ساختار و عملکرد ناخن

برای بررسی ساختار و عملکرد ناخن باید بدانید که ناخن ها به طور مداوم در حال رشد هستند اما به دلیل گردش خون ضعیف و کهولت سن سرعت رشد آن ها کند می شود. ناخن های دست با سرعت 3 میلی متر در ماه نسبت به ناخن های پا بیشتر رشد می کنند. شش ماه طول می کشد تا یک ناخن انگشت دست از ریشه به طور کامل تا لبه آن رشد کند. ناخن های پا رشد خیلی کمتری دارند و در طول هر ماه فقط یک میلی متر رشد می کنند. رشد ناخن در پا از ریشه تا نوک آن حدود 12 تا 18 ماه طول می کشد.

عملکرد ناخن

ناخن ها چندین عملکرد و نقش مهمی را در ساختار بدن انسان دارند، از جمله:

• ناخن ها، حس لامسه و لمس کردن را در انتهای عصب انگشتان دست و پا تقویت می کنند.
• ناخن ها به عنوان صفحات محافظتی از قطع شدن یا آسیب دیدن انگشتان دست و پا در طول فعالیت های روزمره جلوگیری می کنند.
• ناخن ها در انجام بسیاری از عملکرد های روز مره مانند گرفتن و یا خاراندن به انسان ها کمک می کنند و در زیبایی دست و پا اهمیت خاصی دارند.

ساختار ناخن

ساختار ناخن به شش قسمت ریشه، بستر ناخن، صفحه ناخن، اپونیشیوم، پارونیشیوم و هیپونیشیوم تقسیم می شود.  هر یک از این شش مؤلفه عملکرد خاصی دارند به نحوی که اگر هر یک از اجزاء ساختار ناخن آسیب ببینند ممکن است بر روی شکل ظاهری ناخن تاثیر بگذارد، و منجر به شکل غیرطبیعی آن شود.

ریشه ناخن (Nail root)

در صورت عدم بهداشت مناسب ریشه ناخن ها هم می تواند محل زندگی مناسبی برای میکروب ها باشد. لبه آن که به لونلا معروف است به صورت یک هلال سفید در قسمت زیر پوست در امتدات چند میلی متری انگشت ها ظاهر می شود. ریشه، بیشترین حجم ناخن و بستر ناخن را تولید می کند.

بستر ناخن (Nail bed)

به بستر ناخن، ماتریس استریل هم گفته می شود که از ریشه ناخن تا هیپونیشیوم امتداد پیدا می کند. بستر ناخن حاوی رگ های خونی، عصبی و ملانوسیت هایی است که ملانین تولید می کنند. با بزرگ شدن ریشه ناخن، ناخن در امتداد بستر ناخن رشد کرده و به اصطلاح بزرگ تر می شود. در شرایط رشد مناسب و طبیعی ناخن، بستر ناخن صاف خواهد بود، اما اگر ناخن به درستی رشد نکند، ممکن است بستر شکل غیرطبیعی داشته باشد و بر شکل ظاهری ناخن تاثیر منفی بگذارد.

صفحه ناخن (Nail plate)

صفحه ناخن همان قسمت واقعی ناخن بر روی انگشتان است که از کراتین شفاف ساخته می شود. ظاهر صورتی رنگ ناخن از رگهای خونی که در زیر صفحه ناخن قرار دارد، ناشی می شود. قسمت زیرین صفحه ناخن دارای شیارهایی است که در طول رشد می کند و به اتصال صفحه ناخن به بستر کمک می کند.

اپونیشیوم (Eponychium)

اپونیشیوم که بیشتر به عنوان کوتیکول شناخته می شود بین پوست انگشت و صفحه ناخن قرار دارد و این دو را به هم متصل می کند.

 پریونشیوم (Perionychium)

پریونشیوم پوستی است که طرفین صفحه ناخن را می پوشاند و به لبه پارونشیال معروف است.

هیپونیشیوم (Hyponychium)

هیپونیشیوم منطقه بین لبه آزاد صفحه ناخن و پوست نوک انگشت است که مانند یک سد ضد آب عمل می کند.

