فلج مغزی

فلج مغزی (CP) یا سربرال پالسی، نوعی اختلال رشد و نمو مغز بوده و علامت اصلی آن ناتوانی کودکان است. این بیماری تقریباً در حدود 500000 کودک و بزرگسال مبتلا به بیماری فلج مغزی، با حدود 8000 نوزاد و بین 1200 تا 1500 کودک در سن پیش دبستانی هر سال تشخیص داده می شود. فلج مغزی در اثر آسیب به قشر حرکتی مغز ایجاد می شود که بر کنترل و هماهنگی عضلات تأثیر می گذارد. فلج مغزی در نتیجه آسیب مغزی پایدار هنگام رشد یا تولد جنین رخ می دهد. صدمات همیشه بلافاصله تشخیص داده نمی شوند، به خصوص هنگامی که علائم خفیف باشد. والدین زمانی که کودک نتواند به مراحل رشدی از قبیل: غلتیدن، سینه خیز و راه رفتن برسد تازه متوجه می شوند که مشکلی وجود دارد. به همین دلیل، کودکانی که دچار CP هستند اغلب با راه رفتن و مهارت های حرکتی مشکل دارند.

علائم فلج مغزی

انواع مختلفی از CP وجود دارد، نوع و شدت علائم می تواند از یک بیمار به بیمار دیگر متفاوت باشد. علائم مشخصی که فرد در معرض نمایش قرار می دهد به نوع فلج مغزی و محل عضلات درگیر بیمار بستگی دارد.

وضعیت نامناسب ماهیچه از جمله:

• شل شدن عضلات (هیپوتونی)، سست شدن عضلات، اسپاسم عصلانی دیستونی، هماهنگی ضعیف و مشکلات حرکتی، رفلکس های غیر طبیعی، از جمله: رفلکس های تشدید یافته یا ضعیف شده، مشکل در حفظ وضعیت و تعادل، اختلال در عملکرد حرکتی-حسی، کاهش عملکرد حرکتی عضلات دهان.
• اشکالات همراه با حفظ تعادل و وضعیت
• اشکال کلی در اعمال حرکتی
• اشکال در کنترل عضلات کوچک

همه کودکان مبتلا به CP همه این علائم را نشان نمی دهند. وجود برخی یا همه این علائم ممکن است پزشک را به بررسی احتمال CP هدایت کند. تشخیص با تصویربرداری از مغز تأیید می شود.

علت فلج مغزی

فلج مغزی نوعی اختلال عصبی عضلانی است که در اثر آسیب به قشر حرکتی مغز در حال رشد ایجاد می شود.

این امر بر عملکرد مغز، از جمله توانایی حرکت فرد، درک اشیاء و صحبت کردن تأثیر می گذارد.

نوع و شدت علائم CP یا فلج مغزی به میزان آسیب مغزی و زمان وقوع آن بستگی دارد.

چهار حالت اصلی وجود دارد که به فلج مغزی منجر می شود:

تغییر محل سلول های مغزی در جنین

•  این اختلال روند رشد را مختل کرده و از رشد مناسب سلول های مغزی جلوگیری می کند و تعدادی از بیماری های عصبی ایجاد می گردد.

حفاظت ضعیف سلولهای عصبی قبل از تولد

• میلین به عنوان محافظ سلول های عصبی عمل نموده و میلین نامناسب موجب عدم حفاظت سلول های عصبی و آسیب به سلول های عصبی می گردد.

مرگ سلولی مغز حین زایمان (پری ناتال)

• در طی زایمان، سلول های مغزی ممکن است از بین بروند که بیشتر در زایمان های مشکل وجود دارد.

سیناپس های (ایجاد زوائد عصبی) نامناسب پس از تولد

پس از تولد، آسیب مغزی می تواند منجر به CP شود. برخی از دلایل شایع آن:

• عفونت مغزی
• تروما
• خفگی

آسیب و عدم رشد سلول های مغزی (مسئول كنترل و حركت عضلات)، باعث CP می شود.

علت اصلی CP ناشناخته است، عوامل موثر در ابتلا به CP عبارتند از:

زایمان زودرس یا وزن کم هنگام تولد، مشکلات جنین از جمله جفت، بند ناف و مایع آمنیوتیک (مایع جنینی که اطراف جنین را احاطه کرده است)، زایمان طولانی و دشوار.

مننژیت یا سایر عفونت های مغزی

ضربه بعد از تولد: از جمله حوادثی است که می تواند منجر به آسیب مغزی شوند.

