بیماری دست و پا و دهان نتیجه یک عفونت ویروسی به وجود آمده است. بیشتر کودکان را درگیر می کند. علائم و نشانه ها شامل ضایعات پوستی بر روی پاها، دست ها و تاول های دردناک اطراف بینی و دهان است. موارد جدی بیماری دست، پا و دهان (HFMD) ممکن است نیاز به مراقبت پزشکی داشته باشد. معمولاً این بیماری بدون مداخله و نیاز به درمان خاصی بهبود می یابد. این بیماری بسیار شبیه بیماری پا و دهان بوده و ممکن است با آن اشتباه گرفته شود. بیماری که بیشتر دام و چارپایان را درگیر کرده و روی انسان تأثیری نخواهد داشت.
شیوع بیماری دست و پا و دهان
این بیماری که به اختصار به آن HFMD نیز گفته می شود. بیشتر در کودکان زیر 10 سال دیده شده و آن ها را درگیر می کند. با این حال این بیماری ممکن است برای کودکان بزرگتر از 10 سال و افراد بالغ نیز اتفاق افتاده و آن ها را نیز مبتلا کند. این بیماری به طور معمول در آسیا شایع تر بوده و افراد این قاره را بیش از دیگر قاره ها درگیر می کند. بیماری در ایالات متحده نسبتاً نادر بوده و در حال حاضر هیچ واکسنی برای پیشگیری از این بیماری وجود ندارد.
بیماری دست و پا و دهان نوعی عفونت ویروسی خفیف و به شدت مسری است که در کودکان خردسال شایع تر از بزرگسالان است. این بیماری معمولاً خود را با زخم های دهان و بثورات دست و پا نشان می دهد. بیماری دست و پا و دهان بیشتر در اثر انتشار ویروس Coxsackievirus ایجاد می شود. این ویروس ها می توانند از طریق تماس مستقیم با دست های شسته نشده یا سطوح آلوده به مدفوع از شخصی به شخص دیگر منتقل شده و افراد سالم را آلوده کنند. همچنین بیماری دست، پا و دهان می تواند از طریق تماس با بزاق، مدفوع یا ترشحات تنفسی فرد آلوده به فرد دیگری منتقل شود.
علت بیماری دست و پا و دهان
شایع ترین علت بروز آن عفونت با ویروس Coxsackievirus A16 است. ویروس Coxsackievirus یکی از اعضای گروهی از ویروس ها به نام nonpolio enteroviruses است. البته همیشه علت ابتلا به این بیماری ویروس Coxsackievirus نبوده و گاهی اوقات دیگر انواع entrovirus ها علت ابتلا به بیماری دست، پا و دهان هستند. خورد و خوراک و بلعیدن اصلی ترین راه ورود ویروس coxsackievirus به بدن و بروز بیماری است. همچنین این بیماری می تواند از طریق تماس شخص با فرد آلوده گسترش یافته و افراد سالم را مبتلا کند:
- مدفوع
- بزاق دهان
- مایع تخلیه شده از تاول ها
- ترشحات بینی یا ترشحات گلو
- قطرات آبی که پس از سرفه یا عطسه در هوا پخش می شوند.
شرایط نگهداری از کودک
همانطور که پیش از این نیز گفته شد، بیماری دست و پا و دهان بیشتر در کودکان شایع است. زیرا شرایط نگهداری کودکان به صورتی است که باید دائماً پوشکشان عوض شده و به آن ها آموزش داد تا چگونه از دستشویی استفاده کنند. البته این کار به خودی خود باعث ابتلا به این بیماری نبوده و از آن جایی که کودکان عادت به خوردن دست ها و مکیدن انگشتان خود دارند، این ویروس به راحتی وارد سیستم تنفسی فرد شده و در نتیجه کودک مبتلا به بیماری دست، پا و دهان خواهد شد.
اگرچه که فرزند شما در طول هفته اول بروز بیماری دست، پا و دهان به شدت ناقل بیماری بوده و می تواند کودکان دیگر را مبتلا کند. اما زمان انتقال ویروس به همین یک هفته ختم نشده و کودک ناقل می تواند هفته ها پس از از بین رفتن علائم و نشانه ها بازهم آن را به دیگران منتقل کند. این بدان معناست که کودک تا درمان کامل می تواند همانند منبع انتشار ویروس فعال عمل کرده و از طریق تماس دیگران را به این بیماری مبتلا کند.
