جراحی برداشتن تخمدان یا اوفورکتومی یک عمل جراحی برای از بین بردن یک یا هر دو تخمدان زنان است. این عمل جراحی معمولاً برای جلوگیری یا معالجه شرایط خاص مانند سرطان تخمدان یا آندومتریوز انجام می شود. اوفورکتومی با خطرات و عوارض خاص خود همراه است، بنابراین فرد همیشه قبل از عمل باید در مورد گزینه های درمان با پزشک مشورت کند. جراحی فقط چند ساعت طول می کشد، اما زمان بهبودی در زنان می تواند متفاوت باشد. خود مراقبتی نقش مهمی برای بهبودی بیماران بعد از جراحی برداشتن تخمدان دارد.
کاربرد اوفورکتومی
پزشک ممکن است برای درمان شرایط های مختلف این روند درمانی را تجویز کند، از جمله:
- کاهش خطر حاملگی خارج رحمی
- درمان بیماری التهابی لگن (PID)
- درمان رشد غیر طبیعی بافت آندومتریوز
- از بین بردن کیست تخمدان، آبسه یا سلول های سرطانی در تخمدان ها
- از بین بردن منبع استروژن، که ممکن است برخی از سرطان ها مانند سرطان پستان را تحریک کند.
زنانی که ژن های BRCA1 یا BRCA2 را حمل می کنند، ممکن است به انواع خاصی از سرطان مبتلا شوند در این شرایط پزشک ممکن است به عنوان یک اقدام پیشگیرانه، اوفورکتومی را تجویز کنند.
انواع اوفورکتومی
اوفورکتومی اصطلاح وسیعی برای یک روش پزشکی است که یک یا هر دو تخمدان را در زنان از بین می برد، اما انواع مختلفی از oophorectomies وجود دارند که عبارتند از:
اوفورکتومی یک طرفه. هنگامی که عمل جراحی برای از بین بردن تنها یک تخمدان صورت بگیرد، اوفورکتومی یک طرفه نامیده می شود. برداشتن یک تخمدان، معمولاً هنگامی انجام می شود که زن هنوز می خواهد باردار شود.
اوفورکتومی دو طرفه. هنگامی که اوفورکتومی شامل از بین بردن هر دو تخمدان است، به آن اوفورکتومی دو طرفه گفته می شود. برداشتن هر دو تخمدان، برای جلوگیری از اختلالات یا شیوع سلول های سرطانی انجام می شود.
Salpingo-oophorectomy. برداشتن لوله فالوپ به همراه تخمدان، اغلب برای درمان سرطان ها یا سایر اختلالات انجام می شود.
اوفورکتومی پیشگیرانه. این روش برای کاهش خطر ابتلا به بیماری در آینده انجام می شود.
اوفورکتومی پیشگیرانه معمولاً برای زنان با شرایط زیر در نظر گرفته می شود:
جهش های ژن ارثی
در خانم هایی که به دلیل جهش های ژن ارثی در معرض ابتلا به سرطان پستان و سرطان تخمدان قرار دارند و افرادی که دارای جهش های ژنتیکی دیگری هستند و خطر ابتلا به سرطان تخمدان را افزایش می دهد، از جمله افرادی که مبتلا به سندرم لینچ هستند، ممکن است پزشک به عنوان یک درمان پیشگیرانه این روش را نیز در نظر بگیرند.
سابقه قوی خانوادگی سرطان
پزشک ممکن است به زنانی که سابقه خانوادگي شديد سرطان پستان و سرطان تخمدان را دارند، اما هيچگونه تغيير ژنتيكي مشخصي در آن ها وجود ندارد، اوفوركتومي پيشگيري كننده را توصیه کند. همچنین اگر احتمال انتقال جهش ژن بر اساس سابقه خانوادگی در زنان وجود داشته باشد جراح می تواند این روش را پیشنهاد کند.
اوفورکتومی پیشگیرانه می تواند احتمال بروز خطرات زیر را در زنان کاهش دهد:
- کاهش 80 تا 90 درصدی خطر ابتلا به سرطان تخمدان
- کاهش خطر ابتلا به سرطان پستان در زنان قبل از یائسگی تا 50 درصد
اقدامات قبل از جراحی اوفورکتومی
خانم ها همیشه باید در مورد آنچه که در طول و بعد از عمل جراحی قرار است انجام شود باید با پزشک خود صحبت کنند.
