خاک خوری نشانه چه بیماری است؟

خاک خوری یا ژئوفاژی، به معنای میل شدید به خاک خوری است که می تواند نشانه بیماری های روانی و یا سوء تغذیه باشد. خاک خواری نوع شایعی از سندرم پیکا به شمار می رود و در تمام گروه های سنی دیده می شود. ولی با این حال در افرادی که دچار سوء تغذیه بوده و یا به انواع بیمارهای روانی مبتلا هستند، بیشتر دیده می شود.

بقراط اولین کسی بود که ژئوفاژی را توصیف کرد. در سایر متون پزشکی اولیه نیز به خاک خوری برای کمک به مشکلات معده و گرفتگی های قاعدگی اشاره شده است.

در متون پزشکی اروپا که از قرون 16 و 17 باقی مانده، مطالبی در مورد خاک خوری و ارتباط آن با کم خونی وجود دارد. همچنین بررسی متون قدیم پزشکی نشان می دهد که ژئوفاژی در گذشته اغلب در زنان باردار یا در هنگام قحطی رخ داده است.

خاک خوری در مناطق گرمسیری شیوع بیشتری دارد. علت این امر احتمالا مربوط به بیماری های منتقله از طریق غذا است که در این مناطق آب و هوایی بیشتر رخ می دهد.

اگرچه به نظر برخی از کارشناسان خاک خوری دارای فوائدی برای بدن است. اما با این حال بررسی ها شنان می دهد که خاک خواری با طیف وسیعی از بیماری ها مرتبط است. خاک خوری، به ویژه در مدت طولانی، می تواند خطر ابتلا به این بیماری ها را افزایش دهد:

• کم خونی
• سوء تغذیه
• هایپرکالمی
• بیماری های انگلی
• مشکلات دستگاه گوارش
• مسمومیت با فلزات سنگین

خاک خوری شکلی از پیکا

پیکا یک نوع اختلال خوردن است. افراد مبتلا به پیکا به مصرف مواد فاقد ارزش غذایی تمایل شدیدی پیدا می کنند. علت ابتلا به پیکا هنوز نامشخص است؛ اما با این حال بررسی ها نشان می دهند که پیکا ممکن است به عنوان پاسخی به کمبود مواد مغذی در بدن ایجاد شود؛ بنابراین در صورتی که پیکا با بیماری های روانی مرتبط نباشد، ممکن است با مصرف کافی آهن یا سایر مواد مغذی به طور کامل از بین برود. پیکا به سه دسته تقسیم می شود:

• یخ خواری یا پاگوفاژی
• خاک خواری یا ژئوفاژی
• نشاسته خواری یا آمیلوفاژی

بیشترین مواد غیر غذایی که در افراد مبتلا به پیکا مصرف می شود، عبارتند از:

• مو
• گچ
• کاغذ
• پارچه
• خاکستر
• خاک رس
• شن و سنگریزه

پیکا در برخی موارد ممکن است با بیماری اسکیزوفرنی همزمان باشد، اما در اغلب موارد ناشی از سوء تغذیه بوده و نشان دهنده ابتلا به بیماری روان نیست.

خاک خوری چه عوارضی دارد؟

اگرچه خاک خوری در مقادیر بسیار کم و زمان کوتاهی بیماری محسوب نمی شود، اما با گذشت زمان، خاک خواری می تواند به رفتاری اعتیادآور تبدیل گردد. برخی از افراد مبتلا به ژئوفاژی حتی پس از ابتلا به بیماری های مختلف باز هم نمی توانند این رفتار را ترک کنند. برخی دیگر از بیماران نیز ممکن است برای یافتن خاک مورد نظر خود هزینه کرده و یا مسافت های طولانی را طی کنند. عدم یافتن نوع خاصی از خاک نیز می تواند منجر به پریشانی در بیماران مبتلا به ژئوفاژی شود.

خاک خوری ممکن است همیشه به سلامت شما آسیب نرساند، اما با این حال می تواند خطر ابتلا به انواع بیماری ها را در افزایش دهد. هر چه مقدار خاک بیشتری بخورید، احتمال بروز عوارض جانبی و خطر ابتلا به بیماری ها در شما بیشتر خواهد بود.

مهمترین عواض جانبی خاک خوری، عبارتند از:

کم خونی

اشتیاق برای خاک خوری ممکن است نشان دهنده کم خونی باشد، اما خاک خوری لزوما علائم شما را بهبود نمی بخشد؛ بنابراین باید با یک پزشک صحبت کنید تا پس از انجام آزمایش خون بتوانید با تجویز پزشک مکمل های غذایی مناسب را دریافت کنید.

