فیبروز کبدی

آسیب یا التهاب طولانی مدت کبد می تواند باعث ایجاد مقادیر بیش از حدی بافت زخم در کبد و فیبروز کبدی شود. علاوه بر آن، اکثر بیماری های مزمن کبدی در نهایت می توانند منجر به فیبروز شوند. برخلاف سلول های کبدی سالم که می توانند خودشان را ترمیم کنند، سلول های بافت اسکار این قابلیت و توانایی را ندارند و نمی توانند عملکرد مناسبی داشته باشند.  برهمین اساس، فیبروز می تواند عملکرد کلی کبد را کاهش دهد. بافت اسکار ناشی از فیبروز می تواند جریان خون درون کبد را مسدود یا محدود کند و منجر از بین بردن سلول های کبدی سالم شود که در نهایت ممکن است  بافت اسکار بیشتری در این فرآیند ایجاد شود.

مراحل درمان فیبروز کبدی شامل درمان عفونت ها، ایجاد تغییر در شیوه زندگی و مصرف داروهای خاص است که این روند های درمانی اغلب می توانند آسیب ناشی از فیبروز خفیف تا متوسط کبد را معکوس کنند. در صورت عدم درمان و ادامه یافتن التهاب ممکن است شرایط جدی تر کبدی ایجاد شود. فیبروز اولین مرحله از زخم کبد است. بعداً، اگر بیشتر کبد دچار زخم شود، به سیروز کبدی معروف است.

علت فیبروز کبدی

فیبروز کبدی پس از آنکه فرد آسیب دیدگی یا التهاب در کبد را تجربه کند، رخ می دهد. سلول های کبد بهبود زخم را تحریک می کنند. در طی این بهبود زخم، پروتئین های اضافی مانند کلاژن و گلیکوپروتئین ها در کبد ساخته می شوند. سرانجام، در طولانی مدت سلول های کبدی دیگر نمی توانند خودشان را ترمیم کنند. پروتئین های اضافی بافت اسکار یا فیبروز را تشکیل می دهند.

شایع ترین علت های فیبروز کبدی در ایالات متحده، عبارتند از:

• سوء مصرف مزمن الکل
• هپاتیت ویروسی C یا B
• بیماری کبد چرب غیر الکلی (NAFLD)
• استئاته هپاتیت غیر الکلی (NASH)، زیر گروه NAFLD

NAFLD و NASH در افراد با وزن زیاد، مبتلا به دیابت، یا پیش دیابت و مقادیر بالای چربی و کلسترول که در جریان خون شیوع بیشتری دارد.

سایر علل شایع فیبروز کبدی عبارتند از:

• هپاتیت خود ایمنی
• نارسایی مزمن قلب
• انسداد مجرای صفراوی
• هموکروماتوز یا آهن اضافی
• بیماری ویلسون، که باعث تجمع مس در بدن می شود.

برخی از داروهای خاص همچنین می توانند منجر به فیبروز کبدی شوند، از جمله:

• تولبوتامید
• ایزونیازید
• آمیودارون
• کلرپرومازین
• متوترکسات
• متیل دوپا
• oxyphenisatine

مراحل فیبروز کبدی

در صورت تشخیص و مشکوک شدن پزشک به ابتلا فرد به فیبروز با استفاده از یک سوزن بزرگ، از بافت کبد نمونه برداری می کند. سپس نمونه زیر میکروسکوپ بررسی و معاینه می شود. بیوپسی کبد برای تعیین مراحل فیبروز و میزان آسیب دیدگی کبد انجام می گیرد. با این حال تعیین درجه فیبروز دشوار و سخت است چون این کار باید بر روی نمونه کوچک صورت بگیرد. پزشکان از چندین مقیاس برای تعریف مراحل فیبروز استفاده کنند.