پزشک ممکن است قبل از برنامه ریزی برای جراحی چندین آزمایش را تجویز کند، از جمله:
- سونوگرافی
- معاینات بدنی
- آزمایش خون
- آزمایش ادرار
- اسکن توموگرافی کامپیوتری (CT)
اوفورکتومی با استفاده از جراحی باز شکمی یا جراحی لاپاروسکوپی انجام می شود. هر دو عمل بیش از چند ساعت طول نمی کشند اما ممکن است نیاز به بستری شدن یک یا چند شب در بیمارستان داشته باشد.
جراحی شکم باز یا لاپاراتومی
در جراحی باز شکمی یا لاپاراتومی، جراح برای دسترسی به تخمدان ها یک برش طولانی در قسمت تحتانی شکم ایجاد و سپس ماهیچه های شکمی را با دقت از هم جدا می کند. برای جلوگیری از خون ریزی رگ های خونی به طور موقت قطع می شوند. جراح، هر تخمدان را از خون و بافتی که آن را احاطه کرده جدا کرده و تخمدان را خارج و سپس برش را پانسمان می کند.
جراحی لاپاروسکوپی با حداقل تهاجم
در حین جراحی لاپاروسکوپی، یک ابزار نازک بوسیله یک برش کوچک در نزدیکی ناف قرار می گیرد. در حین جراحی یک دوربین کوچک به جراح اجازه می دهد تخمدان ها را ببیند و آن ها را از بین ببرد. این روند ممکن است جای زخم و برش و زمان بهبودی کمتری نسبت به جراحی باز شکمی داشته باشد. اما این روش برای همه بیماران مناسب نیست و در بعضی موارد، جراحی که به عنوان لاپاروسکوپی شروع می شود، ممکن است در طی عمل نیاز به عمل باز داشته باشد. اوفورکتومی لاپاروسکوپی نیز ممکن است در موارد خاص به کمک روباتیک انجام بگیرد. در حین جراحی روباتیک جراح، مانیتور 3 بعدی را تماشا و از کنترل دستی برای حرکت دقیق تر ابزارهای جراحی استفاده می کند.
اقدامات بعد از عمل اوفورکتومی
بیماران بهتر است در چند روز اول پس از عمل جراحی در خانه تحت مراقبت قرار بگیرند. اکثر بیماران می توانند تا شش هفته پس از عمل به فعالیت کامل برگردند. کسانی که تحت عمل جراحی لاپاروسکوپی یا روباتیک قرار دارند ممکن است زودتر به مدت دو هفته دوباره به فعالیت کامل بازگردند. علاوه بر آن در این شرایط معاینات منظم به پزشکان اجازه می دهد تا در صورت لزوم روند بهبود را تحت نظر بگیرند.
مدت زمان بهبودی اوفورکتومی
بهبودی از بیماری اوفورکتومی به چند عامل مختلف، از جمله نوع جراحی بستگی دارد. جراحی لاپاروسکوپی ممکن است فقط در بیمارستان 1 روز طول بکشد، اما جراحی باز شکمی به طور معمول به 2 یا بیشتر روز بستری در بیمارستان نیاز دارد.
بیماران برای بهبودی کلی خود بعد از جراحی بهتر است راهکارهای زیر را در نظر بگیرند:
- تغییر در رژیم غذایی
- استراحت قبل از عمل و در حین بهبود
- عدم استفاده از تامپون ها در طول دوره نقاهت
- مصرف داروهای لازم برای یبوست در صورت لزوم
- اجتناب از بلند کردن اجسام یا ورزش سنگین و برقراری روابط جنسی
- اجتناب از عوامل خطر مانند حمام گرفتن و پوشیدن لباس های تنگ یا مصنوعی
علاوه بر آن به بیماران توصیه می شود که از محل زخم خود، با تمیز کردن منظم، خشک نگه داشتن، و نظارت بر علائم عفونت، مراقبت کنند.
