بیماری های ناشی از سوء تغذیه چیست؟

بیماری های ناشی از سوء تغذیه و عوارض آن بسیار مهم و جدی هستند. چون افزایش تبلیغات رژیم‌های غذایی بسیار محدودکننده و مضر با عزت نفس و سلامت میلیون‌ها نفر بازی می کند. علاوه بر این، شیوع و مقرون به صرفه بودن فست فود ها، طیف وسیعی از مردم  را به سمت تغذیه نامناسب و بی کیفیت کشیده است. از سوی دیگر، چاقی، ناشی از مصرف آنها یک بیماری همه گیر در نظر گرفته می شود. این در حالی است که سوء تغذیه، منجر به انواع مختلفی از کمبودهای تغذیه ای شده که به اشکال مختلف ظاهر می شود.

سوء تغذیه یک عدم تعادل در ریز مغذی ها و درشت مغذی ها است که توانایی بدن برای رشد و سالم ماندن را مختل می کند. همچنین سوءتغذیه می‌تواند ناشی از چندین عامل مختلف باشد، که شامل بیماری، عدم دسترسی به آب آشامیدنی سالم، اختلالات خوردن، بیماری‌های سلامت روان و حتی تغییرات آب و هوایی می‌شود. در شدیدترین حالت، سوءتغذیه می تواند منجر به بیماری شود. برای اطلاع از بیماری های رایج ناشی از سوء تغذیه، یعنی بیماری هایی که در اثر سوء تغذیه ایجاد می شوند، این مقاله از پزشکت را تا انتها بخوانید.

بیماری های ناشی از سوء تغذیه: اسکوربوت

اگرچه بیماری اسکوربوت کاملاً رایج نیست و تا حد زیادی به عنوان یک بیماری قدیمی در نظر گرفته می شود، ممکن است در حال بازگشت باشد. دیلن سیبریج پسر هشت ساله اهل ولز در سال 2011 بر اثر این بیماری درگذشت. علاوه بر این، اسکوربوت در بریتانیا در دهه گذشته در حال افزایش بوده است. بین سال‌های 2009 و 2014، پذیرش‌های بیمارستانی مرتبط با این بیماری 27 درصد افزایش یافت – و در چهار ماه اول سال 2014، اسکوربوت “تشخیص اولیه پشت 16 بستری در بیمارستان و علت اولیه یا ثانویه 94 پذیرش بود.

اسکوربوت که «آفت ملوانان» نیز نامیده می شود، کمبود شدید ویتامین C است. اسکوربوت که بیشتر در دریانوردان دیده شد، یکی از چندین بیماری رایج سوء تغذیه بود که یک رژیم غذایی نادرست و نامتعادل می توانست در ملوانان ایجاد کند. با عدم دسترسی به غذای تازه برای ماه‌ها، ملوانان مجبور بودند به گوشت‌ها و کربوهیدرات‌های نگه‌داشته‌شده تکیه کنند که متأسفانه حاوی ویتامین C نیستند، که این واقعیت را بدتر کرد که بدن انسان نمی‌تواند این ماده مغذی را ایجاد کند.

علائم اولیه این بیماری شامل «لثه‌های اسفنجی، درد در مفاصل و لکه‌های خونی زیر پوست ظاهر می‌شوند. اثرات بعدی لق شدن دندان ها و بوی بد دهان شدید و به دنبال آن ضعفی است که راه رفتن یا کار کردن را غیرممکن می کند. در نهایت، بیمار در حال مرگ اغلب به دلیل ترکیدن رگ خونی “در هم می ریزد”.

بیماری های ناشی از سوء تغذیه: راشیتیسم

راشیتیسم، یک بیماری رایج سوء تغذیه که مانع جذب یا رسوب کلسیم در بدن می شود. این بیماری به خصوص با روند زندگی امروزی مرتبط است، زیرا افراد بیشتری زندگی خود را در داخل خانه می گذرانند. راشیتیسم ناشی از کمبود ویتامین D است که مانع از جذب یا رسوب کلسیم در بدن می شود. علت کمتر شایع راشیتیسم، کمبود کلسیم فسفر است.