مقیاس های مورد استفاده شامل  Metavir ، Ishak و Batts-Ludwig می باشند. هر مقیاس محدودیت های خاص خود را دارد. با این وجود پزشکان معمولاً مرحله ای را به فیبروز کبدی اختصاص می دهند زیرا این امر به بیمار و سایر پزشکان کمک می کند تا میزان تأثیر کبد شخص را درک کنند. یکی از محبوب ترین سیستم های امتیاز دهی، سیستم امتیاز دهی METAVIR است. این سیستم برای “فعالیت” یا پیش بینی پیشرفت فیبروز، و برای سطح فیبروز، نمره ای را تعیین می کند. پزشکان معمولاً می توانند این نمره را تنها پس از گرفتن بیوپسی یا نمونه بافتی از یک قطعه کبد انجام دهند.

سیستم مقیاس دهی Metavir نرخ پیشرفت فیبروز را به سه گروه از A0 تا A3 تقسیم بندی می کند.

• A0: بدون فعالیت
• A1: فعالیت خفیف
• A2: فعالیت متوسط
• A3: فعالیت شدید

در پیشرفته ترین نوع فیبروز، فرد ممکن است به سیروز کبدی مبتلا شود.

علائم فیبروز کبدی

در صورت پیشرفت فیبروز به سیروز، فرد ممکن است دچار خستگی و اشتها ضعیف شود. افراد مبتلا به فیبروز معمولا از بیماری خود بی خبر هستند چون این بیماری به ندرت باعث بروز علائم آشکار می شود.

با این حال فیبروز می تواند:

• جریان خون در اندام را محدود کند.
• توانایی کبد را در بازسازی خود محدود کند.
• عملکرد کلی، از جمله تصفیه خون، ذخیره انرژی و برطرف کردن عفونت ها را کاهش می دهد.

افراد معمولاً هنگام پیشرفت فیبروز به سیروز، علائم زیادی را تجربه می کنند. این علائم اولیه ممکن است در افراد مختلف متفاوت باشد، اما برخی از رایج ترین شاخص های سیروز زودرس شامل موارد زیر است:

• خستگی
• درد شکمی
• احساس ضعف
• اشتهای ضعیف
• حالت تهوع و استفراغ
• کاهش وزن غیر قابل توضیح

برخی از علائم متداول سیروز در مراحل پیشرفته تر، عبارتند از:

• تیره شدن رنگ ادرار
• زردی پوست و چشم
• خارش بیش از حد پوست
• تمایل به کبودی یا خونریزی آسان
• آسیت یا نفخ شکم از ایجاد مایعات
• ادم یا احتباس مایعات در پاها، مچ پا یا پاها
• افزایش حساسیت به داروها و عوارض جانبی آن ها
• مشکلات عملکردهای شناختی خاص مانند اختلال در حافظه، تمرکز یا خوابیدن

تخمین زده می شود که 6 تا 7 درصد از جمعیت جهان دارای فیبروز کبدی هستند و خودشان این آن را نمی دانند زیرا علائمی ندارند.

عوارض فیبروز کبدی

مهمترین عارضه فیبروز کبدی می تواند سیروز کبدی یا زخم شدید باشد. البته بروز این عارضه معمولاً مدت زمان زیادی مانند یک یا دو دهه طول می کشد. فرد برای زنده ماندن به کبد خود احتیاج دارد زیرا کبد مسئول فیلتر کردن مواد مضر در خون و انجام بسیاری از کارهای دیگر است که برای بدن مهم است. در نهایت، اگر فیبروز فرد به سیروز و نارسایی کبد مبتلا شود، می تواند منجر به بروز عوارض زیر شود:

• سندرم کبدی
• فشار خون بالا
• انسفالوپاتی کبدی
• آسیت (ایجاد شدید مایع در شکم)

هر یک از این شرایط برای فرد مبتلا به بیماری کبد می تواند کشنده باشد.

تشخیص فیبروز کبدی

بیوپسی کبد

به طور سنتی، پزشکان بیوپسی کبد را یک “استاندارد طلایی” برای تشخیص فیبروز کبدی می دانند. بیوپسی یک عمل جراحی است که در آن پزشک از بافت کبد  نمونه برداری می کند. یک متخصص شناخته شده به عنوان یک آسیب شناس، بافت را برای تشخیص بافت اسکار یا فیبروز بررسی می کند.

