شپش سر

شپش حشره بسیار کوچکی است که از خون کف سر انسان تغذیه می کند. آلوده شدن فرد به شپش سر را با نام pediculosis capitis کاپیتیت پدیکولوز نیز می شناسند.

شیوع شپش سر

این بیماری بیشتر کودکان را درگیر نموده و با تماس مستقیم موی فرد با شپش به فرد منتقل می شود. همچنین از دیگر راه های انتقال می توان به منتقل شدن آن از سر فرد آلوده به سر فرد سالم نام برد. آلودگی سر فرد، نشانه ای از عدم رعایت نکات بهداشتی و زندگی در محیط آلوده نیست. همچنین نکته مهم دیگر این است که این حشره ناقل بیماری های عفونی و باکتریایی نیست.

سیکل زندگی شپش سر

زمانی که این حشرات موذی فردی را برای زندگی انتخاب می کنند شروع به تخم ریزی خواهند کرد. یک شپش حدوداً 30 روز می تواند بر روی سر زندگی کرده و روزی 8 تخم بگذارد، برای محافظت از تخم ها نیز این موجود بسیار کوچک تخم هایش را به مو ها، درست در نزدیکی سر فرد متصل می کند. اگر در نزدیکی ریشه مو ها ذرات بسیار ریز بیضی شکلی دیدید، احتمالاً با تخم حشره است. اگر رنگ این تخم ها زرد یا قهوه ای بود بدین معنی است که هنوز از داخل آن ها بیرون نیامده ولی اگر رنگ آن سفید و شفاف بود نشان دهنده این است که تخم ها خالی بوده و آن ها از تخم خارج شده اند.

علت شپش سر

شپش بیماری مسری است و می تواند از سر فرد مبتلا به سر فرد سالم انتقال یابد. راه هایی که فرد سالم ممکن است به شپش مبتلا شود:

• تماس پیدا کردن سر فرد سالم با سر فرد مبتلا به شپش
• به اشتراک گذاشتن وسایل شخصی (به خصوص شانه) فرد مبتلا به شپش
• استفاده از کلاه یا حوله فرد مبتلا به شپش

البته احتمال انتقال شپش با اشیای بی جان کمتر از دیگر موارد است. بعضی از این اشیا شامل شانه، برس، هدبند، هدفون و کلاه می شود.

شپش می تواند برای مدت کوتاهی بر روی مبل، تختخواب، حوله یا لباس های فرد مبتلا به شپش، زندگی کرده و خودش را به سر دیگری برساند. ولی محتمل ترین راه برای انتقال شپش، تماس سر فرد سالم با سر فرد مبتلا به شپش است. این تماس بیشتر در کودکان در حین بازی کردن اتفاق می افتد. انتقال شپش با اشیاء نیز به ندرت اتفاق افتاده و علم تقریباً این موضوع را رد می کند.

عوامل خطر شپش سر

کودکان و دانش آموزان دبستانی و مهد کودکی بیشترین احتمال ابتلا به بیماری شپش را دارند. زیرا تنها این کودکان هستند که بسیار نزدیک به هم بازی کرده و سر هایشان احتمال تماس با یکدیگر را دارد.

احتمال بروز شپش در خانواده هایی که کودک  دبستانی یا پیش دبستانی دارند نیز به همین علت افزایش می یابد. افرادی در مدرس ابتدایی یا مهد کودک ها کار می کنند نیز در معرض ابتلا بوده و شپش از کودکان مبتلا به این افراد انتقال پیدا کند.

علائم شپش سر

احتمال اطلاع فرد از ابتلا به شپش بسیار کم است. با این حال علائم و نشانه های زیر می تواند بیانگر ابتلای او به شپش باشد:

خارش سر

احساس خارش در کف سر، گردن و گوش ها یکی از رایج ترین علائم وجود این حشره است. این خارش ها یک نوع واکنش حساسیتی نسبت به بزاق دهانی است که شپش روی کف سر فرد ترشح می کند. البته خارش سر به محض انتقال شپش به سر فرد اتفاق نیافتاده و 2 تا 6 هفته بعد از انتقال فرد دچار خارش سر خواهد شد.

شپش بر روی کف سر

شپش ها موجودات بسیار ریزی هستند که از نور فراری بوده و با سرعت زیادی در کف سر حرکت می کنند. با این حال می توان تا حدودی آن ها را دیده و وجودشان را در کف سر تشخیص داد.

شکل ظاهری شپش سر

شپش موجودی کوچک، بدون بال و مکنده خون است. این موجود بر روی سر و در بین مو ها زندگی کرده و غذای خود را از طریق خون از کف سر انسان تأمین می کند. یک شپش بالغ به اندازه یک دانه کنجد است. تخم شپش نیز به اندازه یک تکه شوره کوچک است. شپش برای زنده بودن باید بر روی پوست باشد. مقدار خونی که شپش ها می خورند در مقایسه با پشه ها بسیار کمتر بوده و برای ثابت ماندن بر روی مو های فرد از پاهای چسبنده شان کمک می گیرند.

تخم شپش در ریشه مو ها

شپش ها بعد از تخم ریزی آن ها را به پایین ساقه ی مو ها نزدیک کف سر متصل می کنند. تشخیص آن ها در کف سر کار بسیار دشواری است ولی در اطراف گوش ها و مو های اطراف گردن به راحتی می توانید آن ها را تشخیص دهید. تخم های خالی به خاطر روشن و شفاف بودنشان نسبت به تخم های دیگر تشخیص راحت تری داشته ولی باید بدانید که وجود تخم ها روی کف سر نشان دهنده شپش فعال نیست. یعنی ممکن است شپش بعد از تخم ریزی از بین رفته و فقط تخم هایش بر روی کف سر باقی مانده باشد.

