شیر مادر منبع غذایی مایعی است که توسط سینه مادر برای فرزند او آماده می شود. بدن یک زن در پاسخ به بارداری و مکیدن سینه توسط نوزاد، آن را ترشح می کند. تغذیه با شیر مادر از جنبه های مختلف هم برای مادران و هم کودکان مفید است. بسیاری از مزایای سلامتی آن تا مدت طولانی پس از پایان دوره شیردهی ادامه پیدا می کند.
ترکیبات شیر مادر
این ترکیبات شامل بیش از 200 ماده مختلف از جمله پروتئین، چربی، کربوهیدرات، ویتامین ها، مواد معدنی، سایر مواد مغذی، آنزیم ها و هورمون ها می باشد، ترکیب شیر مادر ثابت نیست و روزانه و به مرور زمان با تغذیه مادر و بسته به سن و نیاز کودک تغییر می کند.
اما برخی از مواد اساسی تشکیل دهنده شیر مادر عبارتند از:
سلول های زنده شیر مادر
وجود میلیون ها سلول زنده مانند گلبول سفید و سلول های بنیادی تقویت کننده سیستم ایمنی این شیر را از شیر خحشک متمایز می کند.
پروتئین
- بیش از 1000 پروتئین در ترکیب این شیر وجود دارد.
- پروتئین ها سیستم ایمنی بدن مادر را فعال می کنند.
- پروتئین ها باعث رشد و محافظت سلول های عصبی در مغز کودک می شوند.
قند
- بیش از 200 نوع قند پیچیده به نام الیگو ساکاریدها در شیر مادر یافت می شوند.
- قند های تشکیل دهنده شیر مادر به تغذیه باکتری های مفید در روده کمک می کنند.
- آن ها همچنین از ورود عفونت به جریان خون کودک جلوگیری کرده و خطر التهاب مغز را کاهش می دهند.
آنزیم ها
- بیش از 40 آنزیم در شیر مادر وجود دارد.
- آنزیم ها کاتالیزوری هستند که واکنش های شیمیایی را در بدن سرعت می بخشند.
- آن ها به هضم، جذب آهن و سیستم ایمنی بدن کودک کمک می کند.
عوامل رشد
عوامل رشد در شیر مادر وظیفه محافظت از قسمت های مختلف بدن کودک از جمله روده، عروق خونی، سیستم عصبی و غدد که عوامل و هورمون های رشد را ترشح می کنند، را به عهده دارند.
هورمون ها
- هورمون ها برای سلامت سیستم عصبی مفید هستند.
- آن ها اشتها و الگوی خواب وحتی روابط بین کودک و مادر را تنظیم می کنند.
ویتامین ها و مواد معدنی
ویتامین ها و مواد معدنی به رشد سالم، عملکرد اندام ها، محافظت از دندان و استخوان سازی کودک کمک می کنند.
آنتی بادی ها
- آنتی بادی ها به عنوان ایمونوگلوبولین ها شناخته می شوند.
- پنج نوع اصلی آنتی بادی وجود دارد که همه آن ها در ترکیب شیر مادر یافت می شوند.
- آنتی بادی ها، نوزادان را در برابر بیماری ها و عفونت های باکتریایی و ویروسی محافظت می کنند.
اسیدهای چرب
- در این شیر چندین اسید چرب وجود دارند.
- آن ها نقش اساسی در ساختن سیستم عصبی کودک و سلامت مغز و چشم دارند.
مراحل تکمیل شیر مادر
شیر مادر در سه مرحله و به طور تدریجی تکمیل می شود: آغوز، شیر انتقالی و شیر بالغ.
آغوز
به شیر اولیه مادر پس از تولد نوزاد، آغوز می گویند. آغوز چسبناک بوده و غالباً به دلیل رنگ زرد یا نارنجی آن، “طلای مایع” نامیده می شود.
آغوز برای تغذیه و محافظت از نوزاد بسیار مهم است. آغوز به اندازه 40 تا 50 میلی لیتر در 24 ساعت بعد از تولد تولید می شود.
آغوز یک ملین طبیعی است که به پاکسازی بدن کودک از مکونیوم (اولین مدفوع ضخیم، سیاه و سفید) و جلوگیری از زردی کمک می کند.
با وجود مقدار اندک آغوز، همه نیاز های کودک در چند روز اول زندگی تامین می کند.
