زونا

زونا یا هرپس زوستر (Herpes zoster) بیماری است که با ضایعات پوستی تاولی و دردناک شروع شده  و فقط یک سمت از بدن را درگیر می کند. این عارضه پوستی بیشتر بر روی بالاتنه یا صورت فرد به وجود می آید. در پزشکی به این بیماری علاوه بر زونا، هرپس زوستر یا زوستر هم گفته می شود. معمولاً ابتدا با سوزش، خارش و گز گز ناحیه خاصی از بدن شروع شده و بعد از چند روز در محل خارش و سوزش ضایعات تاول گونه نواری تشکیل خواهد شد که فقط نیمی از بدن را درگیر می کند. ابتدا ضایعات پوستی لکه های قرمز رنگی هستند که رفته رفته تبدیل به تاول شده و ظاهری شبیه آبله مرغان پیدا می کنند.

تاول ها به مرور زمان ترکیده و به آرامی شروع به تخلیه و از بین رفتن می کنند.

شیوع زونا

سالیانه حدوداً 1 میلیون نفر در آمریکا به این بیماری دچار می شوند.از هر 3 نفر حداقل 1 نفر تا پایان عمر خود دچار عارضه پوستی زونا می شود. این بیماری بیشتر در سالمند و دارای سیستم ایمنی ضعیف به وجود آمده و بعد از درمان بازهم امکان برگشت آن وجود دارد.

علت زونا

زونا در نتیجه فعال شدن مجدد ویروس واریسلا زوستر (VZV) یا همان ویروس آبله مرغان به وجود می آید. ویروس واریسلا-زوستر متعلق به خانواده Herpesviridae بوده و اغلب افرادی که قبلاً به آبله مرغان دچار شده باشند ممکن است به زونا مبتلا شوند. البته بعضی از افرادی که هیچ گاه در طول عمرشان دچار آبله مرغان نشده اند هم در معرض این بیماری بوده و ممکن است در سنین بالا توسط ویروس آلوده شده و بعد از آن زونا به سراغ آن ها بیاید.

چرخه بروز زونا بدین صورت است که کودک یا فرد بالغ ابتلا در معرض ویروس VZV قرار گرفته و دچار آبله مرغان می شود. بعد از گذشت دوره آبله مرغان و درمان آن، این ویروس از بدن خارج نشده و به شکلی خاموش در سیستم عصبی و سلول های عصبی در نزدیک نخاع به زندگی خود ادامه می دهد.

تا زمانی که این ویروس غیر فعال باشد، فرد هیچ علائمی نخواهد داشت. اما چند سال بعد از بهبود آبله مرغان، ویروس وریسلا زوستر ممکن است دوباره به علتی نامعلوم فعال شده و به سمت فیبرهای عصبی رفته و باعث بروز زونا شود. در نتیجه محل بروز ضایعات زونا، نشان دهنده عصب های درگیر شده خواهد بود.

البته ویروس هرپس زوستر را با بیماری هرپس سیمپلکس که باعث بروز سرما خوردگی، تاول یا هرپس تناسلی می شوند اشتباه نگیرید، این دو ویروس کاملاً با هم متفاوت هستند.

عوامل خطر زونا

زونا اغلب در افرادی به وجود می آید که قبلاً به ویروس واریسلا زوستر مبتلا شده باشند.

عوامل خطر برای ابتلا به این ضایعه پوستی شامل موارد زیر می شود:

افزایش سن

هر چند که زونا ممکن است در کودکان هم اتفاق بیفتد با این حال این بیماری بیشتر در بزرگسالان شایع بوده و احتمال بروز آن با افزایش سن بیشتر خواهد شد. زیرا با بالا رفتن سن، سیستم ایمنی بدن فرد نیز ضعیف تر شده و طبق آمار 50% افراد مبتلا به زونا، دارای سن بالای 60 سال هستند.

سیستم ایمنی ضعیف

افرادی که دارای اختلال و نقص سیستم ایمنی هستند بیش از دیگر افراد در معرض ابتلا به بیماری زونا قرار دارند. به عنوان مثال افراد مبتلا به سرطان و اچ آی وی یا افرادی که داروهای خاصی مثل استروئید ها، سرکوب کننده های سیستم ایمنی مصرف کرده و یا به تازگی عمل پیوند داشته اند بیش از دیگران در معرض ابتلا به این بیماری قرار دارند. ناگفته نماند که افراد مبتلا به بیماری های خود ایمنی مثل آرتروز روماتوئید، لوپوس اریتماتوز سیستمیک، بیماری کرون و کولیت اولسراتیو بیش از دیگران در معرض بروز زونا قرار دارند. عوامل استرس زا یکی دیگر از عوامل بروز زونا بوده و احتمالاً به خاطر تأثیر استرس بر روی سیستم ایمنی، ویروس زونا مجدداً فعال شده و فرد دچار بیماری زونا می شود.