بدن انسان در واقع می تواند ویتامین D تولید کند، اما تنها در صورتی که پیش سازهای متابولیک برای آن در دسترس باشد. قرار گرفتن پوست در معرض نور ماوراء بنفش (مانند نور خورشید)، باعث واکنش کلسترول موجود در آن و تشکیل کلسیفرول می شود که سپس در کبد و کلیه ها برای تولید ویتامین D پردازش می شود.

راشیتیسم، یکی از بیماری‌های رایج سوء تغذیه، در کودکان شدیدتر است، زیرا شدیدترین اثرات آن در استخوان‌های در حال رشد دیده می‌شود. این بیمار در بزرگسالان، می تواند باعث “نرم شدن استخوان” شود، اما علائم مانند درد شدید در استخوان ها و ضعف عضلانی بیشتر طول می کشد تا علائم آن بروز پیدا کند.

بیماری های شایع سوء تغذیه: بری بری

بری بری، یکی از بیماری های رایج سوء تغذیه در آسیا، باعث التهاب عصبی و آسیب دائمی نورون ها می شود. این بیماری بیشتر در آسیا بروز پیدا می کند، جایی که چندین کشور برنج آب پز را به عنوان یک غذای اصلی به حساب می آورند. در کشورهای توسعه یافته، بری بری و سایر بیماری های رایج سوء تغذیه بیشتر در افراد الکلی مزمن به دلیل رژیم غذایی نامناسب و کاهش جذب مواد مغذی مشاهده می شود.

بیماری های ناشی از سوء تغذیه: سارکوپنیا

کاهش تدریجی توده بدن بدون چربی است که معمولاً پس از 40 سالگی شروع می شود. در طی سارکوپنیا طبیعی، مردان معمولاً 22 پوند از توده بدون چربی بدن خود را از دست می دهند و زنان نیمی از این مقدار را از دست می دهند. زمانی که فردی دچار سوءتغذیه شود، ممکن است یک مورد غیرطبیعی سارکوپنی رخ دهد که باعث ایجاد سایر اثرات سوء تغذیه، مانند افزایش حساسیت به عفونت ها می شود. کسانی که دچار پرتغذیه هستند از ابتلا به سارکوپنی مستثنی نیستند، با این حال، اغلب با وجود بافت چربی اضافی در اطراف اندام های داخلی استتار می شود.

بیماری های ناشی از سوء تغذیه: تاخیر در بهبود زخم

به طور معمول، زمانی که کمبود پروتئین، کربوهیدرات ها و ویتامین ها وجود دارد، بدن به درستی بهبود پیدا نمی کند. سوءتغذیه نه تنها باعث افزایش خطر ابتلا به عفونت ها می شود، بلکه باعث اختلال و تاخیر در بهبود بیماری های رایج یا جراحی نیز می شود. در بیماران چاق و مبتلا به پرخوری، بهبود ضعیف زخم عمدتاً به دلیل اکسیژن رسانی ضعیف بافت ها و ناتوانی در تأمین مواد مغذی لازم و تولید گلبول های سفید کافی و همچنین افزایش کشش در لبه های زخم است.

کاشکسی

در میان اثرات سوء تغذیه، این وضعیت شاید یکی از بارزترین عوارض آن باشد. همچنین بسیار خطرناک است. کاشکسیا یا سندرم هدر رفتن شامل کاهش وزن شدید همراه با آتروفی عضلانی، خستگی، ضعف و از دست دادن اشتها است. فرد مبتلا به کاشکسی معمولاً به نظر می رسد که کوچک شده است. پوست خاصیت ارتجاعی خود را از دست می دهد و خشک می شود. موها می ریزند و خطر زخم بستر، لخته شدن خون و شکستگی لگن وجود دارد. افراد مبتلا به کاشکسی نیز بخشی از هماهنگی حرکتی خود را از دست می دهند، بنابراین بیشتر مستعد زمین خوردن هستند.

