خونریزی غیر طبیعی پس از زایمان به از دست دادن خون زیاد در دوران پس از زایمان گفته می شود. این خونریزی معمولاً اندکی پس از زایمان رخ می دهد، اما ممکن است تا روزها و هفته های پس از زایمان ادامه پیدا کند. شایعترین علت PPH عدم انقباض مناسب رحم پس از زایمان است. خونریزی شدید و غیر طبیعی زنان معمولا در زایمان های سزارین بیشتر است. تقریباً از هر 100 زن باردار 1 نفر خونریزی پس از زایمان دارد.
خونریزی 500 الی 1000 میلی لیتر به عنوان خونریزی خفیف در نظر گرفته می شود. آستانه خونریزی شدید 1000 میلی لیتر است. اگر خونریزی بیش از 1000 میلی لیتر ادامه پیدا کند به آن خونریزی شدید پس از زایمان گفته می شود. از دست دادن بیش از 40 درصد از حجم خون با افزایش خطر مرگ در این مادران همراه است.
اگر تیم پزشکی بتواند علت خونریزی را پیدا کرده و آن را به سرعت متوقف کند، PPH به سرعت درمان می شود. خونریزی پس از زایمان به خصوص در صورت شدید بودن یک بیماری جدی است. از دست دادن دادن خون زیاد می تواند منجر به شوک و گاهی مرگ به دلیل افت خطرناک فشار خون شود. تقریباً از هر 100 زن 1 تا 5 نفر PPH را تجربه می کنند. خونریزی پس از زایمان یکی از دلایل اصلی مرگ و میر مادران است.
مقدار کمی خونریزی بعد از زایمان کاملا طبیعی است و به آن لوچیا گفته می شود. این خونریزی با بهبودی و کوچک شدن رحم به تدریج کاهش پیدا می کند. اما PPH ، به وضعیتی گفته می شود که در آن مادر پس از زایمان نوزاد مقدار زیادی خون از دست می دهد. ابتلا به این وضعیت بسیار خطرناک بوده و معمولا با کاهش شدید فشار خون و مرگ همراه است.
علائم خونریزی غیر طبیعی پس از زایمان
وجود مقداری خونریزی از واژن – حتی خونریزی متوسط یا کمی شدید – پس از زایمان کاملا طبیعی است. اما مقدار این خون باید به اندازه ای باشد که در یک ساعت بیش از یک پد تعویض نکنید. وجود برخی از علائم نشان دهنده ابتلا به PPH است. در صورت مشاهده این علائم باید در اسرع وقت به دنبال مراقبت های پزشکی باشید. این علائم عبارتند از:
- درد
- تب
- لرز
- غش
- تاری دید
- سرگیجه
- خستگی مفرط
- افزایش ضربان قلب
- رنگ پریدگی پوست
- حالت تهوع یا استفراغ
- دفع لخته های بزرگ خون
- افزایش خونریزی به جای کاهش تدریجی آن
خونریزی پس از زایمان خطرناک بوده و باید سریعاً درمان شود. خونریزی شدید فشار خون را به سرعت کاهش می دهد. به همین علت این وضعیت معمولا با خطر شوک یا حتی مرگ همراه است. اگر فکر می کنید مقدار خونریزی شما پس از زایمان واژینال زیاد و غیر طبیعی است احتمالا به PPH مبتلا شده اید. برای پیشگیری از عوارض خطرناک در صورت مشاهده علائم بلافاصله با پزشک متخصص زنان مشورت کنید.
علل خونریزی غیر طبیعی پس از زایمان
پس از زایمان، رحم با انقباضات متناوب خود به طور طبیعی جفت را بیرون می راند. بعد از خارج شدن جفت، انقباضات رحمی به عروق خونی در محل قبلی جفت فشار آورده و باعث کاهش شدت خونریزی می شود. اگر رحم به اندازه کافی منقبض نشود، این رگ های خونی آزادانه به خونریزی خود ادامه می دهند. این مساله شایعترین علت خونریزی پس از زایمان است. علل زیادی برای خونریزی شدید پس از زایمان وجود دارد. ولی به طور کلی مسائل مربوط به جفت از دلایل عمده خونریزی پس از زایمان هستند. از جمله:
- وارونگی رحم. یک وضعیت نادر است که در آن نحوه قرارگیری رحم پس از زایمان برعکس می شود.
- اختلالات خونریزی که یا از بدو تولد یا در دوران بارداری تشخیص داده می شود، می تواند فرد را در معرض خطر بیشتری از PPH قرار دهد.
- جفت حفظ شده. دفع ناقص جفت دومین علت شایع PPH در زنان است. این وضعیت هنگامی رخ می دهد که جفت کاملاً از رحم خارج نشده و برخی از تکه های آن در بدن باقی بماند.