علائم زونا

علائم و نشانه های بروز بیماری زونا در فرد معمولاً یک نیمه از بدن فرد را درگیر می کند.

این علائم ممکن است شامل موارد زیر شود:

• خارش پوستی
• تاول های پر از آب
• ضایعه پوستی قرمز رنگ
• حساسیت به لمس در محل عارضه
• احساس درد، سوزش، بی حسی یا گز گز

سایر علائم بیماری زونا عبارتند از:

• تب
• سردرد
• بدن درد
• حساسیت نسبت به نور

درد در بدن معمولاً اولین نشانه ای است که به سراغ فرد می آید. این درد ممکن است در بعضی از افراد بسیار شدید و آزار دهنده باشد که میزان شدت آن بستگی به محل زونا داشته و ممکن است به خاطر علائم مشابه با مشکلات قلبی، تنفسی یا کلیوی اشتباه گرفته شود.

در بعضی از موارد فرد مبتلا به زونا فقط دچار درد شده و ممکن است هیچ ضایعه ای بر روی پوست بدنش ظاهر نشود.

در شایع ترین حالت، ضایعات به صورت تاول های نواری شکل بروز پیدا کرده و یک نیمه از بالا تنه یا صورت فرد را درگیر می کند. گاهی اوقات ممکن است ضایعات تاولی در اطراف چشم ها، یک سمت گردن یا صورت فرد به وجود بیاید.

واگیردار بودن بیماری زونا

شخصی که به بیماری زونا دچار شده باشد می تواند این ویروس را به هر کسی که در برابر آبله مرغان مقاوم نباشد انتقال دهد. این انتقال معمولاً از طریق تماس مستقیم فرد با زخم ها و تاول های زونا اتفاق افتاده و فرد بعد از انتقال این ویروس به جای زونا به آبله مرغان دچار خواهد شد. به خاطر داشته باشید که ابتلا به آبله مرغان ممکن است برای بعضی از افراد خطرناک و حتی کشنده باشد در نتیجه باید از تماس فیزیکی تاول های زونا با کودکان یا افرادی که تاکنون به آبله مرغان مبتلا نشده اند، بپرهیزید. این انتقال پوستی ممکن است جان افرادی که سیستم ایمنی ضعیفی داشته یا باردار بوده را تهدید کند.

البته امکان انتقال از طریق سرفه و عطسه وجود نداشته و فقط از طریق تماس مستقیم فرد سالم با تاول ها این اتفاق می افتد. در نتیجه ویروس زونا تا زمان بهبود تاول ها واگیر دار بوده و بهتر است فرد از تماس افراد سالم با تاول های خود جلوگیری کند.

عوارض زونا

بیماری زونا ممکن است عوارضی با خود به همراه داشته باشد که عبارتند از:

• Postherpetic neuralgia

در بعضی از افراد درد ناشی از ابتلا به زونا بعد از بهبود تاول ها بهتر نشده و تا مدت ها به قوت خود باقی خواهد ماند. این مشکل را با نام postherpetic neuralgia یا درد بعد درمان شناخته شده و در نتیجه آسیب فیبرهای عصبی و ارسال بیش از حد پیام های درد از پوست به مغز اتفاق می افتد.

• مشکلات بینایی

بروز بیماری زونا در اطراف چشم (زونا چشمی) می تواند باعث عفونت های چشمی دردناک شده و در نتیجه قدرت بینایی فرد را تحت تأثیر قرار دهد.

• مشکلات عصبی

با توجه به اینکه کدام عصب ها تحت تأثیر قرار گرفته باشند، زونا می تواند باعث بروز التهابات مغزی (encephalitis)، فلج صورت یا مشکلات تعادلی و شنوایی در فرد شود.

• عفونت های پوستی

در صورتی که روند درمانی تاول ها به درستی صورت نگیرد، ممکن است پوست فرد دچار عفونت های باکتریایی شود.

پیشگیری  زونا

برای پیشگیری از بروز زونا می توان از واکسن های آبله مرغان (واریسلا) و واکسن زونا (واریسلا- زوستر) استفاده نمود.

واکسن آبله مرغان

واکسن واریسلا (واریواکس) یکی از واکسن های رایجی است که برای پیشگیری و محافظت کودک در برابر آبله مرغان تزریق می شود. همچنین استفاده از این واکسن برای بزرگسالانی که هرگز دچار آبله مرغان نشده اند نیز توصیه می شود.

هیچ تضمینی بر عدم ابتلای فرد بعد از استفاده از این واکسن وجود ندارد با این حال تزریق آن می تواند احتمال ابتلا، عوارض جانبی و شدت بیماری در فرد را کاهش دهد.

