رادیوتراپی درمانی است که در آن از پرتودرمانی برای از بین بردن سلول های سرطانی استفاده می شود و ممکن است در مراحل اولیه سرطان یا بعد از شروع آن مورد استفاده قرار گیرد.
انواع روش رادیوتراپی
رادیوتراپی کاربرد های مختلفی دارد، اما همه آن ها به یک روش مشابه کار می کنند و براساس کاربردشان طبقه بندی می شوند که عبارتند از:
رادیوتراپیکامل
نوعی از رادیوتراپی که سرطان را به طور کامل درمان می کند.
رادیوتراپی کمکی جدید
با سایر روش های درمانی سرطان مثل شیمی درمانی ترکیب شده و آن ها را موثرتر می کند.
رادیوتراپی کمکی
برای کاهش خطر بازگشت سرطان پس از عمل جراحی انجام می شود.
رادیوتراپی تسکینی
در مواردی که درمان امکان پذیر نیست، رادیوتراپی تسکینی برای بهبود علائم و تسکین آن ها انجام می شود.
رادیوتراپی، عموماً مؤثرترین درمان سرطان بعد از عمل جراحی محسوب می شود، اما میزان تاثیر آن در افراد مختلف، متفاوت است.
پزشک بهترین نوع رادیوتراپی را توصیه می کنند.
عوارض رادیوتراپی
رادیوتراپی، علاوه بر از بین بردن سلول های سرطانی، می تواند به برخی از سلول های سالم در منطقه تحت درمان آسیب برساند و عوارض جانبی را ایجاد کنند.
برخی از عوارض جانبی رادیوتراپی، عبارتند از:
- درد و قرمز پوست
- احساس خستگی زیاد
- ریزش مو در منطقه تحت درمان
- احساس بیماری
- کاهش اشتها
- دهان درد
- اسهال
بسیاری از این عوارض جانبی قابل درمان یا جلوگیری هستند و بیشتر آن ها پس از متوقف شدن رادیوتراپی برطرف می شوند. رادیوتراپی خارجی به بدن آسیب جدی نمی رساند، زیرا اشعه از بدن شما عبور می کند.
قبل از شروع درمان
تصمیم به درمان
اگر به سرطان مبتلا شده باشید، تیمی از متخصصان شما را تحت کنترل و مراقبت قرار می دهند. تیم پزشکی شما رادیوتراپی را توصیه می کنند، اما تصمیم نهایی با شماست.
اتخاذ این تصمیم می تواند دشوار باشد. شاید پرسیدن لیستی از سوالات از تیم مراقبت برای شما مفید باشد.
به عنوان مثال، ممکن است بخواهید بدانید:
- هدف از درمان چیست، آیا از رادیوتراپی برای درمان سرطان، تسکین علائم یا کمک به سایر درمان ها استفاده می شود؟
- رادیوتراپی چه عوارضی می تواند برای من داشته باشد؟
- به جای رادیوتراپی، نوع درمان دیگری را برای من پیشنهاد می کنید؟
- رادیوتراپی تا چه حدی برای من لازم و ضروری است؟
در صورت توجیه شما از سوی تیم پزشکی می توانید درمان را شروع کنید.
برنامه ریزی برای درمان
درمان شما با دقت برنامه ریزی خواهد شد و شامل مراحل زیر می باشد:
احتمالاً پزشک یک اسکن توموگرافی کامپیوتری (CT)، برای شما توصیه می کند تا دقیقاً محل سرطان و اندازه آن را تشخیص دهد.
پس از اسکن، ممکن است علامتی از یک لکه جوهر بسیار کوچک اما دائمی روی پوست شما ایجاد شود تا هر بار منطقه درمان دقیقا مشخص شود.
اگر شما رادیوتراپی سر یا گردن داشته باشید، ماسک پلاستیکی برای شما در نظر گرفته می شود که در طول درمان بتوانید از آن استفاده کنید. علائم جوهر در رادیوتراپی سر یا گردن روی ماسک ایجاد می شود.
دوره درمانی رادیوتراپی
رادیوتراپی معمولاً به عنوان دوره ای و بصورت، روزانه در طی چند هفته انجام می شود.
قبل از شروع درمان، تیم مراقبت شما طرحی را تهیه می کند که در آن نوع رادیوتراپی، تعداد جلسات درمانی و تعداد دوره های آن برای شما مشخص می شود.
انجام رادیوتراپی
رادیوتراپی معمولاً به یکی از دو روش زیر انجام می شود:
رادیوتراپی خارجی
یک دستگاه، پرتوهای درمانی را به سمت سلول های سرطان هدایت می کند.