- پارگی رحم. پارگی رحم دیگر از موارد نادر است که در آن رحم و یا بافت های آن در حین زایمان پاره می شود. این وضعیت معمولا در صورت وجود زخم رحم از سزارین قبلی یا جراحی رحم رخ می دهد.
- آتونی رحم. شایعترین علت ابتلا بهPPH است. این وضعیت هنگامی رخ می دهد که عضلات رحم پس از تولد نوزاد به اندازه کافی منقبض نشده و نمی توانند خونریزی محل اتصال جفت را کنترل کنند.
تشخیص خونریزی غیر طبیعی پس از زایمان
در صورت وجود خونریزی پس از زایمان پزشک برای یافتن علت، واژن و دهانه رحم را بررسی می کند. مقدار خون از دست رفته باید به طور دقیق مشخص شود. پزشک با توجه به وزن بیمار و مقدار هموگلوبین پایه بدن، مقدار خون از دست رفته را تخمین می زند. همچنین از آنجایی که خونریزی پس از زایمان یک عارضه جدی است، پزشک احتمالاً برای تشخیص به موقع و پیدا کردن علت اصلی خونریزی تعدادی آزمایش تجویز می کند. این آزمایشات عبارتند از:
- معاینه لگن
- آزمایش لخته شدن خون
- اندازه گیری نبض و فشار خون
- آزمایش شمارش گلبول های قرمز
- تخمین مقدار خون از دست رفته بدن
- سونوگرافی برای بررسی مشکلات مربوط به رحم یا جفت
- ارزیابی واژن، رحم و دهانه رحم برای یافتن منبع خونریزی
درمان خونریزی غیر طبیعی پس از زایمان
درمان خونریزی پس از زایمان برای پیشگیری از شوک و حتی مرگ بسیار حیاتی است. زیرا گاهی خونریزی به حدی زیاد است که ممکن است عملکرد اندام ها دچار اختلال شود.
درمان دقیق اغلب به شدت خونریزی پس از زایمان بستگی دارد. پزشک قبل از هر کار تلاش می کند تا با استفاده از روش های غیر جراحی خونریزی را متوقف کند. درمان می تواند شامل مراحلی مانند ماساژ رحم برای کمک به انقباض عضلات باشد.
منقبض شدن عضلات تاثیر زیادی در پیشگیری از خونریزی دارد. در برخی موارد نیز پاهای بیمار در سطحی بالاتر از بدن قرار گرفته و سپس با کمک ماسک اکسیژن درمانی انجام می شود. بیمار باید اکسیژن را با غلظت زیاد و 10 تا 15 لیتر در دقیقه دریافت کند. این اکسیژن دریافتی باعث بهبود گردش خون و در نتیجه افزایش سطح هوشیاری می شود. اگر PPH شدیدتر باشد، ممکن است پزشک اقدامات درمانی دیگری مانند موارد زیر را انجام دهد:
- تزریق خون
- برداشتن تکه های باقی مانده جفت از رحم
- جراحی برای یافتن و کنترل منبع خونریزی
- در موارد شدید عمل جراحی برداشتن رحم
- تزریق مایعات IV و دارو برای تحریک انقباضات رحمی
- آمبولیزاسیون (بستن) رگهای خونی که مسئول خونرسانی به رحم هستند.
جراحی برداشتن رحم معمولا آخرین راه درمان خونریزی است. پزشک ابتدا سعی می کند با استفاده از بخیه های فشاری خونریزی را متوقف کند. در صورتی که خونریزی ادامه یافت سرخرگ های درون تخمدان و رحم بسته می شوند. این سرخرگ ها که در اصطلاح پزشکی هیپوگاستریک نام دارند به رحم و لوله های فالوپ خونرسانی می کنند. در صورتی که این روش نیز در توقف خونریزی موثر نبود پزشک به عنوان آخرین راه حل، عمل جراحی برداشتن رحم را انجام می هد.
