شناخت شایع ترین علل نازایی زنان برای خانم های که در معرض خطر نازایی قرار دارند و یا در خانواده آنها سابقه نازایی وجود دارد، می تواند موثر و حیاتی باشد. بین 10 تا 15 درصد زوجین ناباروری را تجربه می کنند. ناباروری زمانی رخ می دهد که یک خانم حداقل تا یک سال بعد از ازدواج به طور منظم برای باردار شدن تلاش کرده و موفق به بارداری نشود. از بین زوج هایی که از ناباروری رنج می برند، تقریباً یک سوم مشکلات باروری مربوط به زن، یک سوم دیگر مربوط به مرد و یک سوم آخر مشکلات ناباروری به هر دو زوج مربوط می شود. در برخی موارد نیز علت ناباروری به طور کلی نامشخص است که به آن ناباروری غیرقابل توجیه گفته می شود.
علل زیادی وجود دارند که می توانند باعث مشکلات ناباروری در زنان شوند. ناباروری زنان اغلب ناشی از دلایل زیر است:
- عدم لانه گزینی جنین
- اختلالات تخمک گذاری
- بروز مشکلاتی در لقاح تخمک و اسپرم
- عدم رشد سالم جنین (این وضعیت می تواند ناشی از مشکلات هر دو طرف باشد)
بسیاری از بیماری ها، شرایط و موقعیت های مختلف می تواند باعث مشکلات باروری در زوجین شوند. مهمترین دلایل احتمالی ناباروری زنان، عبارت است از:
سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS)
سندرم تخمدان پلی کیستیک که به صورت اختصار PCOS نیز نامیده می شود، یکی از شایع ترین علل ناباروری در زنان است. به طور کلی در حدود 10٪ از زنان به سندرم تخمدان پلی کیستیک مبتلا هستند. علت دقیق ابتلا به PCOSهمچنان نامشخص است. اما با این حال ژ‍نتیک و سبک ناسالم زندگی نقش زیادی در ابتلا به این بیماری دارد.
سطح آندروژن یا هورمون های مردانه در زنان مبتلا به PCOS بالاتر از حد طبیعی است. بالا بودن سطح هورمون های مردانه منجر به بروز مشکلات آکنه و رشد ناخواسته مو در زنان مبتلا به سندرم تخمدان پلی کیستیک می شود.
برخی از زنان مبتلا به PCOS دچار اضافه وزن و چاقی می شوند. همچنین مقاومت به انسولین نیز یکی دیگر از علائم سندرم تخمدان پلی کیستیک در زنان است.
تخمدان های زنان مبتلا به PCOS در معاینه سونوگرافی، بزرگتر از اندازه طبیعی بوده و دارای کیست های ریز بسیار زیادی است.
PCOS چگونه باعث ناباروری می شود؟
یکی از مهمترین عوارض PCOS نامنظم شدن فرایند تخمک گذاری است. برخی از زنان مبتلا به PCOS به هیچ وجه تخمک گذاری نخواهند کرد. همچنین عدم تعادل هورمونی در این بیماری خطر سقط جنین را افزایش می دهد. به همین علت سندرم تخمدان پلی کیستیک یکی از مهمترین علل ابتلا زنان به ناباروری است.
نامنظم شدن یا از بین رفتن چرخه قاعدگی،آکنه ، چرب شدن پوست، رشد موهای زائد و چاقی از مهمترین علائم ابتلا به سندرم تخمدان پلی کیستیک در زنان است. این علائم ممکن است در یک بیمار به تنهایی و یا با هم مشاهده شوند.