عوارض اوفورکتومی
اگرچه اغلب اوفورکتومی برای کمک به درمان یا جلوگیری از بیماری ها انجام می شود، اما ممکن است زنان را در معرض خطر سایر موارد قرار دهد. علائم و نشانه های عوارض آن می تواند شامل افسردگی، حالت تهوع و استفراغ بیش از چند روز و تب باشد. بروز عوارض در این جراحی جدی، اما نادر است و زنانی که سیگار می کشند، چاق هستند یا دیابت و سابقه جراحی لگن و یا عفونت جدی دارند، بیشتر در معرض خطر عوارض جراحی هستند.
زنانی که هر دو تخمدان را برداشته اند، دیگر نمی توانند باردار شوند و آن ها که مایل به باردار شدن در آینده را دارند، باید با پزشک خود در مورد گزینه های جایگزین اوفورکتومی مشورت کنند.
علائم عوارض اوفورکتومی
شناخت علائم برای تشخیص زودهنگام بروز عفونت در بیمارانی که تحت جراحی قرار گرفته اند مهم است.
برخی از علائم ناشی از عوارض اوفورکتومی عبارتند از:
- تب
- افسردگی
- نوسانات خلقی
- درد مزمن شکم
- مشکل در ادرار کردن
- قرمزی و تورم در نزدیکی برش
- مقدار غیر طبیعی خون یا ترشحات
- تنگی نفس یا درد قفسه سینه
- حالت تهوع و استفراغ بیش از چند روز
- احساس گرما و التهاب پوست نزدیک برش
خطرات جراحی اوفورکتومی
خود جراحی اوفورکتومی نیز می تواند با بروز خطرات زیادی همراه باشد، از جمله:
- پارگی
- عفونت
- جای زخم
- آسیب عصبی
- فتق به دلیل ضعف عضلات شکمی
- خون ریزی بیش از حد یا لخته شدن خون
- صدمه به مجاری ادراری یا اندام های دیگر
در موارد نادر، افراد ممکن است بعد از بیهوشی دچار مشکلات تنفسی یا قلبی شوند.
خطرات یائسگی زودرس
در زنانی که هنوز یائسگی را تجربه نکرده اند، اوفورکتومی دو طرفه می تواند به یائسگی زودرس منجر شود. چون جراحی می تواند باعث کاهش سطح هورمون هایی مانند استروژن و پروژسترون گردد.
یائسگی زودرس ناشی از جراحی برداشتن تخمدان خطرات زیادی دارد از جمله:
- افزایش خطر ابتلا به بیماری های قلبی. در صورت برداشته شدن تخمدان، احتمال ابتلا به بیماری قلبی ممکن است افزایش یابد.
- ضعیف شدن استخوان (پوکی استخوان). از بین بردن تخمدان ها، میزان استروژن در ساخت استخوان بدن شما تولید می شود. این ممکن است خطر استخوان شکسته را افزایش دهد.
- مشکلات یائسگی. گرگرفتگی، خشکی واژن، مشکلات جنسی، اختلال در خواب و بعضی اوقات تغییرات شناختی ممکن است در دوران یائسگی ایجاد شود. برداشتن تخمدآن های به این معنا نیست که زن فوراً دچار این مشکلات خواهد شد، اما احتمال بروز زودهنگام علائم یائسگی وجود دارد که به احتمال زیاد باعث کاهش کیفیت زندگی زنان نسبت به زمان وقوع یائسگی طبیعی می شود.
- خطر ابتلا به سرطان. اووفورکتومی پیشگیری کننده خطر ابتلا به سرطان پستان یا سرطان تخمدان را به طور کامل از بین نمی برد. نوعی از سرطان که به نظر می رسد و با سرطان تخمدان یکسان است، می تواند پس از برداشتن تخمدان ها و لوله های فالوپ ایجاد شود. خطر ابتلا به این نوع سرطان، بنام سرطان صفاقی اولیه، بسیار پایین است. در صورتی که تخمدان ها دست نخورده باقی بمانند، بسیار کمتر از خطر ابتلا به سرطان تخمدان است. اوفورکتومی پیشگیری کننده ممکن است بسیاری از اضطراب در مورد ابتلا به سرطان را تسکین دهد، اما این نوع جراحی همچنین می تواند عواقب عاطفی به دنبال داشته باشد.
