عوارض داروهای باروری به نحوه مصرف دارو بستگی دارد. داروهای باروری خوراکی (مانند کلومید یا لتروزول) نسبت به داروهای باروری تزریقی (مانند گنادوتروپین ها یا آگونیست ها و آنتاگونیست های GnRH) عوارض جانبی خفیف تری دارند.
متداول ترین عوارض داروهای باروری نفخ، سردرد، حساسیت و درد پستان، ناراحتی معده، گرگرفتگی و تغییرات خلقی است. احتمال بارداری چندقلویی (مثل دوقلو یا سه قلو یا بیشتر) و ایجاد سندرم تحریک بیش از حد تخمدان (OHSS) شایع ترین خطرات داروهای باروری است. این موارد تنها شایع ترین عوارض جانبی و خطرات احتمالی این داروها هستند.
داروهای باروری می توانند معجزه کنند و به طور کلی موثر هستند. اما باید بدانید که چگونه می توان احتمال عوارض آن ها را کاهش داد.
عوارض جانبی، علائم ناخواسته هستند که در اثر مصرف دارو ایجاد می شوند. احتمال ایجاد عوارض جانبی در هر فرد متفاوت است و به موارد زیر بستگی دارد:
- ویژگی بدن فرد
- داروهایی که فرد مصرف می کند.
- دوز داروی بارداری (دوزهای بالاتر معمولاً به معنای افزایش خطر است).
به عنوان مثال بعضی از خانم ها با مصرف کلومید احساس خوبی دارند ولی دیگران سردرد یا تغییرات خلقی را تجربه می کنند. پیش بینی واکنش فرد به دارو تا زمان مصرف آن دشوار است.
شایع ترین عوارض جانبی داروهای باروری
اگر عوارض جانبی شدید یا غیرمعمول دارید یا به هر دلیلی از مصرف دارو نگران هستید، با پزشک خود تماس بگیرید. بررسی ها نشان می دهد که داروهای باروری می توانند اضطراب را در فرد افزایش دهند.
عوارض جانبی کلومید (Clomid)
کلومید گیرنده های هورمون استروژن بدن را مسدود می کند. حتی مانع افزایش سطح استروژن بدن می شود. بیشتر عوارض جانبی کلومید ناشی از کاهش سطح پایین استروژن در بدن است.
عوارض جانبی احتمالی کلومید، عبارتند از:
- سردرد
- سرگیجه
- گرگرفتگی
- حالت تهوع
- افزایش وزن
- خشکی واژن
- نوسانات خلقی
- حساسیت در پستان
- ناراحتی و نفخ شکم
- خونریزی یا لکه بینی غیرطبیعی
خطر نادر اما جدی Clomid تاری دید است و در کمتر از5/1٪ از زنان مشاهده می شود، این عارضه جانبی می تواند به صورت تاری دید، دیدن نورهای چشمک زن یا معلق بروز پیدا کند. اگر این اتفاق برای شما افتاد، فوراً به پزشک خود اطلاع دهید. مانند اکثر داروهای باروری، کلومید نیز می تواند منجر به بارداری دوقلویی شود. حدود 7 مورد از هر 100 بارداری با کلومید منجر به دوقلویی می شود.
عوارض جانبی و خطرات لتروزول
لتروزول که با نام Femara نیز شناخته می شود، در واقع دارویی برای درمان سرطان پستان است. لتروزول با مکانیسمی مشابه کلومید یعنی انسداد گیرنده های استروژن اثر می کند. بررسی ها نشان داده است که زنان مبتلا به PCOS (تخمدان پلی کیستیک) و زنانی که نسبت به کلومید مقاوم هستند و تخمک گذاری با این دارو انجام نمی شود ممکن است با لتروزول موفقیت بیشتری کسب کنند.
عوارض جانبی احتمالی لتروزول، عبارتند از:
- سردرد
- خستگی
- سرگیجه
- گرگرفتگی
- درد پستان
- مشکل خواب
- نفخ و ناراحتی شکمی
- خونریزی یا لکه بینی غیرطبیعی
- تاری دید با احتمال کمتر از کلومید
احتمال بارداری دوقلویی نیز مانند کلومید با لتروزول افزایش می یابد.
عوارض جانبی و خطرات گنادوتروپین ها
این داروها در واقع هورمون های تزریقی و شامل داروهایی مانند Gonal-F (FSH)، Follistim و Ovidrel (hCG) هستند. از داروهای تزریقی ممکن است به تنهایی یا در ترکیب با سایر داروها در طی چرخه IVF استفاده شود.