برخی از افراد مبتلا، به ویژه بزرگسالان، می توانند بدون نشان دادن علائم یا نشانه های بیماری آن را به دیگران منتقل کرده و ناقل بیماری باشند. شیوع این بیماری در ایالات متحده آمریکا و دیگر مناطق با آب و هوای معتدل در فصل تابستان و پاییز بیشتر از دیگر فصول سال است. اما در آب و هوای گرمسیری شیوع آن محدود به ماه یا فصل خاصی نبوده و در تمام سال افراد جدیدی به این بیماری مبتلا می شوند.
عوامل خطر بیماری دست و پا و دهان
بیماری دست و پا و دهان بیشتر کودکان زیر سن 10 سال را درگیر کرده و سراغ کودکان زیر 5 سال می رود. كودكان در مراكز مراقبت از كودك و مهد کودک ها بیشتر در معرض ابتلا به بیماری دست، پا و دهان قرار خواهند داشت زیرا این بیماری در هفته ابتدایی به شدت واگیری بوده و می تواند از طریق تماس با فرد آلوده دیگر کودکان را مبتلا کند. کودکان با افزایش سن خود در برابر این ویروس آنتی بادی تولید می کنند که آن ها را در برابر ابتلا به این بیماری مصون نگه می دارد. البته با وجود این آنتی بادی ها بازهم ممکن است بزرگسالان و افراد بالغ به این بیماری دچار شوند.
علائم بیماری دست و پا و دهان
بیماری دست و پا و دهان ممکن است باعث بروز همه علائم و نشانه های زیر یا فقط برخی از آن ها شود.
این علائم و نشانه ها معمولاً شامل موارد زیر می شوند:
- تب
- گلو درد
- از دست دادن اشتها
- احساس ناخوشایند (ضعف)
- احساس بی قراری در نوزادان و کودکان نوپا
- بروز ضایعات دردناک، قرمز رنگ و تاول بر روی زبان ، لثه ها و داخل گونه ها
- ضایعات قرمز رنگ، بدون خارش. اما گاهی همراه با تاول، روی کف دست، کف پا و گاهی باسن
دوره معمول بروز عفونت اولیه تا شروع علائم و نشانه ها(دوره نهفتگی بیماری) سه تا شش روز است. غالباً تب اولین نشانه بروز بیماری دست و پا و دهان بوده و به دنبال آن فرد احساس گلودرد داشته و گاهاً با کاهش اشتها و ضعف همراه خواهد بود. یک یا دو روز پس از شروع تب، ممکن است زخم های دردناکی در قسمت جلوی دهان یا گلو ایجاد شود. طی 1 یا 2 روز بعد ممکن است فرد شاهد بروز ضایعات روی دست ها و پاها یا باسن خود باشد.
زخم هایی که در قسمت پشتی دهان و گلو ایجاد می شوند، ممکن است نشان دهنده ابتلای کودک به یک بیماری ویروسی مرتبط با نام هرپانژین باشد. از دیگر خصوصیات بارز هرپانژین می توان به تب شدید ناگهانی و در برخی موارد تشنج اشاره کرد. در موارد بسیار نادر نیز ممکن است باعث بروز زخم هایی روی دست، پا یا سایر قسمت های بدن فرد مبتلا شود.
تفاوت با بیماری پا و دهان
بیماری دست و پا و دهان ارتباطی با بیماری پا و دهان (که گاهی به آن بیماری حلق و دهان نیز گفته می شود. که یک بیماری عفونی ویروسی مربوط به حیوانات مزرعه است، نداشته و این بیماری نمی تواند انسان را مبتلا کند. از طرف دیگر بیماری دست، پا و دهان از انسان قابل انتقال به حیوانات نبوده و مختص انسان است.
زمان مراجعه به پزشک
بیماری دست و پا و دهان معمولاً یک بیماری خفیف و جزئی است. تنها در طی چند روز فرد مبتلا شاهد بروز تب و علائم نسبتاً خفیف بیماری خواهد بود. اگر به خاطر زخم های دهان یا گلو درد کودک تان نمی توانست مایعات بنوشد. حتماً به پزشک مراجعه کنید. چنانچه بعد از چند روز علائم کودکتان بهبود نیافت و شدت گرفت. حتماً به پزشک مراجعه کنید.
عوارض بیماری دست و پا و دهان
شایع ترین عارضه ناشی از بیماری دست، پا و دهان کم آبی بدن است. این بیماری می تواند باعث ایجاد زخم در دهان و گلو شده و بلع را برای فرد مبتلا دردناک و مشکل سازد. در طول دوره بیماری مراقب کودک خود باشید. تا مطمئن شوید که کودکتان در طول بیماری غالباً مایعات مصرف می کند. اگر کم آبی بدن کودک شدید بود باید حتماً در روند بهبودی کودک مداخله کرده و با تزریق مایعات داخل وریدی، مشکل کم آبی بدن کودک را برطرف کرد.