گواتر

این وضعیت در اثر کمبود ید ایجاد می شود. علائم گواتر در شرایطی که تورم در گردن زیاد باشد، شامل تورم غده تیروئید، بی حالی، ضعف و سرعت متابولیسم پایین همراه با مشکل در تنفس و صحبت کردن است.

هیپوآنترمی

ناشی از کمبود سدیم در خون و رژیم غذایی است. علائم هیپوناترمی شامل حالت تهوع، استفراغ و سردرد است که می تواند منجر به تشنج، بی حالی و حتی کما شود.

کم خونی

شاید از بین همه بیماری های رایج سوء تغذیه، این بیماری رایج است. کم خونی ناشی از کمبود آهن و ویتامین B12 است. این وضعیت منجر به تنگی نفس، خستگی، خستگی می شود که همگی در تعداد کم هموگلوبین قرار دارند.

شایع ترین بیماری که ناشی از سوء تغذیه است. اگرچه عوامل زیادی می تواند باعث ایجاد آن شود، اما یکی از دلایل اصلی بروز کم خونی کمبود آهن و ویتامین B12 است. مبتلایان ممکن است دچار تنگی نفس، خستگی، رنگ پریدگی و سایر علائمی شوند که نشان دهنده تعداد کم هموگلوبین است.

اوریون

این وضعیت ناشی از کمبود ید در غذا است. علائم معمولی تورم غده تیروئید است. علائم دیگر  اوریون بی حالی، ضعف، متابولیسم پایین، افزایش حساسیت به سرما و غیره است.

بیماری های ناشی از سوء تغذیه: کمبود ویتامینها

• ویتامین A. ممکن است منجر به شب کوری، کوری دائمی شود و به ویژه مستعد ابتلا به عفونت ها، اختلالات اشتها، پوست خشک و خشن، آسیب مو، مشکل در بهبود زخم و غیره است.
• ویتامین B1. بیماران بی حالی، کاهش اشتها و افسردگی روانی را تجربه خواهند کرد. بیماری ناشی از کمبود تیامین بری بری نامیده می شود. این بیماری در اثر غذاهای غنی از کربوهیدرات اما تیامین کم ایجاد می شود.
• ویتامین B2. کمبود ویتامین B2 یا ریبوفلاوین معمولاً با پروتئین و انرژی کمتر همراه است. علائم کمبود ریبوفلاوین شامل گلودرد همراه با تورم و قرمزی دهان، کیلوز، استوماتیت، گلوسیت، درماتیت و غیره است.
• ویتامین B12. با علائمی مانند سوزن سوزن شدن زبان، کم خونی، لکه های سفید روی پوست، زخم های دهان، تنگی نفس، سردردهای میگرنی مانند و غیره مشخص می شود.
• ویتامین C. کمبود ویتامین C باعث ایجاد وضعیتی به نام اسکوربوت می شود. این بیماری با علائمی مانند خونریزی لثه، بهبود طولانی مدت زخم، لکه های پوستی و افزایش حساسیت به عفونت مشخص می شود.
• ویتامین D. کمبود ویتامین D معمولاً به دلیل کمبود دریافت کلسیم و قرار گرفتن در معرض نور خورشید رخ می دهد. علائم کمبود ویتامین D منجر به تشکیل استخوان مختل می شود، بنابراین استخوان ها مانند استئومالاسی و پوکی استخوان بسیار نرم می شوند.

عوارض سوءتغذیه بر سیستم و اندام های بدن

سوء تغذیه بر عملکرد و بازیابی هر سیستم اندامی تأثیر می گذارد، از جمله:

کلیه ها: عملکرد نادرست کلیه ها می تواند باعث نارسایی در تنظیم نمک و مایعات شود که به نوبه خود می تواند باعث هیدراتاسیون یا کم آبی بدن شود.

مغز: بیماری‌های سلامت روان می‌توانند باعث سوءتغذیه شوند و سوء تغذیه می‌تواند عاملی تعیین‌کننده در ایجاد بیماری‌های سلامت روان مانند بی‌تفاوتی، افسردگی، درون‌گرایی، غفلت از خود و زوال در تعاملات اجتماعی باشد.