الاستوگرافی گذرا

گزینه دیگر برای تشخیص این بیماری یک آزمایش تصویربرداری است که به الاستوگرافی گذرا معروف است و میزان سختی کبد را اندازه گیری می کند. هنگامی که فرد دارای فیبروز کبدی است، سلول های زخم باعث سفت شدن کبد می شوند. در این آزمایش از امواج صوتی با فرکانس پایین برای اندازه گیری میزان چسبندگی بافت کبد استفاده می شود.

آزمایشات غیر جراحی

با این حال، پزشکان قادر به استفاده از آزمایشات دیگری برای تشخیص این بیماری هستند که نیازی به جراحی ندارند. آزمایش خون معمولاً برای افرادی که عفونت مزمن هپاتیت C شناخته شده دارند و به دلیل بیماریشان در معرض خطر ابتلا به فیبروز کبدی هستند، اختصاص دارد. پزشکان همچنین ممکن است از آزمایشاتی استفاده کنند که نیاز به محاسبات دارد.

در برخی موارد نسبت آمینوترانسفراز به پلاکت (APRI) یا آزمایش خون به نام FibroSURE که شش نشانگر مختلف عملکرد کبد را اندازه گیری می کند در تشخیص این بیماری استفاده می شود. با این حال، پزشک معمولاً نمی تواند بر اساس این آزمایشات، مرحله فیبروز کبدی را تعیین کند. در حالت ایده آل، این بیماری باید در مراحل اولیه که قابل درمان است تشخیص داده شود. اما، از آنجا که این بیماری معمولاً در مراحل اولیه باعث ایجاد علائم نمی شود، پزشکان معمولاً این بیماری را زود تشخیص نمی دهند.

پیش آگهی فیبروز کبدی

در فیبروز خفیف تا متوسط ​​کبدی، درمان علت اصلی اغلب می تواند برخی یا تمام آسیب ها را معکوس کند. بسته به علت فیبروز و شدت آن، کبد ممکن است کندتر یا سریعتر بهبود یابد. تشخیص و درمان فیبروز در مراحل اولیه آن می تواند شانس فرد را برای بهبودی کامل تا حد زیادی بهبود بخشد. اگرچه آسیب هنوز ممکن است محدود و برگشت پذیر باشد، زیرا فیبروز در مراحل اولیه است، اما فیبروز پیشرفته تر باعث ایجاد آسیب بیشتر و غیر قابل برگشت می شود که در نهایت می تواند منجر به سیروز کبدی گردد.

سیروز کبدی یکی از دلایل اصلی مرگ و میر در سراسر جهان است. بنابراین مهم است که فرد قبل از پیشرفت به سیروز کبد، در اسرع وقت از نظر فیبروز کبدی تشخیص داده شود و تحت درمان قرار گیرد. از آنجا که همیشه فیبروز کبدی باعث ایجاد علائم نمی شود، این کار دشوار است. بعضی اوقات پزشکان باید در تشخیص فیبروز و توصیه به درمان ها، عوامل خطرزا فرد مانند اضافه وزن یا نوشیدن زیاد الکل را در نظر بگیرند. فیبروز پیشرفته و سیروز همچنین می تواند عوارض جدی سلامتی مانند سرطان کبد، نارسایی کبد و مرگ را به دنبال داشته باشد.

درمان فیبروز کبدی

بهترین راه برای درمان فیبروز کبدی شناسایی و درمان علت اصلی آن است. فیبروز زودرس و متوسط ​​کبد ممکن است با تشخیص زودرس با موفقیت درمان شود. هر بیماری باعث التهاب پایدار در کبد می شود. این التهاب می تواند منجر به تشکیل بافت اسکار و فیبروز شود. بر همین اساس، تقریباً عدم درمان مناسب هر بیماری مزمن کبدی در نهایت منجر به فیبروز می شود. پس از تشخیص علت اصلی این بیماری، پزشک می تواند دوره درمانی خاصی را پیشنهاد کند.