عوامل خطر خونریزی غیر طبیعی پس از زایمان
خونریزی پس از زایمان می تواند در زنانی با یا بدون عوامل خطر رخ دهد. اما با اینحال زنان با فاکتورهای خطر خاص احتمال بیشتری برای ابتلا به PPH دارند. به عنوان مثال، اگر قبلاً به خونریزی شدید پس از زایمان مبتلا شده اید یا بیماری های خاصی دارید که رحم، جفت یا لخته شدن خون را تحت تأثیر قرار می دهد، احتمال بیشتری وجود دارد که به PPH مبتلا شوید. سایر عوامل خطر عبارتند از:
- چاقی
- عفونت رحمی
- جفت سر راهی
- سابقه بارداری های قبلی
- طولانی شدن فرایند زایمان
- بارداری دوقلو یا چندقلویی
- جدا شدن زودهنگام جفت از رحم
- مصرف داروهای خاص در طول زایمان
- فشار خون بالا در دوران بارداری یا پره اکلامپسی
- بزرگ شدن غیر طبیعی رحم به دلیل بزرگ بودن بیش از حد جنین
اگر هر یک از این عوامل خطر را داشته باشید، پزشک احتمالاً اقدامات احتیاطی را برای پیشگیری از PPH انجام داده و پس از زایمان شما را تحت مراقبت بیشتر قرار می دهد. خطر PPH در 24 ساعت اول پس از زایمان در بیشترین حد خود قرار دارد. اما در برخی موارد نیز ممکن است چند روز یا چند هفته بعد از زایمان رخ دهد.
پیشگیری خونریزی غیر طبیعی پس از زایمان
معمولا پزشک متخصص زنان پس از زایمان، اقدامات لازم را برای پیشگیری از خونریزی پس از زایمان انجام می دهد. برخی از این اقدامات شامل بررسی علائم جدا شدن جفت از رحم است. معمولا در حین زایمان داروی پیتوسین به مادر تزریق می شود. پیتوسین در واقع همان اکسی توسین مصنوعی است که اغلب برای بیشتر شدن سرعت زایمان و خروج کامل جفت استفاده می شود. تجویز اکسی تویسین می تواند میزان خونریزی پس از زایمان را تا حدود 65 درصد کاهش دهد.
چسبندگی غیر طبیعی جفت یکی از عوامل مهم خونریزی شدید پس از زایمان است. چسبندگی غیر طبیعی رحم که به آن جفت مهاجم نیز گفته می شود وضعیتی است که در آن جفت محکم به رحم چسبیده و به دیواره های آن نفوذ می کند. زنان باردار باید در طول نه ماه بارداری خود آزمایشات لازم سونوگرافی را انجام دهند.
در صورت ابتلا به چسبندگی جفت آزمایشات سونوگرافی این وضعیت را نشان می دهد. در نتیجه پزشک می تواند مداخلات و درمان های لازم را برای پیشگیری از خونریزی شدید پس از زایمان انجام دهد. همچنین مادران بارداری که به مشکل چسبندگی جفت مبتلا هستند باید تا حد امکان زایمان خود را در بیمارستان های مجهز انجام دهند.
شیردهی به نوزاد در دوران پس از زایمان راهی برای تحریک هورمون معروف اکسی توسین است. ترشح این هورمون به داخل خون به انقباض بیشتر رحم و خروج کامل جفت کمک می کند. همچنین ماساژ رحم می تواند به دفع لخته های خون کمک کرده و با انقباض عضلات رحم از خونریزی بیش از حد پیشگیری کند. تخلیه مثانه اندکی پس از زایمان نیز در پیشگیری از PPH تاثیر زیادی دارد.
چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟
تحرک و ایستادن های زیاد معمولا باعث افزایش خونریزی می شود. شدید شدن خونریزی پس از تحرک امری کاملا طبیعی بوده و جای نگرانی ندارد. ولی در صورتی که تحرک زیادی نداشته باشید و در حالت استراحت میزان خونریزی شما زیاد باشد باید حتما به پزشک مراجعه کنید. خونریزی پس از زایمان در اغلب موارد در حین زایمان یا کمی بعد از آن رخ می دهد. اما گاهی نیز ممکن است بعد از مرخص شدن از بیمارستان و رفتن به خانه خونریزی زیادی داشته باشید. بنابراین در طول اقامت در بیمارستان یا هنگامی که به خانه رسیدید، در صورت داشتن هر یک از موارد زیر، فوراً با پزشک خود تماس بگیرید:
- تاری دید
- افزایش ضربان قلب
- ضعف و خستگی شدید
- احساس سرگیجه، گیجی یا غش کردن
- شکم دردی که رو به وخامت می رود.
- خونریزی زیاد واژینال طوری که در یک ساعت بیش از یک پد عوض کنید.
به طور کلی خونریزی پس از زایمان فقط در 5٪ از زایمان ها یا کمتر رخ می دهد. اما با این حال ابتلا به PPH هنوز هم علت اصلی مرگ و میر مادران در سراسر جهان است.
خونریزی بیش از حد و غیر طبیعی در دوران پس از زایمان باید بلافاصله بررسی شود. هرگونه خونریزی که بیش از شش هفته پس از زایمان ادامه پیدا کند باید توسط پزشک بررسی شود.