درمان PCOS
بیشتر زنان مبتلا به PCOS با مصرف داروهای کمک باروری مانند کلومیفن یا لتروزول درمان می شوند. کلومیفن و لتروزول جزء ارزان ترین و در دسترس ترین داروهای محرک تخمک گذاری هستند. اگر این روش درمان موفقیت آمیز نبود، ممکن است پزشک در مرحله بعدی داروهای باروری قوی تر مانند گنادوتروپین ها را برای تحریک تخمک گذاری تجویز کند. اگر این درمان نیز تاثیری در باروری نداشت، ممکن است در مرحله آخر لقاح آزمایشگاهی یا IVF انجام شود.
در صورت مقاومت به انسولین، مصرف داروی متفورمین قبل از شروع درمان با داروهای باروری توصیه می شود. مصرف داروی متفورمین می تواند خطر ابتلا به دیابت و سندرم متابولیک را در زنان مبتلا به تخمدان پلی کیستیک کاهش دهد. همچنین تغییرات سبک زندگی مانند کاهش وزن، ورزش منظم و رعایت رژیم غذایی سالم در بهبود تخمک گذاری و افزایش احتمال بارداری بسیار موثر است.
آندومتریوز
بررسی ها نشان می دهد که 11٪ از زنان از آندومتریوز رنج می برند. آندومتریوز یکی از علل مهم ابتلا زنان به مشکلات ناباروری است. تشخیص آندومتریوز تا حدودی دشوار است زیرا این بیماری در اغلب موارد با آزمایش خون ساده یا سونوگرافی قابل تشخیص نیست. به عبارت دیگر می توان گفت که بسیاری از زنان مبتلا به آندومتریوز هیچ یک از علائم بیماری را ندارند.
آندومتر بافتی است که دیواره داخلی رحم را می پوشاند. آندومتر در هر چرخه قاعدگی رشد کرده و ضخیم می شود. این کار رحم را برای لانه گزینی جنین آماده می کند. اگر بارداری اتفاق رخ ندهد، بافت آندومتر تجزیه شده و از طریق قاعدگی از بدن خارج می شود.
آندومتریوز زمانی رخ می دهد که دیواره داخلی رحم یا آندومتر در جایی خارج از رحم رشد می کند. این دیواره ممکن است در مجاورت تخمدان ها، لوله های فالوپ، مجاری ادراری، دستگاه گوارش و حتی در موارد نادر در ریه ها تشکیل شود. ابتلا به آندومتریوز می تواند باعث درد و ناباروری شود. شدت درد در آندومتریوز بسته به محل درگیری می تواند خفیف یا شدید باشد.
آندومتریوز چگونه باعث ناروری می شود؟
تشکیل آندومتر در هر جایی بیرون از رحم مانع رسیدن تخمک به لوله های رحمی می شود. آندومتریوز همچنین می تواند مشکلاتی را در فرایند تخمک گذاری ایجاد کند، به خصوص اگر کیست های آندومتر بر روی تخمدان تشکیل شود.
حتی اگر تخمک گذاری انجام شده و تخمک از طریق لوله های فالوپ خودش را به رحم برساند، باز هم التهاب ناشی از آندومتریوز می تواند در لانه گزینی سالم جنین تداخل ایجاد کند. هنوز هم علت دقیق ابتلا به آندومتریوز و تاثیرات منفی آن بر بارداری به طور کامل مشخص نیست.
شایع ترین علائم آندومتریوز درد لگن به خصوص در دوران قاعدگی است. همچنین درد در هنگام تخلیه مثانه، درد شکم، خونریزی های بیش از حد و درد در هنگام رابطه جنسی از علائم دیگر ابتلا به آندومتریوز هستند. با این حال، برخی از زنان هیچ گونه علائم آشکاری از آندومتریوز را ندارند. ناباروری تنها علامت موجود در برخی از زنان است که پزشک از این طریق احتمال ابتلا به آندومتریوز را در بیمار خود تشخیص می دهد.