مراجعه به پزشک

در صورت احتمال ابتلا بودن کودک به شپش ابتدا با پزشک متخصص اطفال یا پوست و مو مشورت کنید. البته بیشتر کودکان مبتلا به شپش با دارو های بدون نیاز به نسخه درمان شده و نیاز به درمان دیگری ندارند.

مواردی که ممکن است با تخم شپش اشتباه گرفته شود:

• تخم های خالی شپش باقی مانده از آلودگی قبلی
• شوره های سر
• باقی مانده مو ها
• آلودگی یا ذرات
• بافت مرده مو
• حشرات ریز دیگری که ممکن است در مو ها باشند.

تشخیص شپش سر

به منظور تشخیص شپش بهتر است معاینه به صورت زیر صورت بگیرد:

• بررسی مو ها، نزدیک به کف سر برای وجود شپش و تخم شپش

تشخیص تخم شپش

 تخم های شکسته نشده شپش، تیره یا زرد رنگ بوده و تخم های خالی به رنگ سفید و شفاف هستند.

تفاوت بین شوره سر و تخم های شپش این است که شوره به راحتی از مو جدا شده ولی تخم های حشره به ریشه مو چسبیده و به راحتی نمی ریزد.

مواردی که ممکن است با تخم شپش اشتباه گرفته شود:

• تخم های خالی شپش باقی مانده از آلودگی قبلی
• شوره های سر
• باقی مانده مو ها
• آلودگی یا ذرات
• بافت مرده مو
• حشرات ریز دیگری که ممکن است در مو ها باشند.

درمان شپش سر

خوشبختانه درمان های متعددی برای حشره وجود دارد. غالب درمان ها برای اثر بخشی باید دو بار انجام شود. درمان دوم معمولاً یک هفته یا 9 روز بعد از درمان اولیه و با هدف کشتن تخم های جدید شپش ها صورت می پذیرد.

خوشبختانه برای درمان شپش دارو هایی در داروخانه ها عرضه می شود که نیاز به تجویز دکتر نداشته و اگر درمان با توجه به دستور العمل درج شده بر روی محصول پیگیری شود، درمان موفقیت آمیز بوده و می توان از شر شپش و تخم های آن ها خلاص شد.

بعضی از درمان های رایج برای شپش شامل موارد زیر می شود:

دارو ها

 دارو های بدون تجویز یا با تجویز حاوی مواد شیمیایی می باشند که متناسب با سن کودک و  مشورت پزشک مصرف می شوند.

به طور کلی برای کاهش عوارض جانبی درمان به نکات زیر توجه کنید:

• بیش از یک دارو را به طور همزمان استفاده نکنید.
• طبق دستور پزشک عمل نموده و در مصرف دارو زیاده روی نکنید.

درمان های خانگی شپش سر

هنوز تأییدیه آزمایشگاهی مبنی بر اثر گذار بودن، درمان های خانگی اعلام نشده است.

اگر نمی خواهید از آفت کش ها استفاده کنید. از شانه برای خارج کردن آن ها از داخل مو استفاده کنید. ابتدا، روغن زیتون روی سر بمالید تا تخم حشرات به شانه بچسبد.

مو ها را از کف سر تا انتهای شانه کنید. هر 2 یا 3 روز اینکار را تکرار کنید تا هیچ علائم از حشره و تخمش بر روی سر باقی نماند.

تمیز کردن خانه بعد از درمان شپش سر

برای از بین بردن این حشره نیازی به استفاده از آفت کش ها در منزل نخواهید داشت. حشره بعد از خارج شدن از سر بیش از چند روز دوام نخواهد آورد. برای نابود کردنش بر روی وسایل و اشیاء که احتمال آلودگی شان را می دهید، کارهای زیر را انجام دهید:

• لباس ها، رو تختی و رو بالشتی فرد را با آب داغ (54 درجه سانتیگراد یا بالاتر) شسته و در زیر نور خورشید یا دمای بالا خشک کنید.
• برس، شانه، کلاه و دیگر وسایل شخصی فرد را به مدت 5 تا 10 دقیقه در آب داغ قرار داده و بشویید.
• مبل ها، فرش و کف منزل را با جارو برقی جارو زده و کیسه آن را خالی کنید.

پیشگیری از شپش سر

شیوه اصلی انتقال این حشره  از طریق تماس مو به مو اتفاق می افتد. همچنین گاهی شپش به مو های ریخته شده ممکن است چسبیده باشد.

به طور کلی برای جلوگیری از ابتلا به شپش بهتر است نکات زیر را رعایت کنید:

• در حین بازی از تماس مو های خود با مو های دیگران خودداری کنید.
• وسایل شخصی، شانه، حوله، کلاه، لباس ورزشی و روسری خود را به شخص دیگری ندهید.
• در طول دوره درمان حتماً وسایل خود را با آب داغ بشویید.
• بر روی تخت، مبل، تشک و بالشت فردی که احتمال آلودگی دارد دراز نکشید.
• به طور منظم منزل، فرش و مبل ها را جاروبرقی بکشید.

بهترین شیوه برای جلوگیری از شیوع این حشره در مدارس، آموزش کودکان و والدین آن ها در این مورد است.