ناهنجاری های ناخن

به طور طبیعی ناخن های سالم، صاف به نظر می رسند و رنگ مداوم و ثابتی دارند.اما با افزایش سن، ممکن است ناخن به ناهنجاری های خاصی ابتلا شود و شکل غیرطبیعی به خودش بگیرد. ناهنجاری ها می تواند ناشی از آسیب دیدگی به انگشتان دست و پا، و یا عفونت ها و عوارض برخی از داروها مانند شیمی درمانی باشد. همچنین برخی شرایط پزشکی می تواند ظاهر ناخن ها را تغییر دهد. با این حال، شناسایی علت اصلی این تغییرات دشوار است و تغییر ظاهر ناخن به تنهایی نشان دهنده بیماری خاص نیست. اما بهتر است در صورت بروز هر یک از این علائم به پزشک مراجعه کنید:

• درد ناخن ها
• شکنندکی ناخن ها
• سوراخ شدن ناخن ها
• جداشدن ناخن از پوست
• خونریزی در اطراف ناخن
• التهاب یا قرمزی اطراف ناخن ها
• تغییرات در شکل ناخن (پیچش یا حلقه زدن)
• تغییر در ضخامت ناخن (ضخیم یا نازک شدن)
• تغییر رنگ (رگه های تیره، رگه های سفید یا تغییر رنگ ناخن)

این تغییرات ناخن می تواند در اثر شرایط مختلفی ایجاد شود.

خطوط باریک و عمودی (Beau’s lines)

فرورفتگی های روی سطوح ناخن، خطوط باریک و عمودی نامیده می شوند که می تواند نشان دهنده سوء تغذیه باشد. سایر شرایطی که باعث ایجاد خطوط باریک و عمودی می شود عبارتند از:

• ذات الریه
• کمبود روی
• دیابت کنترل نشده
• بیماری عروقی محیطی
• بیماری هایی که باعث تب بالا می شوند مانند سرخک، اوریون و تب سرخک

چماقی شدن ناخن(Clubbing)

چماقی شدن ناخن، ناخن های ضخیم شده است که در این حالت ناخن ها به دور انگشتان خمیده می شود. البته این تغییرات ممکن است در مدت زمان طولانی ایجاد شوند. چماقی زدن می تواند نتیجه کمبود اکسیژن در خون و یا عوارض بیماری های زیر باشد:

• ایدز
• بیماری های ریوی
• بیماری های کبدی
• بیماری التهابی روده
• بیماری های قلبی عروقی

کولیونشیا (Koilonychia)

کولیونشیا (قاشقی شدن)، زمانی رخ می دهد که ناخن مانند سطح بیرونی قاشق به سمت بالا و خارح برآمدگی پیدا می کند قاشق زدن می تواند ناشی از موارد زیر باشد :

• بیماری قلبی
• هموکروماتوز
• بیماری رینود
• لوپوس اریتماتوز
• کم کاری تیروئید
• نارسایی کمبود آهن

لکوونیچیا (Leukonychia)

لکه های سفید و یا خطوط سفید روی ناخن، لکوونیشیا نامیده می شوند. آن ها معمولاً نتیجه یک آسیب جزئی و در افراد سالم بی ضرر هستند. بعضی اوقات لکوونیچیا با ضعف سلامتی یا کمبودهای غذایی همراه است و می توانند نشان دهنده بیماری های عفونی، متابولیک یا سیستمیک و همچنین عوارض داروهای خاص باشند.

خطوط سفید رنگ (Mees’ lines)

خطوط سفید رنگ خطوط سفید عرضی و یکی از علائم مسمومیت با آرسنیک می باشند.

اونیکولیز (Pitting)

جداشدن صفحه ناخن از بستر آن باعث تغییررنگ و سفید شدن ناخن می شود که به اونیکولیز معروف است. عفونت، آسیب یا محصولاتی باشد که روی ناخن ها استفاده می شود، پسوریازیس و بیماری تیرویید از علل های اصلی انیکولیز هستند.