عوارض جانبی احتمالی گنادوتروپین ها، عبارتند از:
- آکنه
- سردرد
- سرگیجه
- عدم تمرکز
- افزایش وزن
- نوسانات خلقی
- نفخ و حساسیت شکمی
- درد و قرمزی محل تزریق
- حالت تهوع و ناراحتی معده
- عفونت دستگاه تنفسی فوقانی
- خونریزی یا لکه بینی غیرطبیعی
در مقایسه با کلومید و لتروزول احتمال بارداری دوقلویی با گنادوتروپین ها به طور قابل توجهی افزایش می یابد و ممکن است تا 30٪ منجر به بارداری چندقلویی شود، به همین دلیل در اکثر موارد به عنوان داروی خط اول درمان ناباروری استفاده نمی شوند.
در روش IVF، برای کاهش احتمال بارداری چندقلویی انتقال تنها یک جنین به داخل رحم انجام می شود.
عوارض جانبی و خطرات آگونیست GnRH
آگونیست های GnRH مانند Lupron معمولاً در طول درمان باروش IVF استفاده می شوند. این داروها سیستم تولید مثل طبیعی بدن را متوقف می کنند تا پزشک شما بتواند تحریک و بلوغ تخمدان را کنترل کند. سطح پایین استروژن علت بسیاری از عوارض جانبی آگونیست های GnRH است.
عوارض جانبی احتمالی آگونیست های GnRH مانند Lupron، عبارتند از:
- آکنه
- سردرد
- سرگیجه
- گرگرفتگی
- حالت تهوع
- خشکی واژن
- احتباس مایع
- افزایش وزن
- ناراحتی معده
- کاهش میل جنسی
- درد در محل تزریق
- درد عمومی بدن یا درد مفاصل
- نوسانات خلقی یا افسردگی و اضطراب
عوارض جانبی و خطرات آنتاگونیست GnRH
مانند آگونیست های GnRh، از آنتاگونیست های GnRH برای متوقف کردن سیستم تولید مثل بدن در حین درمان با IVF استفاده می شود. عوارض جانبی این داروها به طور قابل توجهی کمتر از آگونیست های GnRH است.
عوارض جانبی احتمالی آنتاگونیست های GnRH، عبارتند از:
- سردرد
- درد شکمی
- درد در محل تزریق
- حالت تهوع و ناراحتی معده
- خونریزی یا لکه بینی غیرطبیعی
خطرات جدی تر داروهای باروری
در موارد نادر، داروهای باروری می توانند عوارض جانبی شدیدی ایجاد کنند. پزشک باید این موارد را با شما در میان بگذارد. اگر علائم نگران کننده ای را تجربه می کنید، همیشه به پزشک خود بگویید، حتی اگر از ارتباط آنها با دارو مطمئن نیستید.
اختلالات بینایی
درصد بسیار کمی از زنان هنگام مصرف کلومید یا لتروزول دچار اختلالات بینایی می شوند. در این حالت ممکن است نورهای چشمک زن یا معلق و یا تاری دید را تجربه کنید. تاری دید ممکن است با سردرد شدیدی همراه باشد. در صورت بروز چنین اتفاقی فوراً به پزشک اطلاع دهید. با قطع مصرف دارو، مشکلات بینایی معمولا برطرف می شوند ولی در موارد بسیار نادر، ممکن است آسیب دایمی ایجاد شود.
بارداری خارج رحمی
زنانی که از گنادوتروپین استفاده می کنند احتمال خطر بارداری خارج رحمی دارند که در صورت نادیده گرفته شدن می تواند خطرناک باشد. اگر در زمان مصرف این داروها دچار احساس درد شدید در لگن شدید بلافاصله با پزشک خود تماس بگیرید.
سندرم تحریک بیش از حد تخمدان (OHSS)
داروهای باروری، تخمدان ها را تحریک می کنند تا بیش از حد معمول تخمک تولید کنند. در OHSS، تخمدان ها بیش از حد معمول تحریک پذیر می شوند. این مورد در طی درمان IVF بیشتر مشاهده شده، اما در درمان با کلومید و گنادوتروپین نیز ممکن است رخ دهد.
بیشتر موارد OHSS خفیف است، اما OHSS شدید می تواند رخ دهد. در موارد نادر، OHSS می تواند منجر به لخته شدن خون و نارسایی کلیه شود. OHSS شدید می تواند نه تنها باروری بلکه حتی زندگی شما را نیز تهدید کند.