تولید مثل: کاهش باروری و میل جنسی ضعیف از دیگر عوارض سوء تغذیه است. علاوه بر این، سوء تغذیه در دوران بارداری می تواند نوزاد را مستعد ابتلا به بیماری، سکته و ابتلا به دیابت در مراحل بعدی زندگی کند.

اختلال در تنظیم دما: این وضعیت به خصوص در افراد مبتلا به کاشکسی رخ می دهد، افرادی که کاهش وزن شدید را به دلیل سوء تغذیه تحمل می کنند، نمی توانند گرمای بدن را ذخیره کنند، که می تواند منجر به هیپوترمی شود.

افزایش خطر عفونت های ریوی و نارسایی تنفسی

شکی وجود ندارد که اثرات سوء تغذیه می تواند برای کل جمعیت شدید و حتی کشنده باشد. با این حال، این موضوع برای نوزادان، کودکان کوچک و زنان باردار بدتر است. اما بعد از سن 2-3 سالگی، اثرات سوء تغذیه مزمن غیرقابل برگشت است” . این بدان معناست که سوءتغذیه در کودکان باید قبل از دو سالگی برطرف شود، در غیر این صورت ممکن است سلامت کودکان را مختل کند.

از نظر آماری، کودکانی که سن کمی دارند یا دائماً کاهش وزن را تجربه می‌کنند، در درازمدت تحت تأثیر قرار می‌گیرند. به‌طوری‌که کودکان کم‌تغذیه معمولاً ضریب هوشی کمتری نسبت به همتایان خود که خوب تغذیه می‌کنند، دارند.

عملکرد عضلانی

کاهش وزن به دلیل کاهش چربی و توده عضلانی، از جمله توده اندام، اغلب بارزترین علامت سوء تغذیه است. عملکرد عضلانی قبل از ایجاد تغییرات در توده عضلانی کاهش می‌یابد، که نشان می‌دهد تغییر مصرف مواد مغذی تأثیر مهمی مستقل از تأثیرات بر توده عضلانی دارد. به طور مشابه، بهبود عملکرد عضلانی با حمایت تغذیه سریعتر از آنچه که با جایگزینی توده عضلانی به تنهایی قابل توضیح است، رخ می دهد.

عملکرد قلبی-تنفسی

کاهش توده عضلانی قلب در افراد دارای سوءتغذیه قابل تشخیص است. کاهش حاصل از برون ده قلبی با کاهش پرفیوژن کلیوی و میزان فیلتراسیون گلومرولی، تأثیری مشابه بر عملکرد کلیه دارد. کمبود ریزمغذی‌ها و الکترولیت‌ها (مثلا تیامین) ممکن است بر عملکرد قلب تأثیر بگذارد. عملکرد ضعیف عضلات دیافراگمی و تنفسی فشار سرفه و خلط ترشحات را کاهش می دهد و بهبود عفونت های دستگاه تنفسی را به تاخیر می اندازد.

عملکرد دستگاه گوارش

تغذیه کافی برای حفظ عملکرد دستگاه گوارش مهم است. سوء تغذیه مزمن منجر به تغییرات در عملکرد برون ریز پانکراس، جریان خون روده، ساختار پرزها و نفوذپذیری روده می شود. کولون توانایی خود را برای بازجذب آب و الکترولیت ها از دست می دهد و ترشح یون ها و مایعات در روده کوچک و بزرگ رخ می دهد. این ممکن است منجر به اسهال شود که با میزان مرگ و میر بالایی در بیماران مبتلا به سوء تغذیه شدید همراه است.

ایمنی و بهبود زخم

عملکرد سیستم ایمنی نیز تحت تأثیر قرار می گیرد و خطر عفونت را به دلیل اختلال در ایمنی سلولی و عملکرد سیتوکین، مکمل و فاگوسیت افزایش می دهد. تاخیر در بهبود زخم نیز در بیماران جراحی که سوءتغذیه دارند، دیده شده است.

اثرات روانی اجتماعی

سوءتغذیه علاوه بر این پیامدهای جسمی، اثرات روانی اجتماعی مانند بی تفاوتی، افسردگی و اضطراب را نیز به دنبال دارد.