همچنین بررسی ها نشان می دهد که ژئوفاژی می تواند باعث ایجاد تداخل در هضم مواد مغذی مورد نیاز بدن شود، زیرا خاک رس موجود در معده شما ممکن است به آهن، روی و سایر مواد مغذی متصل شده و مانع از جذب موثر آنها در بدن شود؛ به عبارت دیگر، خاک خوری می تواند خطر کم خونی را افزایش دهد.

ابتلا به بیماری های انگلی

خاک دارای تعداد بی شماری از انگل ها، قاچ ها و باکتری های مختلف است. خاک خوری می تواند شما را در معرض آلودگی های مختلف قرار دهد. به عنوان مثال یکی از بیماری هایی که از طریق خاک خواری و خاک خوری های آلوده به انگل به انسان منتقل می شود کیست هیداتیک است.

مسمومیت با فلزات سنگین

برخی فلزات سنگین با غلظت بالا در خاک وجود دارند. سرب یکی از خطرناکترین فلزات سنگین است. خوردن حتی مقدار خیلی کمی سرب باعث مسمومست شده و اثرات مخربی بر سلامت شما دارد. مسمومیت با سرب با علائمی مانند درد عضلات، تحریک پذیری، استفراغ، تشنج و غش همراه است.

یبوست

یبوست یکی ازعوارض جانبی شایع در خاک خواری است. در برخی موارد مشکلات دیگر مانند انسداد روده نیز ممکن است رخ دهد، هر چند این عوارض تقریبا شیوع کمتری دارند.

هایپرکالمی

بالا بودن سطح پتاسیم خون در اصطلاح پزشکی هایپرکالمی نامیده می شود. خوردن مقدار زیادی خاک آلوده باعث افزایش پتاسیم خون شده و خطر آریتمی یا ایست قلبی را افزایش می دهد. همچنین افزایش پتاسیم خون ناشی از خاک خواری با خطرات دیگری مانند تنگی نفس، ضعف عضلانی و حالت تهوع همراه است.

عوارض بارداری

برخی از زنان در دوران بارداری خود هوس خاک خوری معمولی یا خاک رس می کنند. هنوز علت دقیق این عارضه مشخص نیست؛ اما با این حال به نظر می رسد که تمایل شدید به خاک خواری در دوران بارداری با کمبود آهن بدن مرتبط است. همچنین بررسی ها نشان می دهد که ولع خاک خوری در پاسخ به تغییر سیستم ایمنی بدن در دوران بارداری ایجاد می شود.

تمایل به خاک خواری در دوران بارداری به هر علت که رخ دهد، نه تنها سلامت مادر بلکه سلامت جنین در حال رشد را هم در معرض خطر قرار می دهد. حتی اگر خاکی که خورده می شود عاری از سموم بوده و به صورت پخته یا آماده باشد، باز هم بعد از وارد شدن به معده به مواد مغذی که از منابع غذایی تامین شده اند متصل شده و مانع جذب آنها در بدن شود.

کزاز

یکی دیگر از عوارض خاک خواری ابتلا به بیماری کزاز است. کزاز در اثر آلودگی به یک نوع باکتری موجود در خاک ایجاد می شود. ابتلا به کزاز بسیار خطرناک بوده و معمولا علائم آن دو هفته بعد از آغاز عفونت ظاهر می شوند. کزاز در صورت عدم درمان به موقع با خطر مرگ همراه است. علائم ابتلا به کزاز، عبارتند از:

• تب
• سر درد
• تعریق زیاد
• افزایش فشار خون
• گرفتگی عضلات فک
• گرفتگی عضلات شکم و سینه

آیا خاک خوری فایده ای هم دارد؟

در مورد فواید خاک خواری در انسان تحقیقات بسیار کمی انجام شده است.

بررسی های انجام شده بر روی 482 انسان و 297 حیوان نشان می دهد که علت اصلی خاک خواری در انسان را می توان محافظت احتمالی بدن در برابر سموم دانست. خاک رس می تواند به جذب سموم بدن کمک کند، به همین علت برخی از افراد به عنوان راهی برای تسکین مشکلات معده مانند مسمومیت غذایی به خاک خواری گرایش پیدا می کنند.