بیماری دست و پا و دهان معمولاً یک بیماری جزئی است که تنها باعث بروز تب و علائم و نشانه های خفیف بیماری می شود. البته یک نوع نادر و گاه جدی از ویروس coxsackievirus وجود دارد که ممکن است مغز را درگیر کرده و عوارض دیگری به وجود بیاورد:
مننژیت ویروسی، یک عفونت نادر است که باعث التهاب غشاها (مننژها) و مایع مغزی نخاعی اطراف مغز و نخاع فرد مبتلا می شود.
آنسفالیت، این بیماری بسیار شدید و خطرناک بوده و معمولاً به واسطه ویروس فرد دچار التهابات مغزی خواهد شد. البته بیماری آنسفالیت یک بیماری نادر است.
پیشگیری بیماری دست و پا و دهان
اقدامات و مراقبت های به خصوصی می تواند به کاهش خطر ابتلا به عفونت با بیماری دست و پا و دهان کمک نموده و از بروز آن تا حد زیادی جلوگیری کند:
دستها را با دقت بشویید.
حتماً در طول روز چندین بار دست ها را به خوبی بشویید. خصوصاً بعد از استفاده از توالت یا تعویض پوشک و قبل از تهیه غذا و غذا خوردن، حتماً یکبار دستهای خود را شسته و سپس این کارها را انجام دهید. هنگامی که صابون یا آب بهداشتی در دسترس نیست از دستمال یا ژل های ضد عفونی کننده حاوی الکل برای کشتن میکروب ها استفاده کنید.
محیط را ضد عفونی کنید.
مناطق پر رفت و آمد را ابتدا با آب و صابون به خوبی تمیز کرده و سپس با محلول رقیق آب و کلر محیط را ضد عفونی کنید. مراکز مراقبت از کودک باید یک برنامه دقیق و اصولی برای تمیز کردن و ضد عفونی کردن محوطه بازی و وسایل مشترک بین کودکان مانند اسباب بازی ها ردشاته باشند، زیرا ویروس می تواند روزها روی این اشیاء و اسباب بازی ها زندگی کرده و سپس وارد بدن کودکان شوند. اگر کودک خردسال دارید، حتماً به طور منظم اسباب بازی ها، پستانک و شیشه کودک را شسته و با آب و نمک ضد عفونی کنید.
بهداشت و نظافت را به کودک خود آموزش دهید.
به فرزندان خود نشان دهید که چگونه بهداشت خود را رعایت کرده و چگونه خود را تمیز نگه دارند. برای آنها توضیح دهید که چرا بهتر است انگشتان دست، دست یا اشیاء و اسباب بازی های دیگر را در داخل دهان خود قرار ندهند.
افراد مبتلا به بیماری دست، پا و دهان را جدا کنید.
از آنجا که بیماری بسیار مسری است. بهتر است افراد مبتلا به این بیماری که علائم و نشانه های فعال دارند را محدود کنید. کودکان مبتلا به بیماری دست و پا و دهان را از مراکز مراقبت کودک یا مدرسه و مهد کودک ها دور نگه داشته و تا زمانی که تب کودک برطرف شده و زخم های داخل دهان بهبود نیافته از فرستادن او به مهدکودک بپرهیزید. اگر خودتان مبتلا به این بیماری شدید. باید تا زمان بهبود در منزل بمانید.
تشخیص بیماری دست و پا و دهان
پزشک با ارزیابی موارد زیر می تواند این بیماری را از سایر انواع عفونت های ویروسی تشخیص دهد:
- سن فرد مبتلا
- الگوی بروز علائم و نشانه ها
- ویژگی های ظاهری ضایعات یا زخم ها
پزشک شما ممکن است نمونه ای از مخاط گلو یا مدفوع فرد مشکوک تهیه کند. برای آزمایشات بیشتر به آزمایشگاه بفرستد. تا نوع ویروسی که باعث بروز این بیماری شده، مشخص شود.
