استئونکروز فک (ONJ) اختلالی است که فک بیمار را تحت تاثیر قرار می دهد و در این وضعیت سلول های استخوان از بین می روند و باعث درد فک می شوند. همچنین احتمال بروز ONJ در افراد مصرف کننده داروهای خاص مانند بیس فسفونات ها و مبتلایان به بیماری های جدی مانند سرطان ها و عفونت های استخوانی وجود دارد.
همانطور که از نام این بیماری مشخص است، “استئو” به معنی استخوان و “نکروز” به معنی مرگ است. وقتی استخوان فک در معرض عوامل خطرساز خاصی قرار بگیرد، ممکن است به دلیل کمبود خون، سلول های استخوان ابتدا ضعیف شده و سپس از بین می روند و باعث درد فک شوند. این وضعیت ممکن است فقط ناحیه خاصی از فک را تحت تاثیر قرار دهد که بهبود نمی یابد. این امر باعث از بین رفتن سلول های استخوانی می شود.
علل استئونکروز فک (ONJ)
برخی از عواملی که ممکن است فرد را در معرض خطر ابتلا به این بیماری قرار دهد، عبارتند از:
- مصرف استروئید
- ضربه یا آسیب به استخوان فک
- عدم رعایت بهداشت دهان و دندان مناسب بعد از کشیدن دندان
- پرتودرمانی به سر و گردن (ایجاد اختلالی شبیه ONJ بنام استئورادیونکروز)
- عفونت های استخوانی (برخی از عفونت های استخوانی مانند استئومیلیت اغلب با ONJ اشتباه گرفته می شوند).
- افرادی که تحت درمان دارویی بیس فسفونات هستند (داروی وریدی در پوکی استخوان و برخی از انواع سرطان و عفونت ها).
عوامل خطرساز استئونکروز فک چیست؟
در برخی شرایط، بیمارانی که ظاهراً هیچ مشکل پزشکی نداشته اند نیز ONJ را گزارش داده اند. زیرا این بیماری می تواند در نتیجه عوامل خطر زا مانند سن بالاتر، دیابت، بیماری لثه (التهاب لثه و پریودنتیت) یا سیگار کشیدن هم رخ دهد. ONJ عمدتا توسط عوامل خطر زیر ایجاد می شود:
مصرف بیس فسفونات (BRONJ)
بیس فسفونات ها داروهایی هستند که مانع تحلیل استخوان می شوند یا به عبارتی از مرگ سلول های استخوانی پیشگیری می کنند. بيس فسفونات هايي كه بيشتر مورد استفاده قرار مي گيرند، اسيد آلندرونيك، ريزدرونات و اسيد زولدرونيك هستند. طبق تعریف، استئونکروز فک مربوط به بیس فسفونات بخشی، از استخوان فک است که بیش از هشت هفته در معرض دارو قرار دارد و بدون بهبودی مداوم در معرض پوسیدگی دهان قرار گرفته است. این وضعیت در مواردی مشاهده می شود که بیمار سابقه پرتودرمانی قبلی ندارد اما تحت درمان با بی فسفونات است.
شرایطی که معمولاً برای درمان آنها از بی فسفونات ها استفاده می شود، عبارتند از:
- برای جلوگیری از خطر شکستگی های مهره ای و غیر مهره ای در زنان یائسه مبتلا به پوکی استخوان.
- در بیماران سرطانی و برخی از عفونت های استخوانی بدن که به دوز منظم وریدی بیس فسفونات نیاز دارند.
- در موارد پوکی استخوان (یک اختلال استخوانی که در آن ضعف و شکنندگی تراکم استخوان تحت تأثیر قرار می گیرد).
اگرچه از بیس فسفونات ها با موفقیت در تمام این شرایط استفاده می شود، اما در شرایطی که بیمار تحت هرگونه عمل دندانپزشکی قرار بگیرد، ممکن است در معرض خطر ابتلا به ONJ باشد. به عبارتی بیمارانی که تحت درمان با بی فسفونات قرار می گیرند، مستعد ابتلا به این بیماری هستند. زیرا در این بیماری ها جذب بیس فسفونات از راه خوراکی ضعیف در نظر گرفته می شود.
