آیا داروهای تاریخ گذشته را بخوریم؟

داروهای تاریخ گذشته، در آشپزخانه اکثر منازل افراد پیدا می شوند و برای برخی تهیه دارو های جدید و دورانداختن دارو های تاریخ گذشته سخت است. چون به هر حال دارو ها گران هستند و جایگزینی دائم داروها می تواند هزینه بر باشد.

افراد هنگامی که متوجه می شوند داروهای آنها تاریخشان گذشته است از خودشان سوالات زیر را می پرسند:

• آیا می توانم با خیال راحت داروهای تاریخ گذشته استفاده کنم؟
• آیا توصیه هایی در مورد بهترین روش برای نگهداری داروهایم وجود دارد؟
• کدام داروها را بعد از اینکه تاریخشان گذشت هرگز نباید استفاده کنیم؟
• آیا استفاده از داروهایی که تاریخ انقضا آنها گذشته است بی خطر است؟

تاریخ انقضا داروها چه چیزی را نشان می دهد؟

تاریخ انقضا داروها، آخرین روزی است که تولید کننده قدرت و ایمنی کامل دارو را تضمین می کند. تاریخ انقضا دارو در اکثر برچسب های دارویی، از جمله مکمل های دارویی بدون نسخه (OTC) و رژیم غذایی (گیاهی) وجود دارد. طبق قانون، تولیدکنندگان موظفند تاریخ انقضا را روی محصولات تجویز شده درج کنند.

بنا به دلایل قانونی و مسئولیت پذیری، تولیدکنندگان داروها مصرف داروهایی که تاریخ آنها گذشته است را اصلا توصیه نمی کنند^. با این وجود، تاریخ انقضا اکثر داروها، یک تاریخ دلخواه است که معمولاً 1 تا 5 سال پس تولید دارو می باشد.

تاریخ انقضا یک دارو با استفاده از آزمایش پایداری تحت روشهای خوب تولیدی که توسط سازمان غذا و دارو (FDA) تعیین شده است، تخمین زده می شود. محصولات دارویی که در ایالات متحده به بازار عرضه می شوند به طور معمول تاریخ انقضا دارند که از 12 تا 60 ماه از زمان تولید کننده آن متغیر است.

با باز شدن ظرف اصلی دارو، توسط بیمار یا فردی که دارو را توزیع می کند، دیگر نمی توان به تاریخ انقضا اصلی موجود در ظرف اعتماد کرد. با این حال، ماندگاری واقعی دارو ممکن است بیشتر از این میزان باشد.

اما تاریخ انقضا دارو ها با هم فرق دارند:

• طبق گفته سازنده، با باز شدن بطری اصلی نمی توان ثبات دارو را تضمین کرد.
• گرما، رطوبت، نور و سایر عوامل محیطی می توانند بر پایداری دارو ها تأثیر بگذارند.

داروخانه ها چه به صورت خرده فروشی و چه بیمارستان و مصرف کنندگان، سالانه میلیاردها دلار دارو را بر اساس تاریخ انقضا آن ها دور می ریزند. در حقیقت، طبق گزارشی از آلن بیمارستان ها فقط سالانه بیش از 800 میلیون دلار دارو را دور می ریزند.

آیا داروهای تاریخ گذشته اثری دارند؟

بررسی ها نشان می دهد که بسیاری از داروها ممکن است بعد از گذشتن تاریخ آنها، هنوز هم موثر باشند. اما با این حال برای مصرف کنندگان و پزشکان تشخیص اینکه کدام دارو ها ممکن است بعد از گذشتن تاریخشان موثر باشند، سخت است.

توانایی یک دارو برای داشتن ماندگاری بیشتر به عوامل زیادی بستگی دارد، از جمله:

• نور
• رطوبت
• نوسانات دما
• وجود مواد نگهدارنده
• سایر شرایط ذخیره سازی
• مواد تشکیل دهنده اصلی دارو

علاوه بر این، تعداد زیادی از دارو ها باید حتما در بسته بندی اصلی خود نگهداری شوند. هنگامی که یک دارو در ظرف دیگری بسته بندی می شود، به دلیل تغییرات محیطی، ممکن است تاثیر آنها کاهش یابد.