هضم آغوز برای نوزادان آسان است. آغوز حاوی مواد زیر است:
- چربی
- پروتئین
- گلبول های سفید برای مقابله با عفونت
- غلظت بالایی از آنتی بادی ها، به ویژه ایمونوگلوبولین A
ترکیب آغوز
آغوز همان ترکیب شیر اصلی مادر است، فقط مقدار مواد تشکیل دهنده این دو با هم فرق دارد.
از آغوز با وجود مقدار زیادی آنتی بادی های و گلبول های سفید، به عنوان واکسیناسیون طبیعی یاد می شود.
برای همین می تواند به راحتی کودک را از عفونت ها و بیماری ها محافظت کند. همچنین آغوز سرشار از مواد معدنی و ویتامین ها می باشد.
آغوز نسبت به شیر اصلی مادر غلظت بیشتری از ویتامین های A ، E و K دارد.
شیر انتقالی مادر
شیر انتقالی ترکیبی از آغوز و شیر بالغ است.
از روز پنجم تا چهاردهم، آغوز به شیر اصلی تغییر می کند و شیر انتقالی نامیده می شود و از نظر رنگ و بافت خامه تر می شود.
اما هنوز هم مملو از آنتی بادی های نگهدارنده، سلول های زنده، باکتری های مفید و سایر مواد ضروری برای کمک به سلامتی کودک می باشد.
در هفته اول زندگی کودک، حدود دو تا چهار روز پس از زایمان شاید احساس کنید که سینه های شما سفت تر و محکم تر شده اند. کاملا طبیعی است، چون در این مرحله شیر مادر از نظر کمیت تغییر می کند.
ممکن است در روز سوم، کودک در هر 24 ساعت 300 تا 400 میلی لیتر شیر مصرف کند و تا روز پنجم این مقدار به 500 تا 800 میلی لیتر افزایش یابد.
شیر بالغ
چهار هفته بعد از تولد، شیر کاملاً بالغ می شود. شیر مادر سرشار از پروتئین، قند، ویتامین ها و مواد معدنی، به علاوه بسیاری از ترکیبات فعال زیستی برای حمایت از رشد و پیشرفت کودک است.
- از هفته چهارم به بعد، میزان مواد مغذی و مواد تشکیل دهنده موجود در شیر بالغ، نسبتاً پایدار باقی می ماند.
- اما ترکیب شیر مادر هنوز می تواند از نظر تغذیه ای نیز تغییر کند.
تغذیه با شیر مادر بعد از شش ماهگی
شیر مادر به مرور زمان غلیظ تر و خامه ای تر می شود. چون با جریان و حرکت شیر از پستان به تدریج با چربی ترکیب می شود و غالباً به عنوان ماده مغذی شناخته می شود.
بدن یک زن می تواند تولید شیر بالغ با کیفیت را برای ماه ها و حتی سال ها ادامه دهد.
- شیر مادر بعد از شش ماهگی هنوز بخش بزرگی از رژیم غذایی کودک را تشکیل می دهد.
- یک کودک هفت ماهه هنوز 93٪ کالری خودش را از شیر مادر دریافت می کند.
- حتی بین 11 تا 16 ماهگی، تقریبا نیمی از کالری روزانه وی از شیر مادر تامین می شود.
بعد از شش ماهگی در حالی که کودک تغذیه و غذا خوردن با مواد جامد را شروع می کند، ممکن است فکر کنید که او دیگر نیازی به شیر مادر ندارد.
- اما بهتر است بدانید، شیردهی پس از شش ماهگی فواید زیادی هم برای مادر و هم کودک دارد.
- تغذیه با شیر بالغ مادر را می توان یک غذا و دارو محسوب کرد.
- سازمان جهانی بهداشت (WHO) شیردهی را به مدت دو سال و حتی بیش از آن را توصیه می کند.
مزایای تغذیه ای شیردهی طولانی مدت
بعد از شش ماهگی که کودک غذا خوردن را به تدریج شروع می کند شاید فکر کنید شیر نقش یک نوشیدنی را دارد که فقط به عنوان یک مکمل می تواند تغذیه کودک را تکمیل کند.
کودک هنگامی که شروع به غذا خوردن می کند تنها بخش کمی از کالری و مواد مغذی خود را از مواد غذایی دریافت می کند. این شیر هنوز هم می تواند نقش مهمی در تغذیه کودک داشته باشد.
در سن نه تا 12 ماهگی، کودک همچنان در طول روز می تواند حدود 500 میلی لیتر شیر (یعنی نیمی از کالری مورد نیاز روزانه) بخورد.