برخی از متداول ترین روش های درمانی شامل موارد زیر است:

• حل یا رفع انسداد مجاری صفراوی
• متوقف کردن استفاده از داروهای مرتبط با فیبروز
• درمان عفونت های مزمن هپاتیت ویروسی با داروهای ضد ویروسی
• مصرف داروهایی که باعث کاهش فعالیت سیستم ایمنی بدن می شوند.
• مصرف داروهایی که فلزات سنگین مانند آهن و مس را از بدن خارج کنند.
• متوقف کردن یا محدود کردن استفاده از الکل و استفاده از روش های درمانی برای کمک به بیمار در ترک الکل در درازمدت
• درمان NAFLD و NASH با متعادل کردن رژیم، از دست دادن حداقل 7٪ از وزن بدن و کنترل میزان چربی، کلسترول و قند خون

دانشمندان هنوز داروهایی تولید نکرده اند که مستقیماً آسیب های مرتبط با فیبروز کبدی را معکوس یا معالجه کنند. با این حال، تحقیقات در مورد داروهای آنتی بیوتیک، که باعث کاهش یا جلوگیری از روند این بیماری می شود، ادامه دارد. دانشمندان همچنین به دنبال راه های بهتری برای درمان برخی از دلایل فیبروز کبدی، مانند مصرف الکل یا NASH هستند. به عنوان مثال، تحقیقات مقدماتی نشان داده است که پیوگلیتازون داروی دیابت نوع 2 برای بهبود NASH در افرادی است که دیابت ندارند.

درمان فیبروز پیشرفته

گزینه های درمانی رایج برای فیبروز پیشرفته یا سیروز، عبارتند از:

• محدود کردن مصرف نمک
• مصرف داروها برای از بین بردن سموم از مغز
• مصرف داروها برای از بین بردن مایعات اضافی بدن
• جراحی پیوند برای جایگزینی کبد آسیب دیده با یک فرد سالم از اهدا کننده
• مصرف داروهایی که باعث کاهش فشار در رگ های معده و مری می شوند.

تغییر سبک زندگی و درمان خانگی فیبروز کبدی

فراتر از داروهای معمولی، تحقیقات نشان می دهد که چند داروی طبیعی ممکن است در شرایط خاص به کاهش فیبروز کمک کند. برخی از این راه حل ها شامل موارد زیر است:

• مدیریت استرس
• نوشیدن مقدار متوسط قهوه
• مصرف ویتامین E برای NASH
• مصرف خارخار، که حاوی مقادیر زیادی آنتی اکسیدان سیلیمارین است. پزشکان مصرف آن    را برای مصرف کنندگان داروهای هپاتیت C توصیه نمی کنند.

هنگامی که فرد فیبروز کبدی یا سیروز پیشرفته دارد، اغلب به روند های درمانی بیشتری نیاز دارد و در این شرایط آسیب کبدی به طور کلی غیر قابل برگشت است.

خلاصه

فیبروز کبدی هنگامی ایجاد می شود که آسیب مزمن یا التهاب باعث ایجاد بافت اسکار در اندام شده و توانایی عملکرد و ترمیم خود را محدود می کند. درمان اغلب می تواند اثرات فیبروز خفیف تا متوسط ​​را معکوس کند. با این حال، این بیماری تا زمانی که پیشرفت نکند باعث ایجاد علائم قابل توجهی نمی شود. فیبروز منجر به آسیب جبران ناپذیری می شود و ممکن است شرایطی مانند سیروز ایجاد کند. به همین دلیل، تشخیص فیبروز در مراحل اولیه بسیار مهم است. اگر شخصی چندین عامل خطر دارد و گمان می کند که ممکن است فیبروز کبدی داشته باشد، باید با پزشک مراجعه کند. همچنین فرد بهتر است در مورد هرگونه علائم فیبروز پیشرفته یا سیروز، به دنبال مراقبت های پزشکی باشد.