پیچ خوردگی تخمدان (تورشن تخمدان)
پیچ خوردگی تخمدان از عوارض احتمالی OHSS است. دو درصد از زنانی که از گنادوتروپین استفاده می کنند دچار پیچ خوردگی تخمدان می شوند، اما با اقدامات احتیاطی مناسب احتمال وقوع این عارضه بسیار نادر است. داروهای باروری باعث بزرگ شدن سایز تخمدان ها می شوند. گاهی اوقات، تخمدان می تواند روی خودش پیچ بخورد و بدین ترتیب خون رسانی تخمدان قطع می شود. ممکن است جراحی برای رفع این مشکل یا حتی برداشتن تخمدان نیاز باشد.
پیچ خوردگی تخمدان ممکن است زندگی و باروری را در معرض خطر قرار دهد. اگر درد شدید لگن دارید، بلافاصله به نزدیکترین اورژانس مراجعه کنید.
واکنش های آلرژیک
واکنش آلرژیک به داروهای باروری نادر است. با این حال، مانند هر دارویی یا غذایی، احتمال واکنش وجود دارد.
بارداری چند قلویی
خطر بارداری چندقلویی به روش باروری و دارو مصرفی بستگی دارد. به عنوان مثال، احتمال بارداری دوقلویی هنگام مصرف گنادوتروپین سه برابر کلومید است. احتمال بارداری چندقلویی در درمان با IUI (تلقیح) بسیار بیشتر از IVF است. به طور کلی، با Clomid، احتمال بارداری دوقلو یی 10٪ و احتمال سه قلویی یا بیشتر کمتر از 1٪ است. 30٪ از بارداری های با داروهای گنادوتروپین چندقلویی است. دو سوم آن ها دوقلو یی و یک سوم نیز سه قلویی یا بیشتر است.
چگونه عواض داروهای باروری را کاهش دهیم؟
جلوگیری از عوارض جانبی معمولا غیرممکن است. با این حال، مواردی وجود دارد که شما یا پزشک می توانید برای کاهش خطرات احتمالی انجام دهید. برخی از عوارض جانبی احتمال دارد با مصرف دارو در شب یا همراه با غذا کاهش یابد. همیشه در مورد بهترین زمان و روش مصرف داروها با پزشک مشوت کنید. معمولا دارو با کمترین دوز موثر شروع می شود. در صورت عدم موفقیت دوز دارو افزایش می یابد.
به پزشک خود تمامی عوارض جانبی را که تجربه می کنید، را اطلاع دهید حتی اگر این اثرات جانبی مربوط به خلق و خو باشد. معمولا برای رفع عوارض داروی جایگزین وجود دارد.
برای کاهش خطر بارداری دوقلویی یا چندقلویی، نظارت دقیق بر چرخه تولیدمثل بدن مهم است. در زمان مصرف گنادوتروپین ها یا Clomid، می توان از سونوگرافی برای تعیین تعداد فولیکول های تخمدان ها استفاده کرد.
به یاد داشته باشید که یک بارداری چندقلویی، سلامتی شما و نوزادان آینده را در معرض خطر قرار می دهد.
درروش IVF، می توان با انتقال تک جنین (SET) احتمال چند قلویی را کاهش داد.
مراقبت های خوب قبل از تولد می تواند احتمال بارداری چند قلویی را کاهش دهد. با تشخیص و درمان به موقع، OHSS به ندرت شدید و خطرناک است.
عوارض جانبی دارو های باروری چگونه درمان می شود؟
برای تسکین یا کاهش ناراحتی عوارض جانبی چه کاری می توانید انجام دهید؟ ابتدا باید همیشه در این مورد با پزشک خود صحبت کنید. به آنها اطلاع دهید که چه علائمی را تجربه می کنید. در اینجا چند توصیه کلی وجود دارد.
- اگر گرگرفتگی دارید، لباس و شلوار نازک تر بپوشید. همچنین از مصرف نوشیدنی های گرم، که باعث گرگرفتگی می شود، خودداری کنید.
- درمان ناباروری می تواند باعث احساس آسیب پذیری و ناراحتی در شما شود و استفاده از داروهای باروری نیز با ایجاد تغییرات خلقی این وضعیت را تشدید می کنند.
- هیدراته بمانید و در تمام طول مراحل باروری آب بنوشید زیرا هورمون ها می توانند بدن شما را دچار کم آبی کنند. اطمینان حاصل کنید که در طول دوره درمان خود آب اضافی می نوشید.
- تیلنول یا استامینوفن برای سردرد یا گرفتگی عضلات بهتر است. به طور معمول استامینوفن مسکن منتخب درد در طی درمان با داروهای باروری است. شما نباید از ایبوپروفن یا ناپروکسن یا دیکلوفناک استفاده کنید زیرا این داروها می توانند در تخمک گذاری و کاشت جنین تداخل ایجاد کنند.
آخرین دیدگاه‌ها