درست است که کودک بعد از شش ماهگی کودک به مواد غذایی دیگری نیاز دارد. اما حتی در سال دوم زندگی خود، شیر مادر می تواند مقادیر قابل توجهی از مواد مغذی مهم بدن او را تأمین کند.
در این مرحله، شیر بالغ مادر می تواند مواد های مغذی زیر را برای کودک تهیه کند:
فواید سلامتی شیردهی بعد از شش ماه
ثابت شده است که شیردهی بعد از شش ماهگی احتمال ابتلا کودک به انواع بیماری ها را کاهش می دهد. حتی در صورت بیماری کودک، باعث بهبودی سریع او می شود.
هر چه مدت زمان شیردهی طولانی تری باشد، شیر اثرات محافظتی و پیشگیری کننده بیشتری برای کودک در برابر انواع بیماری ها خواهد داشت.
تغذیه با شیر مادر، کودک را از عفونت و بیماری محافظت می کند. برای همین شیر مادر نوعی “داروی طبیعی” محسوب شده که دارای اثرات احتمالی مادام العمر می باشد.
به عنوان مثال تحقیقات نشان داده است، تغذیه با شیر مادر بیش از شش ماه کودک را در برابر برخی سرطان های دوران کودکی، مانند لوسمی حاد لنفوسیتیک و لنفوم هوچکین محافظت می کند.
علاوه بر این، احتمال ابتلا به دیابت نوع 1 و 2، مشکلات بینایی، دندان پزشکی و چاقی را کاهش می دهد.
شیر مادر همچنین می تواند خطر ابتلا به بیماری های زیر را کاهش دهد:
- عفونت گوش
- عفونت گلو
- عفونت ریه
- سرماخوردگی و آنفولانزا
- اسهال و بیماری های دستگاه گوارش
مزایای بیشتر از شیردهی
شیر مادر حاوی هزاران مولکول فعال مانند آنزیم های کمک کننده به هضم چربی و دستگاه گوارش، هورمون های تنظیم کننده اشتها و سلول های ایمنی است که سیستم ایمنی بدن کودک را تقویت می کنند.
فواید شیردهی فقط به خود شیر و ترکیبات آن مربوط نمی شود. شیردهی در آرام کردن کودک نیز تاثیر فوق العاده ای دارد.
برای بسیاری از مادران، شیردهی می تواند مانند یک معجزه گر عمل کند.
ارتباط نزدیک کودک و مادر در حین شیردهی، پاسخ فوری به نیازهای او و برقراری ارتباط های چشمی بین مادر و کودک، می توانند جنبه های مختلف رشد کودک ( از تغذیه مناسب تا عملکرد ذهنی) را تحت تأثیر قرار دهد.
هرچه دوران شیر دهی طولانی تر باشد، نتایج مثبت قوی تر و بیشتری دارد.
پیامد های عدم شیردهی بین شش تا 23 ماه می تواند بسیار شدید باشد.
شیردهی طولانی مدت بر ضریب هوشی کودک تأثیر مثبت دارد. مطالعات نشان می دهد کودکانی که از شیر مادر تغذیه می کنند نسبت به بقیه کودکان ضریب هوشی بالاتری دارند.
شیر دهی بیش از شش ماه حتی باعث کاهش بروز مشکلات رفتاری کمتری در سن 23 سالگی و بهبود سلامت روان کودکان و نوجوانان می شود.
هیچ شیری از نظر ترکیبات موجود نمی تواند جایگزین شیر مادر شود.
در واقع هیچ شیری حاوی آنتی بادی ها، سلول های زنده، فاکتورهای رشد، هورمون ها یا باکتری های مفید و همچنین مجموعه آنزیم ها، اسیدهای آمینه و ریز مغذی های موجود در شیر مادر نیست.
فواید شیردهی بعد از شش ماهگی برای مادر
با ادامه تغذیه با شیر مادر بعد از شش ماهگی، خطر ابتلای مادر به بیماری های زیر به طور چشمگیری کاهش می یابد:
- دیابت نوع 2
- بیماری های قلبی
- انواع سرطان های پستان، تخمدان و رحم
پس سعی کنید شیردهی خود را حداقل تا دو سال ادامه دهید.
از آنجایی که بیشتر زنان تمایل دارند بعد از زایمان به وزن قبل از دوران بارداری خود برگردند، بهتر است بدانید تحقیقات نشان داده که شاخص توده بدنی مادر (BMI) برای هر شش ماه شیردهی 1٪ کاهش پیدا می کند.
آخرین دیدگاه‌ها