درمان آندومتریوز
درمان آندومتریوز به شدت این بیماری بستگی دارد. در آندومتریوز نمی توان از درد به عنوان یک مقیاس دقیق برای پیش بینی شدت و یا میزان پیشرفت بیماری استفاده کرد. زیرا گاهی ابتلا به آندومتریوز خفیف، باعث دردهای لگنی بسیار شدید در بیمار می شود. در حالیکه برعکس آندومتریوز شدید ممکن است هیچ گونه علائمی نداشته و یا فقط با دردهای خفیف لگن در دوران قائدگی همراه باشد. علائم آندومتریوز معمولا در دوران بارداری به طور موقت کاهش می یابد. آندومتریوز با شروع دوران یائسگی به تدریج برطرف می شود.
قبل از شروع درمان باروری رسوبات آندومتر باید به وسیله عمل جراحی برداشته شوند. اگر در تخمک گذاری مشکلی وجود داشته باشد، پزشک معمولا داروهای محرک تخمک گذاری را تجویز می کند. همچنین در صورت مسدود بودن لوله های رحمی ممکن است برای باردار شدن نیاز به لقاح آزمایشگاهی یا IVF باشد.
ایجاد تغییراتی در شیوه زندگی مانند رعایت رژیم غذایی سالم و ورزش منظم اغلب برای مقابله با درد توصیه می شود. اما با این حال بررسی ها نشان می دهد که تغییرات سبک زندگی تاثیر زیادی در بارداری ندارد.
ناباروری مرتبط با سن
ناباروری همیشه به دلیل ابتلا به یک بیماری و یا شرایط غیر طبیعی نیست. بلکه افزایش سن یکی از دلایل عمده ناباروری در زنان است. به طور کلی در مردان و زنان به تدریج همراه با افزایش سن از قدرت باروری کاسته می شود. اما تاثیرات منفی سن بر باروری در زنان بیشتر است.
سن چگونه باعث ناباروری می شود؟
حتی اگر تخمک گذاری کنید، همراه با افزایش سن کیفیت تخمک پایین می آید. به همین دلیل است که زنان بالای 35 سال در معرض خطر بیشتری برای سقط جنین یا تولد نوزادانی با اختلالات ژنتیکی هستند. برخی از زنان در سنین بالای 35 سال علاوه بر کاهش کیفیت تخمک، تخمک گذاری نامنظم را نیز تجربه خواهند کرد.
ناباروری مربوط به سن معمولاً هیچ علائم مشخصی ندارد. احتمال بروز ناباروری از سن 35 سالگی شروع شده و هر ساله به طور قابل توجهی افزایش می یابد. با این حال تغییر در قاعدگی (سبک شدن حجم خونریزی) ، نامنظم شدن چرخه های قائدگی، خشکی واژن و کاهش مخاط دهانه رحم از علائم کاهش قدرت باروری در زنان است.
درمان نازایی مرتبط به سن
روش های درمان بسیار متفاوت است. برخی از خانم ها با کمک روش های درمانی مانند داروی کلومید قادر به بارداری خواهند بود. برخی دیگر به داروهای محرک تخمک گذاری قوی تر و حتی احتمالاً به لقاح آزمایشگاهی یا IVF نیاز دارند.
صرف نظر از سلامتی، تناسب اندام یا سبک زندگی، سن نقش بسیار مهمی در باروری شما دارد. بزرگترین مانع ناباروری مربوط به سن این است که داروهای باروری به اندازه کافی برای باردار شدن موثر نیستند. به عنوان مثال، میزان موفقیت IVF برای یک زن 31 ساله 38٪ است، در حالیکه میزان موفقیت لقاح آزمایشگاهی در یک زن 43 به طور متوسط به 10٪ کاهش پیدا می کند. این مشکل به دلیل کاهش ذخایر تخمدان است. به همین علت برخی از زنان برای باردار شدن به اهدا کننده تخمک و یا جنین نیاز دارند.
اختلال عملکرد تیروئید
تیروئید یکی از غدد مهم درون ریز بدن است. غده تیروئید که در جلوی گردن قرار دارد، از ید برای تولید هورمون های تیروکسین و تری یودوتیرونین استفاده می کند. این هورمون ها انرژی و متابولیسم بدن را تنظیم می کنند.