واکسن زونا

افرادی که به دنبال دریافت واکسن زونا هستند، دو گزینه پیش رو خواهند داشت:

واکسن زوستاواکس در سال 2006 توسط سازمان جهانی غذا و دارو (FDA) مورد تأیید قرار گرفته و نشان می دهد تزریق این واکسن تا 5 سال فرد را در برابر ابتلا به زونا ایمن خواهد کرد.

واکسن شینگریکس در سال 2017 توسط سازمان جهانی غذا و دارو تأیید و به عنوان واکسن جایگزین زوستاواکس معرفی گردید. مطالعات نشان می دهد که واکسن جدید می تواند بیش از 5 سال از فرد در برابر زونا محافظت کند. استفاده از واکسن شینگریکس برای افراد بالای 50 سال یا بیشتر و افرادی که قبلاً از زوستاواکس استفاده کرده بودند، مشکلی به وجود نخواهد آورد.

عوارض جانبی شایع واکسن زونا شامل قرمزی، درد، التهاب و خارش در محل تزریق و سردرد می شود. به خاطر داشته باشید که این واکسن هیچ ارتباطی با درمان نداشته و فقط جنبه پیشگیری خواهد داشت. بهتر است در مورد تزریق واکسن زونا حتماً با پزشک مشورت کرده و با توجه به شرایط خود بهترین گزینه را انتخاب کنید.

تشخیص زونا

غالباً تشخیص زونا بر اساس ظاهر متمایز و مشخصات ظاهری ضایعات پوستی به وجود آمده صورت می گیرد. ضایعه پوستی تاولی شکل که با احساس درد همراه باشد، نشانه ای از ابتلای فرد به بیماری زونا خواهد بود. معمولاً برای تشخیص نیازی به انجام آزمایش ها یا تست خون نیست. اما تشخیص بیماری زونا قبل از بروز ضایعات پوستی کار سخت و چالش بر انگیزی است.

در صورت مشخص نبودن علت اصلی بروز ضایعات و تشخیص ناموفق، آزمایشات می تواند تأیید کننده این بیماری باشد. برای این کار می توان از آزمایش خون (تشخیص وجود آنتی بادی های مربوط به ویروس واریسلا زوستر در خون) یا نمونه برداری از ضایعات پوستی استفاده کرد.

درمان زونا

پزشکان متخصص درمان زونا

تشخیص و درمان زونا را می توان به پزشکان عمومی (پزشکان اطفال، داخلی) واگذار کرد. اما در مواردی که فرد دچار عوارض جانبی ناشی از بیماری زونا شده باشد، ممکن است نیاز به مراجعه به چشم پزشکی، عصب شناسی یا متخصص بیماری های عفونی و متخصص بیماری های پوستی باشد. مبتلایان به بیماری postherapetic neuralgia نیز باید به متخصص درد شناسی مراجعه کنند.

درمان دارویی

هدف از درمان زونا محو کردن اثر ویروس، کنترل و مدیریت درد به وجود آمده می باشد.

درمان های دارویی متعددی برای بهبود زونا وجود دارد که برای انتخاب بهترین آن باید با توجه به وضعیت و شرایط بیمار تصمیم گیری شود.

طیف وسیعی از افراد مبتلا به زونا در منزل درمان شده و نیاز به بستری شدن نیست. اما در بعضی از موارد که فرد دچار اختلال یا نقص سیستم ایمنی بوده و علائم بیماری زونا شدید است. فرد باید برای روند درمان به بیمارستان مراجعه کند.

داروهای ضد ویروسی برای مقابله با ویروس واریسلا روستر مورد استفاده قرار می گیرند. این داروها به کوتاه تر شدن دوره بیماری، کاهش وخامت و سرعت بخشی به بهبود جای زخم و تاول ها کمک خواهد نمود. همچنین استفاده از این داروها ممکن است جلوی بروز عوارض جانبی بیماری زونا را گرفته و از فرد در برابر چنین عوارضی حفاظت کند.

اثر درمانی داروهای ضد ویروسی معمولاً زمانی بیشتر است که فرد تا نهایتاً 72 ساعت بعد از بروز ضایعات پوستی شروع به درمان دارویی کند. در نتیجه شروع سریع درمان دارویی در بیماری زونا اهمیت زیادی خواهد داشت.

برای کنترل و مدیریت درد ناشی از بیماری زونا نیز می توان از مسکن های بدون نیاز به نسخه مثل استامینوفن یا داروهای ضد التهابی مثل ایبوپروفن استفاده کرد. اما در افرادی که شدت درد در آن ها بسیار زیاد است باید برای تجویز مسکن های قوی تر با پزشک مشورت کنند.