سوراخ شدن ناخن (Pitting)

سوراخ سوراخ شدن به حفره و یا چاله های کوچک، در روی ناخن اشاره دارد و در مبتلایان به پسوریازیس دیده می شود. برخی از بیماری های سیستمیک نیز می توانند منجر به سوراخ شدن ناخن ها شوند.

ناخن های تری (Terry’s nails)

تیره شدن نوک ناخن را ناخن های تری می گویند که اغلب به دلیل پیری ایجاد می شود. اما این تغییر می تواند از بیماری های مانند نارسایی احتقانی قلب، دیابت و بیماری کبدی ناشی شود.

سندرم ناخن زرد (Yellow nail syndrome)

سندرم ناخن زرد هنگامی رخ می دهد که ناخن ها ضخیم تر شده و به اندازه طبیعی رشد نمی کنند. در این حالت حتی ممکن است ناخن فاقد کوتیکول باشد و یا از بستر ناخن جدا شود. سندرم ناخن زرد می تواند نتیجه عوامل زیر باشد:

• روماتیسم مفصلی
• lymphedema، تورم دست ها
• بیماری های تنفسی مانند برونشیت مزمن یا سینوزیت
• افتادگی پلور، ایجاد مایعات بین ریه ها و حفره قفسه سینه

ناهنجاری و مشکلات ناخن پا

ناخن های پا، صفحات ضخیم شده از لایه بالایی پوست پا هستند که از پروتئین سفت به نام کراتین ساخته شده اند. ناخن های پا، از ناحیه ای در زیر پوست معروف به ماتریس خارج می شود و به رگ خونی و بستر ناخن وصل می شوند.

ناخن های پا در معرض فشار زیادی مانند فشار کفش و یا حضور مداوم باکتری ها و قارچ ها قرار دارند. با توجه به این شرایط، سه مشکل اصلی برای ناخن های پا وجود دارد که عبارتند از:

قارچ پا (Toenail Fungus)

قارچ ناخن پا یا انیکومایکوزیس، عفونت تدریجی ناخن پا و پوست زیر آن است.

علل قارچ ناخن پا

به طور کلی، عفونت های قارچی ناخن پا از قارچ های بوجود آورنده پای ورزشکار ایجاد می شود. در حقیقت، افرادی که مستعد ابتلا به پای ورزشکار هستند نیز درمعرض خطر ابتلا به عفونتهای قارچی ناخن قرار دارند.

قارچ ناخن پا می تواند هر کسی را تحت تأثیر قرار دهد اما با افزایش سن شیوع بیشتری پیدا می کند. افراد مبتلا به بیماری های خاص مانند دیابت و شرایطی که بر گردش خون اندام تأثیر می گذارد، بیشتر در معرض عفونت های قارچی ناخن ها هستند .

عوامل خطر دیگر ابتلا به این بیماری، عبارتند از:

• آسیب دیدگی ناخن
• هایپرهیدروز یا عرق بیش از حد پا
• عفونت های مکرر پوستی قارچی
• پوشیدن کفش های نامناسب و مرطوب

علائم قارچ ناخن پا

عفونت های قارچی معمولاً در زیر ناخن اتفاق میفتد و از انتهای ناخن شروع می شود. شایع ترین تغییراتی که در مورد عفونت های قارچی ناخن پا رخ می دهند، عبارتند از:

• ضخیم شدن ناخن
• افزایش خطوط سفید در زیر ناخن
• شکنندگی و خرد شدن ناخن ها
• تغییر رنگ در زیر ناخن، معمولاً قهوه ای، سفید یا زرد

درمان قارچ ناخن پا

درمان این بیماری احتمالا در مطب پزشک انجام می گیرد و شامل جدا کردن (دبریدمان) بخش عفونی شدن ناخن است. پزشک ممکن است داروهای ضد قارچ خوراکی و یا داروهای موضعی را تجویز کند. با این وجود، داروهای ضد قارچ خوراکی به دلیل عوارض جانبی و هزینه زیاد برای همه افراد گزینه مناسبی نیست.

