• احساس درد و ناراحتی در ناحیه شکم
• نفخ و یبوست بعد از غذا در دوران بارداری

ممکن است در دوران بارداری متوجه یک برآمدگی در شکم خود شوید. این برجستگی گاهی در قسمت بالا و در برخی موارد در قسمت زیر ناف قابل مشاهده است. هنگامی که از عضلات شکم خود برای ایستادن، نشستن یا دراز کشیدن استفاده می کنید، این برجستگی بیشتر آشکار می شود. در موارد نادر، ممکن است درد شدید شکم، لگن یا کمر را تجربه کنید. این دردهای شدید نشان دهنده این است که میزان جداشدگی عضلات شکم بسیار زیاد بوده و برطرف کردن آن به درمان های  پزشکی نیاز دارد. همچنین باید بدانید که علائم جدا شدن عضلات شکمی در دوران بارداری و پس از زایمان یکسان است.

روش های دیگر تشخیص دیاستازیس  رکتی

اگر می خواهید به طور دقیق بدانید که آیا علائم شما نشان دهنده جدایی عضلات شکمی است یا خیر، روش های دیگری نیز وجود دارد. این روش ها عبارتند از:

• به پشت دراز بکشید. زانوها را خم کرده و کف پاها را صاف روی زمین قرار دهید.
• دست راست خود را روی شکم بگذارید. طوری که جهت انگشتان دست به سمت انگشتان پا باشد.
• انگشتان خود را به آرامی روی ناف فشار دهید. در همان حال سر خود را بلند کرده و چانه را به سمت سینه بالا ببرید. با این کار ماهیچه های شکم منقبض می شوند.
• سعی کنید انگشتان دست خود را در فاصله بین ماهیچه های شکمی قرار دهید. در صورتی که بین عضلات شکم خود حداقل به اندازه دو انگشت فاصله احساس کردید، به احتمال زیاد به دیاستازیس رکتی مبتلا شده اید.
• شش عضله شکمی از قفسه سینه شروع شده و تا لگن امتداد پیدا می کنند. جدا شدن عضلات شکمی در قسمت های مختلف شکم می تواند متفاوت باشد. بنابراین این روش را می توانید در قسمت بالا و پایین ناف تکرار کنید.

فیزیوتراپیست معمولا می تواند با کمک ابزاری به نام کولیس یا سونوگرافی شدت جدا شدگی عضلات شکم را بررسی کند.

چه زمانی دیاستازیس رکتی شدید تلقی می شود؟

دیاستازیس رکتی به طور کلی با فاصله نوک دو انگشت دست در بین عضلات شکم طبقه بندی می شود. این فاصله تقریباً معادل 2.7 سانتی متر یا بیش از یک اینچ است. هنگامی که فاصله بین عضلات شکم در حدود چهار تا پنج نوک انگشت باشد، این فاصله شدید تلقی می شود.

درمان و مدیریت دیاستازیس رکتی

جدا شدگی عضلات شکمی به طور کلی خطری برای سلامتی ندارد. ابتلا به این وضعیت فقط باعث ناراحتی خفیف و ایجاد تغییراتی در ظاهر بدن می شود. این تغییرات شکمی برای بسیاری از خانم ها می تواند ناخوشایند باشد. اصلاح این فاصله در اغلب موارد با تمرینات منظم فیزیوتراپی امکان پذیر بوده و معمولاً با گذشت زمان اصلاح می شود.

رعایت برخی موارد می تواند به بهبود سریع تر دیاستازیس شکمی کمک کند. از جمله:

• تا حد امکان به عضلات شکم خود فشار نیاورید، زیرا این کار می تواند وضعیت را بدتر کند. بلند کردن اجسام سنگین و ابتلا به یبوست معمولا بافت همبند را تحت فشار قرار می دهد. همچنین، ایستادن و نشستن مکرر نیز فشار وارد شده بر روی بافت همبند شکم را بیشتر می کند.
• با احتیاط ورزش کنید. تمریناتی مانند کرانچ، دراز و نشست و پلانک جلو می تواند جدایی عضلات شکمی را تشدید کند. همچنین برخی از تمرینات یوگا مانند حرکت سگ با صورت پایین نیز می تواند باعث بیشتر شدن فاصله بین عضلات شکم شود. به طور کلی از انجام فعالیت هایی که با فشار بر دست و زانو همراه است، خودداری کنید.
• تکنیک توپلر یک نوع ورزش است که در درمان دیاستازیس رکتی در دوران پس از زایمان بی خطر و موثر می باشد. این تمرین شامل استفاده از آتل شکم است. این آتل از عضلات شکم محافظت کرده و آنها را در کنار هم نگه می دارد. تمرینات کف لگن و تمرینات عمقی شکم نیز باعث کاهش فاصله ماهیچه های شکمی می شود. با این حال، قبل از انجام این تمرینات باید حتما با پزشک یا فیزیوتراپیست خود مشورت کنید.

در برخی موارد ممکن است دیاستازیس رکتی شدید بوده و تمرینات تقویتی عضلات هسته مرکزی بدن، در رفع آن موثر نباشد. در اینگونه موراد پزشک معمولا عمل جراحی را به عنوان گزینه بعدی توصیه می کند.