آیا مصرف داروهای تاریخ گذشته بی خطر است؟

سازمان غذا و داروی ایالات متحده توصیه می کند هرگز داروها را بیش از تاریخ انقضا مصرف نکنید؛ زیرا با بسیاری از عوامل نامعلوم همراه دارو می توانند میزان تاثیر پذیری دارو را تغییر دهند. به عنوان مثال، نحوه ذخیره سازی، آرایش شیمیایی و تاریخ تولید اصلی دارو می تواند با گذشت زمان بر میزان تاثیر گذاری آن تأثیر بگذارد.

بررسی های صورت گرفته در سال 1963 نشان داد: مصرف  نوعی تتراسایکلین تاریخ گذشته می تواند منجر به بروز  نوعی آسیب لوله ای کلیه معروف به سندرم فانکونی شود. با این حال، این فرمول تتراسایکلین دیگر در به بازار عرضه نمی شود. بسیاری از کارشناسان پزشکی نتایج این گزارش را زیر سوال می برند.

به نظر می رسد که فرم های دوز جامد دارو ها مانند قرص و کپسول های تاریخ گذشته در برابر شربت ها و داروهای محلولی ماندگاری بهتری داشته باشند.

داروهایی که به صورت محلول یا به عنوان سوسپانسیون مانند سوسپانسیون آموکسی سیلین تهیه شده اند به یخچال احتیاج دارند. این داروها وقتی تاریخ شان بگذرد، ممکن است قدرت و کارایی لازم را نداشته باشند. مصرف این داروها به خصوص هنگام درمان عفونت با آنتی بیوتیک می تواند منجر به عوارض شود. علاوه بر این، مصرف داروهای تاریخ گذشته ممکن است منجر به مقاومت آنتی بیوتیک شود.

• داروهای موجود در محلول ها، به ویژه داروهای تزریقی، باید در صورت ایجاد رسوب در محصول یا کدر یا تغییر رنگ آن، دور ریخته شوند.
• داروهای مایع مانند محلول های چشم یا گوش، مایعات خوراکی یا محلول های موضعی ممکن است به مرور زمان خراب شود.
• قطره های مانند قطره های چشمی که حاوی مواد نگهدارنده بعد از تاریخ انقضاء مفید و موثر نباشند. نگهدارنده های به کار رفته شده در دارو ها ممکن است منجر به رشد باکتری در محلول شود.

آیا مصرف اپی نفرین تاریخ گذشته خطرناک است؟

اپی نفرین یک ماده شیمیایی ناپایدار است که به راحتی خراب می شود. تولید کنندگان این دارو می گویند که از انژکتورهای EpiPen نباید پس از تاریخ انقضا استفاده کرد؛ زیرا اثبات شده است که اپی نفرین بعد از تاریخ انقضاء، عملکرد و تاثیر خودش را از دست می دهد.  Epipens در مواقع خطرناک مانند شوک آنافیلاکسی. استفاده می شود. استفاده از EpiPen تاریخ گذشته می تواند منجر به عوارض خطرناک و جدی و حتی مرگ شود.

بر همین اساس سازمان غذا و دارو توصیه می کند به تاریخ مصرف EpiPen دقت کنید. از طرفی هم اغلب  بیماران دستگاه های تزریق خودکار اپی نفرین را همراه با خودشان از مکانی به مکان دیگر حمل می کنند. بر همین اساس ممکن است این دارو ها تحت شرایط متغیر گرما و رطوبت قرار گیرند. علاوه بر این، سرم یا تزریق کننده های اپی نفرین مقرون به صرفه تر شده و توسط بیشتر شرکت های بیمه تحت پوشش قرار می گیر.