تحقیقات همچنین نشان می دهد که بیشتر موارد ONJ در بیماران سرطانی با بیماری های همزمان مانند دیابت و عفونت رخ داده است.
توجه!
اگرچه برخی از جراحان و پزشکان بر این عقیده اند که نیازی به قطع درمان دارویی با بی فسفونات در حین یا قبل از انجام یک عمل دندانپزشکی مانند کشیدن دندان نیست. اما برخی از پزشکان از قطع موقتی دارو در حین انجام جراحی دندان حمایت می کنند. در هر صورت، حفظ بهداشت دهان و دندان راهکار اصلی برای پیشگیری از استئونکروز فک در بیماران تحت درمان با بی فسفونات است.
استئو رادیو نکروز فک
این نوعی ONJ در بیمارانی که تحت پرتودرمانی قرار دارند، رخ می دهد. در بیشتر مواقع، روش های درمانی با اشعه شیمیایی رگ های خونی کوچک را که خون را در استخوان فک گردش می دهند، از بین می برند. کاهش این رگهای خونی منجر به عدم توانایی در بهبود استخوان (هیپواسکولاریزاسیون) می شود.
در موارد استئونکروز ناشی از اشعه، قبل از پرتودرمانی، بهتر است تمام دندان های نامطلوب یا بسیار متحرک را درمان کنید. سلامت پریودنتال یا لثه می تواند در چنین مواردی همراه با شروع درمان با فلوراید بهبود یابد.
اکسیژن درمانی هایپرباریک (HBO) یک روش درمانی معمول برای بیماران سرطانی است، که در مدیریت ONJ ناشی از پرتودرمانی نیز مفید واقع شده است. به بیماران ممکن است پنی سیلین درمانی توصیه شود. اما شواهد نشان می دهد که اکسیژن درمانی در درمان بسیار موثرتر است.
چگونه استئونکروز فک تشخیص داده می شود؟
هیچ آزمایش قطعی برای تشخیص ONJ وجود ندارد. اما وجود عوامل خطر که در بالا ذکر کرده ایم، نشان دهنده این است که فرد ممکن است در معرض خطر و یا حتی به این بیماری مبتلا شده باشد. پزشکانی که اختلالات اسکلتی – عضلانی مانند روماتولوژیست، ارتوپدی و غدد درون ریز را درمان می کنند بهترین مشاور در مورد زمان و چگونگی ادامه یا قطع داروهای تجویز شده توسط آنها قبل یا بعد از عمل دندانپزشکی هستند.
آیا استئونکروز فک قابل درمان است؟
جراح دندانپزشکی ممکن است برای درمان محافظه کار ONJ دهان شویه، مسکن یا آنتی بیوتیک را تجویز کند.
مراجعه منظم به دندانپزشک و رعایت بهداشت منظم دهان و دندان و مراقبت از دندان می تواند در تشخیص علائم یا شروع ONJ موثر باشد. بیماران همچنین باید در مورد داروهایی که برای اختلالات استخوانی، عفونت ها یا درمان سرطان مصرف می کنند، به دندان پزشک خود مشورت کنند. زیرا داروهای مورد استفاده در درمان این بیماری ها بسیار قوی هستند.
کلید دیگر پیشگیری از ONJ توسط جراح دندانپزشکی، توجه به روند درمانی است که گزینه های درمانی را برای بیمار انتخاب کند که فرد را کمتر در معرض خطر ONJ قرار بگیرد. همچنین، از آنجا که این افراد سیستم ایمنی ضعیفی دارند، باید از باز کردن کامل دهان جلوگیری کرد.