رادیوتراپی داخلی
یک ماده رادیواکتیو در داخل بدن شما در نزدیکی سرطان قرار می گیرد یا یک مایع رادیواکتیو را شما می بلعید یا به بدنتان تزریق می شود.
رادیوتراپی با استفاده از دستگاه (رادیوتراپی خارجی)
در طول رادیوتراپی خارجی، شما روی یک میز دراز می کشید و دستگاه از خارج از اتاق شما بر روی بدنتان تنظیم می شود، اما از طریق یک پنجره یا دوربین شما تحت کنترل ودید تکنیسن قرار می گیرید. در صورت نیاز به صحبت با تکنیسین یک رابط به شما وصل می شود.
شما باید تا حد ممکن در طول درمان تکان نخورید و ثابت بمانید. رادیوتراپی خارجی، معمولاً فقط چند دقیقه طول می کشد و کاملاً بدون درد است. به طور معمول می توانید خیلی زود پس از اتمام آن به خانه بروید.
بعضی اوقات ممکن است از تکنیک کمی متفاوت در رادیوتراپی خارجی استفاده شود، مانند:
پرتودرمانی با شدت تعدیل شده (IMRT)
نوعی که شکل و قدرت پرتوهای تابشی متنوع است تا با محل سرطان متناسب باشد.
پرتودرمانی با هدایت تصویر (IGRT)
در پرتودرمانی با هدایت تصویر، برای اینکه مشخص گردد آیا سرطان دقیقا مورد هدف قرار گرفته است یا نه، قبل و در طول هر جلسه درمانی از محل سرطان اسکن گرفته می شود.
پرتودرمانی استریوتاکتیک (SRS)
تعداد زیادی پرتوهای ریز با یک دوز بالا و به طور همزمان دقیقاً به سمت سرطانی هدایت می شوند.
پرتودرمانی استریوتاکتیک بدن (SBRT)
چندین پرتو از اشعه از چندین جهت به سمت سرطان هدایت می شوند.
کاشت رادیوتراپی (براکی تراپی)
از ایمپلنت های رادیواکتیو (سیم های فلزی، دانه ها یا لوله ها) برای درمان سرطان در مناطقی از بدن استفاده شود که به عمل جراحی (مانند واژن) نیازی ندارد.
گاهی اوقات از جراحی برای قرار دادن ایمپلنت در نزدیکی محل سرطان استفاده می شود. مدت زمان کاشت رادیوتراپی در بدن شما متفاوت است و ممکن است چند دقیقه یا چند روز طول بکشد.
در بعضی موارد، ایمپلنت های ریز احتمال دارد به طور دائم در داخل بدن باقی بماند.
پرتودرمانی ناشی از کاشت، بدون درد است اما چون می تواند برای دیگران ضرر داشته باشد شاید شما مجبور شوید چند روز در بیمارستان بمانید تا وقتی کاشت ازبدن شما خارج شود. ایمپلنت های دائمی برای دیگران خطری ندارند زیرا آن ها مقدار بسیار کمی تشعشع تولید می کنند که به تدریج با گذشت زمان میزان آن ها کاهش می یابد.
تزریق رادیوتراپی، کپسول یا نوشیدنی (رادیوایزوتوپ درمانی)
برخی از انواع سرطان، از جمله سرطان تیروئید و برخی از سرطان های پروستات را می توان با مایع رادیواکتیو که بلعیده یا تزریق می شود، درمان کرد. ممکن است بعد از معالجه درمان چند روز در معرض رادیواکتیو قرار بگیرید، بنابراین احتمالاً لازم است که به عنوان احتیاط در بیمارستان بمانید تا زمانی که میزان اشعه کاهش یابد.
عوارض جانبی رادیوتراپی
رادیوتراپی می تواند عوارض جانبی ایجاد کند، اگرچه بسیاری از این موارد قابل درمان هستند یا از آن جلوگیری می شود و اکثر آن ها پس از متوقف کردن درمان برطرف می شوند.
پیش بینی اینکه چه عوارض جانبی بعد از رادیوتراپی امکان دارد ایجاد شود، دشوار است.
عوارض ناشی از رادیوتراپی در افراد مختلف متفاوت است و به مواردی مانند محلی که تحت درمان قرار می گیرد و نوع رادیوتراپی بستگی دارد. از تیم مراقبت کننده خود در مورد عوارض جانبی احتمالی خود سوال کنید. در صورتی که باردار هستید باید در طول دوران بارداری خود از انجام رادیوتراپی خودداری کنید زیرا این روش درمانی می تواند به جنین شما آسیب برساند.