جراحی شامل دوختن عضلات شکم در امتداد خط میانی است. این روش اغلب به نام لاپاراسکوپی شناخته می شود. در موارد شدید، ممکن است پزشک جراحی شکم باز را توصیه کند. این عمل جراحی به خانم هایی که قصد دارند در آینده مجددا باردار شوند، توصیه نمی شود. در اینگونه موارد پزشک ممکن است فقط تمرینات فیزیوتراپی را توصیه کند. انجام منظم تمرینات فیزیوتراپی در اغلب موارد موثر است. احتمال کمی وجود دارد که جداشدگی عضلات شکمی پس از تمرینات فیزیوتراپی مجددا عود کند.

انجام تمرینات فیزیوتراپی علاوه بر تقویت عضلات شکمی باعث درمان اختلال عضلات کف لگن در خانم ها نیز می شود. اختلال عملکرد عضلات کف لگن معمولا با مشکلات متعددی مانند بی اختیاری ادرار همراه است.

تمرین برای اصلاح دیاستازیس رکتی

در هنگام انجام تمرینات برای رفع دیاستازیس رکتی، باید بر روی تقویت عضلات هسته مرکزی بدن تمرکز کنید. انجام این تمرینات در رفع فاصله بین عضلات شکم بسیار موثر است. همچنین انجام تمرینات ورزشی باعث برقراری ارتباط بهتر ذهن و بدن می شود. برخی از این تمرینات عبارتند از:

تنفس شکمی

روش اجرا: روی زمین دراز بکشید. زانوها را خم کرده و کف پاها را بر روی زمین قرار دهید.

یک دست خود را زیر قفسه سینه قرار دهید. به این ترتیب، هنگام نفس کشیدن می توانید حرکت دیافراگم را در زیر دست خود احساس کنید.

هوا را به آرامی به درون ریه ها بکشید. در حین عمل دم عضلات شکم را با کمک انگشتان دست گرفته و آنها را تا حد امکان به هم نزدیک کنید.

به آرامی هوا را از ریه های خود بیرون ببرید. در هنگام بازدم ناف و شکم خود را به سمت ستون فقرات پایین بکشید. این تمرین را دو تا سه بار در روز تکرار کرده و سپس استراحت کنید.

بالا بردن لگن

این تمرین نه تنها عضلات شکم، بلکه عضلات کف لگن را نیز تقویت می کند. همچنین، انجام منظم این تمرین در بهبود پس از زایمان نیز بسیار موثر است.

نحوه اجرا

روی زمین دراز بکشید. زانوها را خم کرده و کف پاها را صاف روی زمین بگذارید.

کمر خود را به زمین فشار داده و سعی کنید ناف خود را به سمت ستون فقرات بکشید.

با فشار دادن قسمت تحتانی کمر به زمین، لگن خود را به آرامی تا یک اینچ بلند کنید. به مدت 5 ثانیه در این وضعیت باقی مانده و سپس کمر خود را پایین بیاورید. این تمرین عضلات کف لگن را نیز درگیر می کند.

عوارض ابتلا به دیاستازیس رکتی

جداشدن ماهیچه های شکمی از هم می تواند منجر به مشکلات مختلفی در سلامت شما شود. از جمله:

• کمردرد
• درد لگن
• ضعف عضلات
• تغییر حالت بدن
• مستعد کردن زمینه ابتلا به فتق
• اختلال عملکرد عضلات کف لگن

دیاستازیس رکتی در صورت شدید بودن می تواند منجر به فتق احشای شکمی شود. این وضعیت معمولا با جراحی های ترمیمی قابل درمان است. انجام تمرینات مختلف توانبخشی زیر نظر فیزیوتراپ متخصص روش بسیار مناسبی است، که می تواند به کاهش دیاستازیس رکتی در دوران بارداری کمک کند.

پیشگیری از دیاستازیس شکمی

ابتلا به دیاستازیس شکمی در دوران بارداری تقریبا شایع است. به طور میانگین 66 درصد از خانم ها ابتلا به دیاستازیس رکتی را در دوران بارداری و پس از زایمان تجربه می کنند. در ماههای پایانی بارداری افزایش حجم رحم باعث وارد آمدن فشار زیاد به عضلات راست شکمی می شود. بنابراین نمی توان به طور کامل از جدا شدن ماهیچه های شکمی در بارداری پیشگیری کرد. اما با این حال، قبل از اینکه قصد بارداری داشته باشید، می توانید با انجام تمرینات مخصوص عضلات شکم خود را تقویت کنید. بسیاری از این تمرینات را می توانید در دوران بارداری نیز ادامه دهید.

آیا ممکن است برای درمان جدا شدگی عضلات شکم دیر شده باشد؟

اصلا. شما می توانید حتی پس از گذشت چندین سال از زایمان خود برای درمان جدا شدگی عضلات شکمی اقدام کنید. زمان بهبودی به شدت جداشدگی عضلات شکمی و میزان آسیب وارد شده به بافت همبند بستگی دارد.