اگر چه علت دقیق CP فرد کشف نشده است، اما تخمین زده می شود بین 10 تا 15 درصد از موارد فلج مغزی به دلیل اشتباهات پزشکی است.

برخی از این اشتباهات پزشکی عبارتند از:

• کمبود اطلاعات کافی در اوایل بارداری.
• رسیدگی نادرست به عفونت های مادر می تواند شامل: عدم آزمایش بیماری ها، عدم ارائه درمان کافی و عدم پیگیری آزمایش نوزاد پس از تولد برای تعیین وجود عفونت باشد.
• خطاهای دارویی، از جمله دوز نادرست یا داروهای نامناسب برای استفاده مادر باردار.
• اشتباهات تشخیصی که منجر به وخیم تر شدن علائم یا عدم ارائه مراقبت های مناسب می شود و در نتیجه منجر به آسیب مغزی می شود.
• خطاهای سیستم اداری که می تواند منجر به هر یک از موارد فوق یا موارد دیگر شود منجر به آسیب دیدگی به جنین در حال رشد یا نوزاد می گردد.

عوامل خطر فلج مغزی

برخی از عوامل خطر برای تشدبد فلج مغزی شامل:

• تولد زودرس و کم وزن
• بیماری و عفونت شدید
• ناهنجاری های ژنتیکی
• قصور پزشکی
• مصرف دارو توسط مادر در حین حاملگی

برخی از این خطرات را می توان با مدیریت کاهش داد. گزینه های بهبود یافته غربالگری ژنتیکی به والدین امکان می دهد عوامل خطر را قبل از شروع بارداری یا اوایل بارداری شناسایی کنند. قابل پیشگیری ترین علت فلج مغزی، تخلفات پزشکی است. اگرچه تخلف فقط 10 تا 15 درصد موارد ابتلا به فلج مغزی را تشکیل می دهد، اما هر مورد قابل پیشگیری است.

CP بیشتر مادرزادی است، یعنی قبل یا هنگام تولد رخ داده است.

از جمله فاكتورهای خطر ابتلا به CP مادرزادی شامل: تولد زودرس، وزن کم هنگام تولد، قرار گرفتن در معرض برخی عفونت ها، داروها و مواد شیمیایی در رحم.

CP می تواند پس از تولد نیز به وجود آید، که در نتیجه آسیب مغزی یا عفونت مغزی.

انواع فلج مغزی

این بیماری نوعی اختلال است که به روش های مختلفی بر بیمار تأثیر می گذارد و نوع و شدت علائم آن بسته به میزان آسیب مغزی پایدار متفاوت خواهد بود. به همین دلیل، هیچ دو فرد مبتلا به فلج مغزی دقیقاً شرایط یکسانی را ندارند. با این حال، شباهت های اساسی بین موارد باعث می شود که فلج مغزی به تعدادی از انواع قابل تشخیص تقسیم شود. با درک نوع این بیماری می توان گزینه های درمانی بهتر را شناسایی کرد. با این حال، در نظر داشته باشید که بیش از یک نوع فلج مغزی وجود دارد، که بر علائم و درمان تأثیر می گذارد.

فلج مغزی اسپاستیک

فلج مغزی توام با سفت شدن شدید عضلات مفاصل و استخوان ها، رایج ترین نوع است که بیش از 70 درصد بیماران مبتلا به فلج مغزی را تحت تأثیر قرار می دهد.

این نوع با افزایش انقباض ماهیچه ها و عضلات سفت و محکم مشخص می شود. افراد مبتلا به اسپاسم ممکن است عضله هایی داشته باشند که نتوانند آن ها را شل کنند و لذا منجر به مفاصل سفت و سخت می شود. اگر بیمار بتواند راه برود، ممکن است راه رفتن غیر طبیعی را نشان دهد. و مشکل در خوردن و صحبت کردن داشته باشد. فلج مغزی اسپاستیک شدیدترین نوع فلج مغزی همراه با اسپاسم عضلات است. این بیماری ناشی از آسیب قابل توجهی در مغز است که بر کل بدن تأثیر می گذارد. و مانع از راه رفتن آن ها یا استفاده از بازوها و دست ها به طور موثر می شوند.

تشنج در مبتلایان به این نوع فلج مغزی مشترک است. ناتوانی های شناختی نیز به دلیل شدت آسیب مغزی شایع است.

فلج مغزی دیپلژی اسپاستیک

این نوع فلج در درجه اول روی پاها یا مفاصل تأثیر می گذارد و فقط در یک طرف بدن روی اندام تأثیر می گذارد و موارد کمتری به این نوع فلج مغزی مبتلا می شوند.