درد
در بعضی از افراد، رادیوتراپی می تواند پوست را زخم و قرمز کند (شبیه آفتاب سوختگی)، یا باعث خشک و خارش پوست شود. درد ناشی ازرادیوتراپی احتمالا یک یا دو هفته پس از درمان شروع می شود.
در صورت مشاهده هرگونه احساس درد و تغییر در پوست، به پزشک بگویید.
برای کاهش درد می توانید راهکارهای زیر را انجام دهید:
- هر روز پوست خود را با صابون ملایم بشویید و به جای مالش دادن، پوست خود را خشک کنید.
- هر روز پوست خو را مرطوب کنید.
- از عطر، صابون های بودار یا پودر تالک در منطقه استفاده نکنید.
- در صورت امکان منطقه را اصلاح نکنید، اگر منطقه تحت رادیوتراپی نیاز به اصلاح دارد، به جای تراشیدن مرطوب، از تیغ برقی استفاده کنید.
- از لباس های گشاد از جنس الیاف طبیعی استفاده کنید.
- از یک ضد آفتاب با SPF بالا (SPF 15 یا بالاتر) برای محافظت از پوست خود در برابر آفتاب استفاده کنید.
مشکلات پوستی معمولاً در طی 2 تا 4 هفته پس از اتمام دوره رادیوتراپی برطرف می شود. اما ممکن است گاهی اوقات پوست شما کمی تیره تر یا برنزه باقی بماند.
خستگی
بسیاری از افرادی که رادیوتراپی دارند، با انجام کار های روزمره احساس خستگی می کنند. خستگی معمولاً در طول درمان شروع شده و گاهی چند ماه پس از پایان درمان ادامه دارد.در برابر خستگی ناشی از رادیوتراپی می توانید:
- کاملا استراحت کنید.
- از انجام کارها یا فعالیت هایی که ضروری نیستند، جلوگیری کنید.
- اگر قادر هستید کمی ورزش کنید، ورزش می تواند سطح انرژی شما را بالا ببرد. اما مراقب باشید که خودتان را زیاد تحت فشار قرار ندهید.
اگر به طور ناگهانی احساس خستگی و تنگی نفس می کنید، با پزشک تماس بگیرید. شاید خستگی زیاد نشانه کم خونی باشد که ممکن است نیاز به درمان داشته باشد.
ریزش مو
ریزش مو یک عارضه جانبی شایع در رادیوتراپی است. اما برخلاف شیمی درمانی، فقط باعث ریزش مو در ناحیه تحت درمان می شود.
ریزش مو، معمولاً 2 تا 3 هفته بعد از شروع درمان شروع می شود. اما موهای از دست رفته چند هفته پس از اتمام درمان شروع به رشد مجدد می کند. اگرچه بعضی اوقات ممکن است بافت یا رنگ آن ها نسبت به گذشته کمی متفاوت تر باشد.
گاهی اوقات، اگر دوز بالایی از رادیوتراپی دارید، ریزش مو می تواند دائمی باشد.
احساس بیماری
برخی از افراد در طی جلسات درمانی رادیوتراپی مدت کوتاهی احساس بیماری می کنند. اگر منطقه مورد رادیوتراپی در نزدیکی معده یا مغز شما باشد، احتمالا بیشتر احساس مریضی به شما دست می دهد. اگر در طول یا بعد از درمان احساس بیماری دارید، به پزشک بگویید تا داروهای لازم را تجویز کند.
رادیوتراپی گاهی اوقات می تواند باعث مشکلاتی در خوردن و نوشیدن شما شود که برخی عوارض گوارشی آن عبارتند از:
- دهان درد
- کاهش اشتها و کاهش وزن
- ناراحتی هنگام بلع
دهان درد
رادیوتراپی سر یا گردن می تواند پوشش دهان را زخم و تحریک کند، که به موکوزیت معروف است.
علائم در طی دو هفته پس از شروع درمان انتشار می یابند و می توانند شامل موارد زیر باشند:
- احساس درد یا سوزش درون دهان
- زخم های دهان
- ناراحتی هنگام غذا خوردن، نوشیدن و یا صحبت کردن
- خشکی دهان
- کاهش حس چشایی
- بوی بد دهان
در صورت بروز هر یک از این مشکلات پزشکتان بگویید تا مسکن یا دهانشویه های خاصی را توصیه کنند که می تواند به شما کمک کند. پرهیز از غذاهای تند، شور یا تیز نیز می تواند به شما کمک کند. موکوزیت معمولاً چند هفته پس از اتمام رادیوتراپی از بین می رود، اگرچه گاهی اوقات خشکی دهان می تواند یک مشکل طولانی مدت باشد.