مصرف کدام دارو تاریخ گذشته خطرناک است؟

در واقع هیچ راهی برای تشخیص اینکه بفهمیم کدام دارو بعد از تاریخ انقضاء مطمئن هستند، وجود ندارد. بلکه باید میزان تاثیر گذاری دارو ها بررسی شود؛ اما برخی موارد برای مطمئن بودن و یا نبودن دارو بعد از تارخ انقضاء عبارتند از:

• انسولین. انسولینبرای کنترل قند خون در دیابت استفاده می شود و ممکن است پس از تاریخ انقضا به راحتی خراب شود.
• نیتروگلیسیرین خوراکی NTG .NTG دارویی است که برای آنژین (درد قفسه سینه) کاربرد دارد، احتمال دارد دارو با باز شدن بطری، قدرت و تاثیر خودش را به سرعت از دست بدهد.
• واکسن ها. مواد بیولوژیکی یا فرآورده های خونی موجود در واکسن ها نیز ممکن است با رسیدن تاریخ انقضا سریع تخریب شوند.
• به نظر می رسد تتراسایکلین تاریخ گذشته یک متابولیت سمی تولید می کند، اما این در بین محققان بحث برانگیز است.
• داروهایی که قدیمی به نظر می رسند، مثل داروهای پودر یا خرد شده، داروهایی با بوی شدید یا داروهای خشک شده (مانند مورد یا پماد یا کرم ها) چه تاریخ آنها گذشته باشد و یا نگذشته، باید دور ریخته شوند.
• هر داروی تزریقی، به خصوص اگر تغییر رنگ داده یا با ذرات شناور قابل مشاهده باشد را مصرف نکنید.

چگونه باید دارو هایم را نگهداری کنم؟

نگهداری مناسب دارو ها ممکن است در افزایش میزان تاثیر گذاری آنها موثر باشد. مکان هایی مانند سرویس بهداشتی و کابینت دارو به دلیل گرما و رطوبت، مکان ایده آل برای نگهداری داروها نیستند. به همین ترتیب، داروها نباید در اتومبیل گرم یا دستکش یا در هوای یخ زده نگهداری شوند.

اکثر دارو های خوراکی جامد در فضاهای خشک و خنک و دور از نور پایدارتر می مانند. درب بطری های دارویی را کاملاً بسته نگه دارید. داروها همیشه باید از دسترس کودکان و حیوانات خانگی دور نگهداری شوند. برای دستورالعمل های مناسب نگهداری، به دستورالعمل روی داروها نگاه کنید یا از داروساز خود مشورت بگیرید. مراقب باشید که هرگونه دستورالعمل در مورد یخچال یا انجماد را حتما رعایت کنید.

اگر دارویی برای یک بیماری مزمن و جدی حیاتی و ضروری است، به عنوان مثال، بیماری قلبی، درمان سرطان، تشنج یا آلرژی، قبل از اینکه تاریخ داروها منقضی شود بهتر است نسخه جدیدی از دارو ها را تهیه کنید. اگر بیمار داروی منقضی شده را مصرف کرد و متوجه شود داروی که خورده است هیچ تاثیری ندارد، حتما باید دارو جایگزین شود.

داروهای تاریخ گذشته را چکار کنم؟

اگر داروهای تاریخ گذشته را در منزل خود پیدا کردید ابتدا برچسب دارو را بخوانید. هرگونه دستورالعمل خاص برای دفع دارو را رعایت کنید. روشی که برای دفع داروها روی برچسب آنها نوشته شده است بهترین راه برای دور ریختن داروهای تاریخ گذشته و بلا استفاده است.

اما در شرایطی که هیچ دستورالعملی برای دفع دارو مشخص نشده است، می توانید داروها را پس از مخلوط کردن با ماده ای مانند خاک یا بستر بچه گربه ها، در سطل آشغال خانگی دور بریزید. با این حال برای اینکه کودکان و حتی حیوانات خانگی شما به این داروها دسترسی نداشته باشند می توانید داروهای تاریخ گذشته را در توالت بریزید.

برای نگهداری مناسب از دارو ها حتما برچسب روی داروها را بخوانید. برخی از داروها را باید در یخچال نگهداری کنید. ذخیره نامناسب مانند کابینت و یا مکانی مرطوب می تواند اثربخشی داروها را کاهش دهد.

منابع:

https://www.fda.gov/drugs/special-features/dont-be-tempted-use-expired-medicines

https://www.drugs.com/article/drug-expiration-dates.html