جراحی های لثه (جراحی پریودنتال) نیز می تواند در این افراد باید با احتیاط صورت بگیرند. زیرا می تواند خطر بهبودی را بدتر کند. کاشت دندان را می توان در بیماران مبتلا به بیس فسفونات درمانی با پروفیلاکسی آنتی بیوتیک انجام داد. شواهد نشان می دهد که کاشت دندان در این بیماران خطرناک نبوده یا بر روی فک آنها تأثیر منفی نمی گذارد.
مراجعه منظم به جراح دندانپزشکی و بهداشت دهان و دندان و مراقبت از دندان از اهمیت اساسی در پیشگیری از ONJ، به ویژه در افراد سالمند و سیگاری است. افرادی که تحت درمان های دارویی برای مشکلات استخوان هستند می توانند قبل از انجام جراحی های دندانپزشکی معمول یا کشیدن دندان، با پزشک مشورت کنند. دندانپزشک می تواند به طور قطع بیماران را با دستورالعمل و روش برای جلوگیری از خطر ONJ راهنمایی کند.
سوالات متداول
استئونکروز فک چه حسی دارد؟
استئونکروز فک در ابتدا باعث ایجاد درد همراه با تغییر احساس، تحرک دندان ها، تورم مخاط، بی حسی فک، ترشح چرک، قرمزی، زخم، شل شدن دندان ها، عفونت در لثه و … می شود. ناحیه استخوان نکروتیک در معرض دید قرار دارد. اگر نکروز در فک بالا باشد، درگیری نزدیک با سینوس فک بالا به عنوان سینوزیت ظاهر می شود.
آیا استئونکروز فک قابل درمان است؟
استئونکروز فک باعث التهاب شدید استخوان و از بین رفتن استخوان می شود. با بیس فسفونات ها، گروهی از داروها که روند مرگ برنامه ریزی شده سلول استئوکلاست ها را تشویق می کنند، می توان آن را درمان کرد. اما افزایش دوز استفاده از بی فسفونات همچنین می تواند عملکرد طبیعی استخوان را مختل کند.
استئونکروز فک چه مدت طول می کشد؟
استئونکروز فک شامل تخریب استخوان فک بالا و پایین است. بیس فسفونات ها، از نظر دارویی به عنوان دی فسفونات ها نیز شناخته می شوند. گروهی از داروها هستند که به نظر می رسد فعالیت استئوکلاستیک در استخوان را مهار کرده و از تخریب استخوان این ضایعه دهانی جلوگیری می کنند. استخوان در معرض حداقل هشت هفته همراه با درد همراه است که ممکن است در ابتدا بدون علامت باشد.
آیا استئونکروز فک می تواند باعث مرگ شود؟
استئونکروز فک یک بیماری نادر و خطرناک قلمداد می شود. درد فک، تخریب استخوان و به دنبال آن نکروز، گاهی کشنده تلقی می شود. استئونکروز فک میزان مرگ و میر 75٪ دارد.
کدام دارو با بروز استئونکروز فک در ارتباط است؟
بیس فسفونات ها، اگر از راه خوراکی یا از طریق تزریق IV مصرف شوند، بیش از نیمی از دارو از طریق کلیه دفع می شود. اما این دارو می تواند سالها در استخوان باقی بماند. اگرچه این یک داروی بسیار مفید برای بیماری های استخوانی است. اما عارضه خطرناک آن، استئونکروز فک مربوط به بیس فسفونات است (BRONJ). این نام به معنای رسوب آن در استخوان باعث مقدار زیادی نکروز و از بین رفتن استخوان در استخوان فک می شود. این بیماری به دلیل دوزهای بالای بی فسفونات ها مانند مورد بیماران سرطانی رخ می دهد.
آیا استئونکروز قابل برگشت است؟
استئونکروز شامل نکروز استخوان در مفصل است که یک روند غیر قابل برگشت در نظر گرفته می شود. ممکن است به علت بی نظمی سطح مفصل منجر به آرتروز شود. اگر نکروز در کنار سطح مفصل رخ دهد، ممکن است منجر به تغییر شکل مفصل شود.
آخرین دیدگاه‌ها