برای کاهش خارش موضعی نیز می توان از آنتی هیستامین های بدون نیاز به نسخه استفاده نمود.

درمان زونا در نزدیک چشم و گوش کمی متفاوت بوده و می توان از داروهای کورتیکو استروئیدی برای درمان این ضایعات استفاده کرد.

مدت زمان بهبودی زونا

مدت زمان بهبود بیماری زونا دقیقاً مشخص نبوده و ممکن است در هر فردی متفاوت باشد. اما به طور کلی روند درمان و از بین رفتن تاول ها به طور میانگین 2 تا 4 هفته به طول خواهد انجامید.

در بعضی از موارد ممکن است درمان طولانی تر شده و از 1 ماه هم فراتر رود.

سبک زندگی و درمان خانگی زونا

می توان برای کاهش علائم و مراقبت از ضایعات پوستی از درمان های خانگی استفاده کرد.

• لوسیون کالامین موضعی برای کاهش خارش پوستی مؤثر بوده و می توان در کنار آن از کمپرس یخ برای کاهش درد و خارش نیز استفاده کرد.
• بهتر است در طول دوره درمان بهداشت فردی را رعایت کرده و از دست کاری یا خاراندن ضایعات بپرهیزید.
• در طول این مدت لباس های گشاد و تمیز بپوشید تا از بروز عفونت های باکتریایی پوستی جلوگیری کرده و احتمال بروز عوارض جانبی زونا را تا حد قابل توجهی کاهش دهید.
• برای پیشگیری از انتقال بیماری زونا، از تماس مستقیم افراد دیگر با ضایعات پوستی تان جلوگیری کنید.
• دوش آب سرد یا استفاده از کمپرس سرد به کاهش خارش و درد تاول ها کمک زیادی خواهد کرد.
• بهتر است در صورت امکان، میزان استرس روزمره خود را کاهش داده و کارهای خود را با آرامش بیشتری دنبال کنید.

آمادگی برای ملاقات با پزشک

بهتر است لیستی از موارد زیر تهیه کرده و همراه خود داشته باشید:

• توصیف کامل علائم و همراه با جزئیات از علائم
• اطلاعاتی درباره مشکلات و بیماری های خودتان در گذشته و حال
• اطلاعاتی درباره مشکلات و بیماری های والدین یا خواهر و برادران
• اطلاعات مربوط به داروها، ویتامین ها و مکمل های مصرفی

برخی از سوالاتی که می توانید از پزشک بپرسید، عبارتند از:

• علت اصلی بروز علائمم چیست؟
• تا چه مدت این علائم باقی خواهد ماند؟
• چه چیزی باعث شده تا دچار زونا شوم؟
• چقدر زمان لازم است تا حالم بهتر شود؟
• چه شیوه درمانی ای را پیشنهاد می کنید؟
• اگر علائم بهتر نشده و عود کرد، چه کاری باید انجام دهم؟
• ممکن است بعد از بهبود دوباره علائم به حالت اول خود بازگردد؟

سوالات پزسک از بیمار

احتمالاً پزشک در هنگام معاینه سؤالات زیر را از شما خواهد پرسید:

• از چه زمانی علائم شروع شد؟
• آیا هیچ وقت به آبله مرغان مبتلا شده اید؟
• آیا چیزی باعث بهتر یا بدتر شدن علائمتان می شود؟

سخن آخر

• بیماری پوستی زونا یک نوع بیماری پوستی دردناک است.
• زونا در نتیجه فعال شدن مجدد ویروس واریسلا زوستر یا همان ویروس آبله مرغان به وجود می آید.
• احتمال بروز زونا در افراد سالخورده و دارای سیستم ایمنی ضعیف بسیار بیشتر از دیگر افراد است.

علائم و نشانه های کلی ابتلا به زونا شامل موارد زیر می شود:

• سردرد
• تب و لرز
• بدن درد
• حالت تهوع و استفراغ
• درد شدید در یک طرف بدن
• مور مور شدن، خارش، سوزش یا گز گز
• بروز ضایعات قرمز تاولی به خصوص بر روی بالاتنه یا صورت

پزشک غالباً تشخیص بیماری زونا را با توجه به ظاهر ضایعه پوستی انجام می دهد. بیماری زونا را می توان با داروهای ضد ویروس و مسکن ها درمان کرد. زونا معمولاً هیچ عوارض خاصی به دنبال نخواهد داشت اما با این حال ممکن است فرد دچار عوارض جانبی شود. شایع ترین عارضه جانبی، postherpetic neuralgia یا همان درد عصبی پایدار بعد از ناپدید شدن ضایعات پوستی است.

منابع:

https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/shingles/diagnosis-treatment/drc-20353060

https://www.medicinenet.com/shingles_herpes_zoster/article.htm

[advisers limit=5 skill=”28 21″]