فلج مغزی آتروئید

که به آن فلج مغزی دیستونیک نیز گفته می شود، 10 تا 20 درصد از کل بیماران مبتلا به cp را تشکیل می دهد. این بیماری معمولاً با حرکات غیر قابل کنترل مشخص می شود. برخی از علائم شایع عبارتند از: حرکات سریع در اندام ها، دشواری در بالا نگه داشتن سر، مشکل در بلع و خوردن. فلج مغزی آتروئید اغلب بر روی اندام فوقانی و گردن بیشتر از قسمت تحتانی بدن تأثیر می گذارد. این بیماری اغلب با اختلال شناختی رخ نمی دهد، اما بیماران ممکن است برای صحبت و غذا خوردن مشکل داشته باشند.

فلج مغزی آتاکسیک

کمترین نوع فلج مغزی، CP آتاکسیک می باشد.

حدود 5 تا 10 درصد بیماران را مبتلا می کند. و به معنای “عدم هماهنگی و تعادل” است که مشکلات موجود در تعادل و هماهنگی در این نوع CP را شرح می دهد.

شایع ترین علائم فلج مغزی آتاکسیک عبارتند از:

•  مشکل در هماهنگی حرکات ارادی
• مشکلات تعادل
• مشکلات با عملکرد شناختی
• ناتوانایی های زبانی
• لرزش هنگام حرکات ارادی

افراد مبتلا به فلج مغزی آتاکسیک معمولاً بعد از رسیدن کودک به 18 ماهگی، دیرتر از سایر انواع فلج مغزی تشخیص داده می شوند.

فلج مغزی مختلط

اشکال مختلف فلج مغزی در اثر آسیب دیدگی نواحی مختلف مغز به وجود آمده و ممکن است صدمات متعدد مغزی ایجاد شود، برخی از بیماران بیش از یک نوع CP را نشان می دهند. در این موارد علائم بیش از یک نوع CP وجود دارد. به عنوان مثال، برخی از ماهیچه های بیمار ممکن است دچار سفتی شدید عضلات باشند در حالی که سایر گروه های عضلانی دچار شلی شدید عضلات هستند. شایع ترین این موارد ترکیبی از علائم آتتوئید و اسپاسم است. ترکیب علائم آتتوئیدی و آتاکسیک اغلب اتفاق می افتد. بیمار مبتلا به فلج مغزی با اسپاستیک و آتروئید مختلط ممکن است عضلات سفت را همراه با حرکات غیر ارادی نشان دهد.

فلج مغزی مختلط 10 درصد از کل موارد CP را تشکیل می دهد.

علایم بر اساس محل ابتلای بیماری عبارتند از:

Monoplegia: فقط در یک اندام یا یک قسمت از بدن اثر می گذارد.

فلج دوطرفه: بر دو قسمت بدن، اغلب در هر دو پا تأثیر دارد.

فلج یک طرفه: بر همه اندام در سمت راست یا چپ بدن تأثیر می گذارد.

فلج چهار اندامی: بر هر چهار اندام تأثیر می گذارد.

فلج کل بدن: بر کل بدن، از جمله گردن و تنه تأثیر می گذارد.

فلج کل بدن با خطر بیشتر و عوارض جانبی خطرناکی مانند ذات الریه و بروز ناتوانی شناختی و صرع همراه است.

تشخیص فلج مغزی

در موارد شدید CP در کودکان مبتلا بیشتر در دو سال اول تولد تشخیص داده می شوند. تشخیص در بیماران با علائم خفیف ممكن است طولانی تر شود. برای تشخیص از معاینع و آزمایشات استفاده می شود

معاینه و شرح حال

فلج مغزی ابتدا توسط والدین با مشاهده تأخیر در معیار های رشدی کودک شناسایی می شود.

از بچه ها انتظار می رود که با بزرگ شدن، مراحل رشدی از جمله بالا گرفتن گردن، چرخیدن، خزیدن و راه رفتن را به دست بیاورند و عدم دستیابی به این مراحل رشدی و یا نمایش رفتار غیرمعمول در هنگام تلاش برای این حرکات، اغلب اولین علامت تشخیص می باشد.

با توجه به علائم اولیه تأخیر در رشد، پزشک تعدادی از آزمایشات تشخیصی از جمله تصویربرداری از مغز را برای شناسایی مناطق آسیب دیده مغز انجام می دهد.