تغییرات هورمونی
زنانی که هر دو تخمدان خود را قبل از رسیدن به یائسگی جراحی می کنند، معمولا برای کاهش خطر علائم یائسگی یا اختلالات دیگر، مجبور هستند تحت هورمون درمانی قرار بگیرند. هورمون درمانی با عوارض جانبی از جمله نوسانات خلقی، حالت تهوع و سردرد همراه است. البته ممکن است برخی از بیماران کاندید مناسبی برای هورمون درمانی نباشند.
پوکی استخوان
اوفورکتومی دو طرفه همچنین با خطر ابتلا به پوکی استخوان را در زنان همراه است، که باعث ضعیف شدن استخوان ها و شکنندگی آن ها می شود. پوکی استخوان می تواند خطر شکستن استخوان ها، به ویژه در اثر افتادن و یا صدمات دیگر را افزایش دهد.
امید به زندگی
زنانی که تخمدان های خود را حداقل تا سن 50 سالگی نگه می دارند ممکن است عمر طولانی تری نسبت به زنانی که قبل از آن جراحی می کنند، داشته باشند. بررسی ها نشان داده است که اوفورکتومی دوطرفه در بعضی موارد خطر مرگ ناشی از سرطان تخمدان و سرطان پستان را کاهش خواهد داد اما ممکن است خطرات مرگ را به علت سایر شرایط افزایش دهد. با این حال، جراحی ممکن است هنوز هم بهترین گزینه درمانی برای زنانی باشد که ناقل BRCA1 یا BRCA2 هستند. بهتر است زنان قبل از انتخاب اوفورکتومی، در مورد سابقه پزشکی و شخصی و تمام گزینه های درمانی با پزشک مشورت کند.
پیش آگهی اوفورکتومی
اوفورکتومی در بسیاری موارد می تواند یک روش نجات بخش باشد. با این حال، خانم هایی که رحم و تخمدان سالم دارند، باید در مورد گزینه های درمانی خود با پزشک مشورت کنند زیرا جراحی با خطرات زیادی همراه است. زنان باید زمان زیادی برای بهبودی بعد از جراحی خود اختصاص دهند، زیرا زمان بهبودی در زنان مختلف می تواند متفاوت باشد. زنانی که یک تخمدان آن ها جراحی و برداشته شده اند هنوز رحم خود را دارند ممکن است تغییرات بسیار کمی را تجربه کنند اما تغییرات هورمونی در زنانی که جراحی اوفورکتومی دو طرفه دارند بسیار زیاد است.
اوفورکتومی همراه با سایر روش ها
اوفورکتومی به تنهایی قابل انجام است، اما اغلب به عنوان بخشی از یک عمل جراحی کامل تر برای از بین بردن رحم (هیسترکتومی) در زنانی که یائسگی را پشت سر گذاشته اند انجام می شود. در افرادی که خطر ابتلا به سرطان تخمدان را افزایش می دهند، معمولا اوفورکتومی با عمل جراحی برای از بین بردن لوله های فالوپی در نزدیکی (سالپینژکتومی) ترکیب می شود زیرا آن ها خون مشترکی با تخمدان ها دارند.
سوالات بیمار از پزشک
تصمیم برای اوفورکتومی پیشگیرانه، یک مسئله چالش برانگیز و دشوار است و هیچ پاسخ واضح و صحیحی ندارد و یک انتخاب شخصی است که بیمار به تنهایی می تواند انتخاب کند، اما مشاوره با یک مشاور ژنتیک، یک متخصص سلامت پستان یا یک متخصص سرطان زنان می تواند به فرد در تصمیم گیری آگاهانه تر کمک کند.
سؤالاتی که بیمار باید از پزشک یا سایر ارائه دهنده خدمات بهداشتی بپرسد، عبارتند از:
- مزایا و خطرات هر گزینه درمانی چیست؟
- میزان بروز خطر سرطان پستان و یا تخمدان من چیست؟
- گزینه های من برای کاهش خطر ابتلا به سرطان پستان چیست؟
- گزینه های من برای کاهش خطر ابتلا به سرطان تخمدان چیست؟
- به دوستان یا اعضای خانواده من که شرایط مشابه دارند چه توصیه ای می کنید؟
- اگر تصمیم بگیرم که اوفورکتومی پیشگیرانه در حال حاضر برای من مناسب نیست، می توانم بعداً نظر خود را تغییر دهم؟