همچنین، تعدادی از داروهای موضعی بدون نسخه برای قارچ ناخن پا وجود دارد. اما از آنجایی که قارچ در اعماق ناخن و زیر آن قرار می گیرد، این داروها زیاد موثر نیستد. در حال حاضر لیزر درمانی برای از بین بردن قارچ ناخن از سوی سازمان غذا و دارو مورد تایید قرار گرفته است.

فرورفتن ناخن پا (Ingrown Toenail)

ناخن فرورفته وقتی رخ می دهد که لبه ناخن پا ( معمولاً در انگشت بزرگ ) به سمت پوست در اطراف آن رشد می کند که به آن ناخن اضافی هم گفته می شود.

علل ناخن فرورفته

عواملی که خطر ابتلا به این بیماری را افزایش می دهند، عبارتند از:

•  افزایش سن
• ترومای ناخن
• سابقه خانوادگی
• عفونت های قارچی
• شکل غیر طبیعی پا
• کفش یا جوراب نامناسب
• کوتاه کردن بیش از حد ناخن های پا
• مشکلات بهداشتی مانند گردش خون ضعیف پا یا بیماری ریه

علائم ناخن فرورفته

ناخن فرورفته درشت و ملتهب باعث ایجاد درد در کنار پنجه پا می شود. این بیماری همچنین ممکن است با علائمی مانند قرمزی، التهاب، درد، گرما و یا چرک همراه باشد.

درمان ناخن پا فرورفته

درمان ناخن ناخوشایند می تواند در خانه انجام شود. اولین قدم برای مراقبت در خانه، خیساندن پای خود در محلول نمک Epsom با آب معمولی است. سپس، طرف ناخن خود را به آرامی ماساژ دهید تا التهاب کاهش یابد. تا برطرف شدن این مشکل سعی از کفش های باز مانند صندل استفاده کنید. در صورت بروز عفونت، پزشک می تواند آنتی بیوتیک را تجویز کند.

تروما ناخن پا

تروما ناخن پا می تواند مزمن و یا در اثر آسیب حاد ایجاد شود.

علل تروما ناخن پا

آسیب دیدگی ناخن پا ممکن است از مالیدن مکرر در کفش هنگام راه رفتن یا دویدن اتفاق بیفتد و یا در نتیجه صدمات ناگهانی مانند سوزاندن انگشتان پا یا برخورد یک جسم روی آن ایجاد شود.

علائم تروما ناخن پا

آسیب دیدگی به مرکز ناخن یا ماتریس می تواند منجر به تعدادی از تغییرات احتمالی ناخن پا مانند خون مردگی و کبودی، ضخیم شدن ناخن پا یا از بین رفتن آن و حتی عفونت باکتریایی یا قارچی شود. ترومای حاد همچنین ممکن است منجر به شکستگی استخوان در زیر ناخن شود. بنابراین بهتر است هرگونه تغییر ناخن پا توسط یک متخصص بررسی شود. در برخی موارد، تغییر سیاه یا قهوه ای رنگ ناخن پا ممکن است علائم سرطان پوست باشد، البته این موارد به ندرت دیده می شود.

پس از آسیب دیدن مرکز رشد ناخن (ماتریس ناخن)، معمولاً ناخن ضخیم یا ضعیف شده و رشد کمتری خواهد داشت.

 محافظت از ناخن

شما می توانید با مراقبت و محافظت ناخن های خود، خطر ابتلا به بسیاری از ناهنجاری های ناخن را کاهش دهید و علاوه بر آن، برای سالم نگه داشتن ناخن هایتان، می توانید راهکارهای زیر را در نظر بگیرید:

• ناخن های خود را نجویید و نخورید.
• ناخن های خود را خشک و تمیز نگه دارید.
• با استفاده از سوهان، لبه های ناخن خود را گرد کنید.
• از لوسیون مرطوب نگه داشتن بستر ناخن استفاده کنید.
• مراقب عادت های بد کودکان خود مانند جویدن ناخن و یا مکیدن انگشت باشید.
• همیشه ناخن های خود را کوتاه نگه دارید و برای کوتاه کردن آن ها از ناخنگیر استفاده کنید.
• بعد از استحمام، وقتی ناخن ها هنوز نرم هستند، آن ها را کوتاه کنید تا از شکستگی جلوگیری شود.