انواع تصویربرداری عبارتند از:

MRI: که یک نمای سه بعدی از مغز را فراهم می کند.

سی تی اسکن، که اشعه ایکس تصویر مغز را از زاویه های مختلفی می گیرد.

EEG (الکتروانسفالوگرام)، که فعالیت الکتریکی در مغز را اندازه گیری می کند.

سونوگرافی، که از امواج صوتی با قدرت بالا برای تهیه تصویری از مغز استفاده می کند.

علاوه بر تصویربرداری از مغز، ممکن است آزمایشاتی برای شناسایی موارد زیر انجام شود:

• اختلال شنوایی
• اختلال در بینایی
• اختلال در عملکرد شناختی

در صورت وجود علائم و تشخیص صدمه مغزی می توان تشخیص فلج مغزی را مطرح کرد. این بیماری در 70 درصد موارد، در اولین روز تولد کودک تشخیص داده می شوند.

هر چه علائم شدیدتر باشد، تشخیص هم زودتر صورت می گیرد.

درمان فلج مغزی

درمان فلج مغزی به منظور پاسخگویی به نیازهای بیمار است.

درمانی برای CP وجود ندارد، اما بسیاری از درمان ها و روش های درمانی وجود دارد که می تواند باعث تسکین علائم شوند.

درمان CP می تواند کیفیت کلی زندگی را برای بیماران بهبود بخشد. با مدیریت از پیشرفت علائم و بدتر شدن اوضاع می توان جلوگیری نمود، درمان CP موجب می شود کودک ناتوانی خود را بهبود بخشد و بهترین زندگی ممکن را داشته باشد.

رایج ترین روش های درمانی فلج مغزی

روش هایی که به بهبود علائم کمک کنند و درد را کاهش داده، عضلات را شل و از بروز تشنج جلوگیری کنند. در بعضی موارد جراحی نیز می تواند مفید باشد.

تأثیر درمان بسته به شدت علائم CP متفاوت خواهد بود. در بعضی موارد، افراد مبتلا به CP با کمک درمان می توانند زندگی مستقلی داشته باشند.

موارد قابل بهبودی در فلج مغزی

درمان و کاهش درد، بهبود انعطاف پذیری مفصل، افزایش تحرک، بهبود حرکات عضلات و مدیریت علائم ثانویه.

نوع درمان ممکن است در طول زندگی کودک متفاوت باشد و تحت تاثیر شرایط و توانایی های بیمار تغییر یابد.

اعضای تیم پزشکی فلج مغزی عبارتند از:

متخصصان اطفال، فیزیوتراپی، متخصصان مغز و اعصاب، متخصصین کاردرمانی، گفتار درمانی، روان پزشکان، جراحان ارتوپدی.

با دارو و سایر روش های درمانی می توان به کاهش علائم فلج مغزی کمک کرد. به دلیل این که CP در اثر آسیب مغزی ایجاد می شود و پزشکی نمی تواند بافت مغز را بازسازی کند، بنا بر این کودکی که فلج مغزی دارد تا پایان عمر خود به فلج مغزی مبتلا خواهد بود.

سلولهای عصبی و مغزی مانند سایر قسمت های بدن ترمیم نمی شوند و آسیب هایی که به سلولهای عصبی وارد می شود عموما جبران ناپذیر است.

با این حال، پیشرفت های اخیر در استفاده از سلول های بنیادی درمانی امیدوار کننده است.

استفاده از سلول های بنیادی در درمان فلج مغزی

سلول های بنیادی نوعی از سلولهای تمایز نیافته هستند. تمام سلول های یک جنین در حال رشد به عنوان سلول های بنیادی تلقی شده و سپس متمایز می شوند تا به یک نوع خاص از سلولها با هدف خاص تبدیل شوند. برخی از این سلول ها در طول زندگی یک فرد در بدن حفظ می شوند. دانشمندان معتقدند که با جداسازی این سلول ها و تزریق آن ها به قسمت آسیب دیده، می توانند به بافت مغز و عصب تبدیل شوند. این اقدام ممکن است به درمان فلج مغزی و بسیاری از ناتوانی های دیگر عصبی در آینده منجر شود.

داروهای فلج مغزی

داروها می توانند به کاهش علائم و مدیریت درد کمک کنند. رایج ترین داروهای تجویز شده برای بیماران مبتلا به فلج مغزی، شل کننده های عضلانی است که برای کاهش اسپاسم به کار می روند.