کاهش اشتها
احساس بیمار و خستگی در طول رادیوتراپی می تواند اشتهای شما را کاهش داده و منجر به کاهش وزن شود.
اما شما باید سعی کنید در طول درمان رژیم غذایی مناسبی داشته باشید و وزن خود را حفظ کنید.
مشکلات بلع
رادیوتراپی به قفسه سینه می تواند باعث تحریک مری شده و بلع را به طور موقت مشکل کند. مشکلات بلع معمولاً پس از متوقف شدن درمان بهبود می یابد.
اسهال
اسهال، یک عارضه جانبی شایع پرتودرمانی در ناحیه شکم یا لگن است.
معمولاً چند روز پس از شروع درمان بروز می کند و ممکن است با ادامه درمان کمی بدتر شود. اما خوشبختانه دارو برای کمک به تسکین آن در دسترس است. اسهال باید طی چند هفته پس از اتمام درمان از بین برود. اگر علائم شما بعد از گذشت چند هفته بهبود نیافته است یا اسهال شما خونی شده، به پزشکتان بگویید.
گرفتگی مفاصل و ماهیچه ها
رادیوتراپی بعضی اوقات می تواند باعث سفتی و تورم مفاصل و ماهیچه های ناحیه تحت درمان شود. ورزش و کشش منظم می تواند به جلوگیری از سفتی آن ها کمک کند. پزشک ممکن است شما را به یک فیزیوتراپیست ارجاع دهد.
مسائل جنسی و باروری
رادیوتراپی به خصوص در مناطق تحتانی معده، ناحیه لگن یا کشاله ران می تواند در میل جنسی و باروری شما تأثیر بگذارد.
در زنان، خطراتی وجود دارد که رادیوتراپی می تواند ایجاد کند، این خطرات عبارتند از:
- کاهش یا عدم تمایل به میل جنسی: عدم تمایل به میل جنسی به تدریج پس از قطع درمان بهبود می یابد.
- تنگی مهبل: پزشکتان ممکن است برای جلوگیری از واژن استفاده از دستگاه های خاص را توصیه کند. رابطه جنسی منظم هم می تواند به بهبودی تنگی مهبل کمک کند.
- خشکی واژن: روان کننده ها، مرطوب کننده های واژن و کرم های دارویی می توانند به خشکی واژن کمک کنند.
- یائسگی: یائسگی می تواند علائمی مانند گرگرفتگی و تعریق شبانه ایجاد کند، اما درمان با جایگزینی هورمون درمانی (HRT) می تواند موثر باشد.
مسائل جنسی و باروری برای مردان
در مردان، احتمال دارد رادیوتراپی بتواند باعث عوارض زیر شود:
- از دست دادن علاقه به رابطه جنسی
- مشکل در نعوظ: مشکل در نعوظ با گذشت زمان بهبود می یابد و چندین درمان اختلال نعوظ در دسترس است.
- درد هنگام انزال: درد هنگام انزال باید چند هفته بعد از پایان درمان برطرف شود.
اختلالات عاطفی
رادیوتراپی می تواند یک تجربه ناامیدکننده، استرس زا و آسیب زا باشد. استرس و اضطراب ناشی از درمان می تواند خطر ابتلا به افسردگی را افزایش دهد. پیوستن به یک گروه حمایت از سرطان نیز ممکن است در بیشتر موارد به شما کند. صحبت با افراد دیگری که وضعیت مشابه شما دارند اغلب می تواند احساس گوشه گیری و استرس را کاهش دهد.
لنفادنودم
رادیوتراپی می تواند به سیستم لنفاوی بدن شما، شبکه ای از کانال ها و غدد آسیب برساند.
یكی از عملکرد سیستم لنفاوی، جلوگیری از تشکیل مایعات در بدن است. اگر سیستم لنفاوی شما آسیب ببیند، ممکن است باعث درد و تورم شود که به لنفوودم معروف است. شایع ترین لنفادنودم در بازوها یا پاها اتفاق می افتد، اما بسته به بخشی از بدن که تحت درمان قرار گرفته است، می تواند مناطق دیگر را هم تحت تأثیر قرار دهد.
ممکن است با مراقبت از پوست و انجام تمرینات منظم خطر ابتلا به لنفادنوم را کاهش دهید.
بروز نوع دیگری از سرطان
رادیوتراپی می تواند تا حدودی خطر ابتلا به نوع دیگری از سرطان را در سال های پس از درمان افزایش دهد.
اما احتمال وقوع این اتفاق اندک است و مزایای درمان به طور کلی از خطر بیشتر است.
آخرین دیدگاه‌ها