اغلب حیوانات هنگام اسهال، درد معده یا مصرف میوه های سمی، برای کاهش درد خود خاک رس می خورند. بیسموت ساب سالسیلات که با نام تجاری Pepto Bismol شناخته می شود، جزء داروهای ضد قارچی است که در درمان بیماری های دستگاه گوارش مانند اسهال به کار می رود. این دارو دارای یک ترکیب معدنی شبیه به کائولن، یا نوعی خاک رس است؛ بنابراین خاک خوری می تواند اسهال را تسکین دهد؛ و برخی افراد به همین دلیل به خاک خواری گرایش پیدا می کنند؛ اما با این حال اگر خاکی که می خورید حاوی باکتری یا انگل باشد، ممکن است باعث ابتلا به یبوست و بیماری های دیگر در شما شود.

مردم برخی جوامع معتقدند که خوردن خاک رس دارای فوائد زیادی برای بدن است، از جمله:

• دفع سموم بدن
• رفع حالت تهوع
• نرم کردن پوست
• کمک به درمان مشکلات معده

بررسی ها نشان می دهد که بسیاری از زنان باردار در سراسر جهان برای کمک به تسکین علائم تهوع صبحگاهی خاک می خورند. در فرهنگ برخی از جوامع این عمل به عنوان یک درمان سنتی شناخته می شود، اما با این حال فواید خاک خواری در تسکین تهوع بارداری هنوز به طور قطعی اثبات نشده است.

به طور کلی بررسی ها نشان می دهد که خطرات مرتبط با خاک خواری به خصوص در دوران بارداری بسیار بیشتر از فوائد احتمالی آن است؛ بنابراین زنان بارداری که دچار سوء تغذیه، اسهال، تهوع صبحگاهی یا هرگونه مشکلات دیگر هستند باید با پزشک خود مشورت کنند.

چگونه از خاک خواری پیشگیری کنیم؟

عمل به توصیه های زیر می تواند در پیشگیری از خاک خواری به شما کمک کند:

• با یک دوست یا یکی از اعضای خانواده صحبت کنید. اگر دوستان مورد اعتماد یا اعضای خانواده خود را در جریان وضعیت خودتان قرار دهید، آنها می توانند از شما حمایت کرده و با ایجاد حواس پرتی مانع از خاک خواری در شما شوند.
• غذاهایی که از نظر رنگ و بافت مشابه خاک است را بجوید. مصرف کوکی ها، غلات یا کراکرهای ریز خرد شده می توانند هوس شما را به خاک خوری کاهش دهند. همچنین جویدن آدامس یا مکیدن آب نبات سفت نیز می تواند به کاهش ولع مصرف خاک کمک کند.
• با یک روان شناس صحبت کنید. روانشناس بالینی به شما کمک می کند که افکارتان را با دقت ارزیابی کرده و با واقع بینی بیشتری به آنها نگاه کنید. با شکل گرفتن الگوی تفکر سالم می توانید اختلالات تغذیه مانند خاک خواری را به راحتی ترک کنید.
• به پزشک مراجعه کنید. ممکن است علت تمایل شدید شما به خاک خواری کمبود مواد مغذی بدن باشد. در صورت ابتلا به سوء تغذیه، پزشک می تواند با تجویز مکمل ها در رفع این مشکل به شما کمک کند. در صورت مصرف منظم مکمل ها تمایل به خاک خواری در شما کاهش پیدا خواهد کرد.
• به خودتان پاداش بدهید. با هر بار نخاک خوری خودتان را به روش های مختلف تشویق کنید. استفاده از این روش می تواند در کاهش میل به خاک خوری به شما کمک کند.

در اختلال خاک خوری چه موقع باید به پزشک مراجعه کنیم؟­­­­­­­­­­

خاک خواری به خودی خود می تواند مانعی برای مراجعه به پزشک باشد؛ زیرا توضیح دادن این مشکل به پزشک برای بسیاری از بیماران سخت است. اما اگر اخیرا خاک خورده اید و از قرار گرفتن در معرض سموم، انگلها یا فلزات سنگین نگران هستید، بهتر است با یک پزشک متخصص مشورت کنید.

علائمی که با مشاهده آنها باید به پزشک مراجعه کنید، عبارتند از:

• اسهال
• ضعف
• یبوست
• تنگی نفس
• تب و لرز
• درد قفسه سینه
• تهوع و استفراغ
• وجود خون در مدفوع

به طور کلی خاک خوری در دراز مدت باعث ابتلا شما به انواع بیماری ها خواهد شد. مراجعه به پزشک به شما کمک می کند تا رفتارهای مخرب خود را ترک کنید. بنابراین اگر ترک خاک خواری برای شما خیلی سخت بوده و فکر خاک خوری دائم شما را وسوسه می کند بهتر است به یک درمانگر بالینی مراجعه کنید تا با حمایت او بتوانید رفتارهای مخرب خود را ترک کرده و یاد بگیرید که چگونه با این افکار کنار بیایید.