کم کاری تیروئید زمانی رخ می دهد که غده تیروئید به اندازه کافی هورمون های لازم را تولید نمی کند. پرکاری تیروئید (که بیشتر ناشی از بیماری گریوز است) زمانی رخ می دهد که غده تیروئید دچار پرکاری می شود. گرچه غده تیروئید بخشی از سیستم تولید مثل نیست، اما هورمون هایی که تولید می کند به طور غیر مستقیم در باروری شما تأثیر دارند.
اختلال تیروئید چگونه باعث ناباروری می شود؟
چه کم کاری تیروئید و چه پرکاری تیروئید داشته باشید، هر دو اختلال منجر به تخمک گذاری نامنظم می شود.
خانم هایی که مشکلات تیروئید درمان نشده دارند، در صورت باردار شدن در معرض خطر سقط جنین و تولد نوزادانی با نقایص مادرزادی قرار دارند. همچنین زنان مبتلا به اختلال عملکرد تیروئید ممکن است در معرض خطر ابتلا به سایر بیماری های باروری، به ویژه آندومتریوز باشند.
خستگی، افزایش وزن، احساس سرمای شدید و افسردگی از علائم شایع کم کاری تیروئید است. در پرکاری تیروئید، معمولا اضطراب، احساس گرگرفتگی، خستگی، بی خوابی و کاهش وزن غیرمعمول رخ می دهد. زنان مبتلا به هر دو اختلال تیروئید ممکن است قائدگی های نامنظم داشته باشند.
تشخیص و درمان اختلال عملکرد تیروئید چرخه قاعدگی را در اغلب زنان تنظیم می کند. بعد از تنظیم شدن هورمون های بدن، مشکل ناباروری به راحتی از بین می رود.
چاقی
چاقی یکی از دلایل عمده نازایی قابل پیشگیری در مردان و زنان است. بررسی ها نشان می دهد که 6 درصد از زنان با ناباروری اولیه به دلیل چاقی قادر به بارداری نیستند.
چاقی در برخی موارد، نتیجه عدم تعادل هورمونی در بدن است. به عنوان مثال، ابتلا به بیماری هایی مانند تخمدان پلی کیستیک و کم کاری تیروئید می تواند منجر به افزایش وزن شود.
چگونه چاقی باعث ناباروری می شود؟
سلول های چربی در تنظیم هورمون های بدن نقش مهمی دارند. وقتی تعداد سلول های چربی بیش از حد زیاد شود، بدن استروژن اضافی تولید می کند. این مساله بر سیستم تولید مثل تأثیر منفی می گذارد. به این ترتیب که استروژن زیاد منجر به بروز مشکلات تخمک گذاری می شود. تخمک گذاری نامنظم بارداری را در زنان چاق دشوار می کند.
دوره های قاعدگی در خانم هایی که دارای اضافه وزن هستند معمولا نامنظم و طولانی بوده و با خونریزی های شدید همراه است. چرخه قاعدگی در برخی از خانمها ممکن است به طور کامل متوقف شود. برخی از خانم ها نیز رشد غیر طبیعی مو را تجربه خواهند کرد.
کاهش وزن از طریق رژیم غذایی و ورزش منظم یک درمان موثر برای ناباروری های مرتبط با چاقی است. بیش از 70٪ از زنان چاق که وزن خود را به سطوح سالمتری می رسانند خود به خود و بدون نیاز به درمان، باردار می شوند.
اگر افزایش یا کاهش وزن بدن غیرطبیعی و در نتیجه عدم تعادل هورمونی باشد، ابتدا عامل این اختلال هورمونی باید درمان شود. در غیر این صورت، برنامه کاهش وزن ناموفق بوده و دستیابی به تناسب اندام دشوار خواهد شد.