برخی از داروهایی که در درمان فلج مغزی کاربرد دارند، عبارتند از:

• شل کننده های عضله: باعث کاهش اسپاسم طولانی مدت عضلات می شود، بنابر این یک شل کننده عضلانی برای اسپاسم های شدید استفاده می شود.
• داروهای آرامبخش: تنش را کاهش داده و به درمان تشنج کمک کند.
• داروهای ضد تشنج: برای معالجه تشنج استفاده می شود.
• داروهای مسکن: برای رفع درد، داروهای بدون نسخه و یا داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی کاربرد دارند

اکثر داروها با عوارض جانبی احتمالی همراه هستند و باید این موارد را با پزشک در میان بگذارید.

گزینه های جراحی

جراحی ارتوپدی همیشه موثر نیست، اما می تواند نتایج چشمگیری را ارائه دهد.

هدف از جراحی به عنوان یک درمان فلج مغزی بهبود حرکات یا کاهش احتمال عوارض است.

به عنوان مثال، اسپاسم عضلات می تواند منجر به در رفتن مفاصل از محل شود. مداخله جراحی می تواند از وقوع این امر جلوگیری کند. با این وجود، هر فرد نامزد مناسبی برای جراحی نخواهد بود و باید خطرات قبل از پیگیری این روش درمانی ارزیابی شود.

در بعضی موارد، جراحی می تواند به کاهش درد کمک کند.

درمان های جانبی در فلج مغزی

بسته به علائم و نیازهای فرد، تعدادی از گزینه های درمانی در دسترس هستند.

درمان یکی از رایج ترین و مؤثرترین روش های برای بهبود کیفیت زندگی و تقویت استقلال است.

در صورت همراهی دارو با سایر گزینه های درمانی، بیشترین فایده را دارد. برخی از این گزینه های درمانی عبارتند از:

گفتاردرمانی: که می تواند مهارت های زبانی را بهبود بخشد و به خوردن و بلع کمک کند.

فیزیوتراپی: که می تواند تحرک و هماهنگی را بهبود بخشد.

کار درمانی: می تواند به فرد کمک کند تا در خانه، مدرسه یا محیط کار خود فعالیت کند.

تفریح درمانی: می تواند مهارت های اجتماعی ایجاد و یک منبع خلاق را فراهم کند.

موسیقی درمانی: می تواند آرام بخش باشد.

رفتاردرمانی: می تواند در بر ابر مشکلات عاطفی و رفتاری کمک کند.

هیپنو تراپی: که از خواب درمانی برای بهبود تعادل و قدرت عضلات استفاده می کند.

درمان با استفاده از لباس های مخصوص: لباس های مخصوصی که با فشار روی عضلات به بهبود تعادل و کنترل عضلات کمک می کند.

پیشگیری فلج مغزی

هیچ درمانی مشخصی برای فلج مغزی وجود ندارد.

تحقیقات CP در درجه اول بر روی پیشگیری و کاهش علایم متمرکز شده است. با کاهش عوامل خطر می توان اقدامات لازم برای جلوگیری از CP را به کار برد.

پیش آگهی فلج مغزی

CP یک وضعیت مادام العمر است، اما علائم با گذشت زمان بدتر نمی شوند.

با مداخلات درمانی، بسیاری از کودکان مبتلا به CP می توانند بزرگ شوند و زندگی مستقلی داشته باشند.

تخمین میانگین طول عمر CP دشوار است. در درجه اول به شدت علائم و موفقیت درمان بستگی دارد.

یک مطالعه منتشر شده توسط مؤسسه ملی بهداشت نشان می دهد که در شدیدترین موارد تا 25 درصد احتمال زندگی تا 30 سالگی دارند.

CP تقریباً از هر 345 کودک یک مورد را مبتلا می کند. این بیماری شایع ترین شکل ناتوانی حرکتی در کودکان خردسال است.

شایع ترین شکل فلج مغزی:

CP اسپاستیک است که 85 درصد از کل موارد را تحت تأثیر قرار می دهد.

در فلج مغزی اسپاستیک، عضلات بیمار سفت می شود و این سفتی می تواند منجر به حرکات غیر عادی شود.

بین 50 تا 60 درصد از کودکان مبتلا به CP قادر به راه رفتن به صورت مستقل یا با کمک وسایل ارتوپدی هستند.

بیماری هایی که همراه CP ایجاد می شوند شامل صرع، ناتوانی های یادگیری، ناتوانی های شناختی، نابینایی است که در اثر CP ایجاد نمی شود بلکه در نتیجه نوع آسیب مغزی که باعث ایجاد CP شده است، ایجاد می شود.