درمان بیماری دست و پا و دهان
هیچ درمانی خاص برای بیماری وجود ندارد. تنها می توان با انجام اقدامات مراقبتی و بهداشتی از انتقال آن پیشگیری کرد. شستن مکرر دست و جلوگیری از تماس با افراد مبتلا به بیماری دست و پا و دهان می تواند تا حد زیادی به کاهش خطر انتقال عفونت به کودکان دیگر پیشگیری کند. متأسفانه هیچ درمان یا واکسن خاصی برای بیماری دست و پا و دهان وجود ندارد. علائم و نشانه های بیماری معمولاً با گذشت 7 تا 10 روز بهبود یافته و درمان می شود. استفاده از بی حسی موضعی می تواند تا حد زیادی به تسکین درد زخم های دهانی به وجود آمده کمک کند. داروهای بدون نسخه مسکن به غیر از آسپرین، مثل استامینوفن یا ایبوپروفن می تواند به کاهش درد و نا آرامی ها کمک کند.
سبک زندگی و درمان خانگی بیماری دست و پا و دهان
مصرف برخی از غذاها و نوشیدنی ها ممکن است تاول های روی زبان یا دهان یا گلو را تحریک کرده و باعث افزایش شدت علائم شود. برای کاهش درد ناشی از تاول ها و مشکلات مربوط به خوردن و آشامیدن بهتر است از نکات زیر استفاده کنید:
- مکیدن یخ یا خورده های یخ
- خوردن بستنی یا یخ در بهشت
- نوشیدن مایعات سرد مثل شیر یا آب یخ
- از خوردن غذاهای شور و پر ادویه خودداری کنید.
- غذاهای نرمی که نیاز به جویدن ندارند را بخورید.
- بعد از هر وعده غذا خوردن، دهان خود را با آب گرم بشویید.
- تا زمان درمان و بهبودی از خوردن غذا ها و نوشیدنی های اسیدی مثل آب مرکبات، نوشیدنی های میوه ای، نوشابه و ماء الشعیر خودداری کنید.
اگر فرزندتان دارای مشکلات بلع است. بهتر است از محلول آب و نمک گرم برای کاهش التهابات گلو استفاده کنید. قرقره کردن محلول آب و نمک به کاهش التهابات و درد های دهان و گلو ناشی از بیماری دست، پا و دهان کمک کرده و آن ها را تا حد قابل توجهی کاهش خواهد داد.
کارهایی که در این فاصله باید انجام دهید.
برای کاهش بی قراری و ناراحتی کودک یا خودتان بهتر است از توصیه های زیر استفاده کنید:
- استراحت کرده و در منزل بمانید.
- برای کاهش درد از دهانشویه یا اسپری دهانی استفاده کنید.
- مایعات با پایه شیر بنوشید. از نوشیدن مایعات و غذاهای اسیدی مثل آب میوه، نوشابه یا ماء الشعیر خودداری کنید.
- در صورت لزوم، از داروهای مسکن بدون نسخه به غیر از آسپرین، مانند استامینوفن یا ایبوپروفن استفاده کرده ولی زیاده روی نکنید. اما نیازی به استفاده از داروها در زمانی که تب کودک پایین است، نخواهد بود و بهتر است تا زمان مراجعه به پزشک از داروی خاصی استفاده نکنید.
آمادگی برای ملاقات با پزشک
از آنجا که قرار ملاقات با پزشک ممکن است کوتاه باشد و اغلب زمینه های زیادی برای صحبت در مورد بیماری وجود دارد. بهتر است برای این قرار ملاقات آماده باشید و تمامی نکات و سؤالات مدنظرتان را از قبل آماده کنید:
- مدت زمان ماندگاری علائم و نشانه های بیماری
- هر گونه علامت و نشانه ای که کودکتان مبتلا به آن است.
- آیا کودک تان به مراکز مراقبت از کودک، مهد کودک یا هر جایی که ممکن است بیماری در آن گسترش یابد، رفته است؟
- لیستی از هر گونه سؤالی که قصد پرسیدن آن از پزشک را دارید.
بعضی از سؤالاتی که بهتر است از پزشک خود بپرسید:
- علت احتمالی بروز علائم چیست؟
- آیا علل احتمالی دیگری برای علائم وجود دارد؟
- آیا فرزند من نیاز به انجام آزمایش خاصی دارد؟
- آیا من یا کودکم نیاز به مصرف داروی خاصی دارم؟
- بهترین روش درمانی با توجه به علائم به وجود آمده چیست؟
- برای کاهش بی قراری و علائم خودم و کودکم چه کاری می توانم در خانه انجام دهم؟
سوالات پزشک از بیمار
بعضی از سؤالاتی که پزشک ممکن است بپرسید و بهتر است آماده پاسخ دادن به آن ها باشید:
- علائم تا چه حد شدید هستند؟
- علائم برای اولین بار چه زمانی شروع شد؟
- آیا چیزی باعث بهبود علائم کودکتان می شود؟
- آیا چیزی باعث بدتر شدن و شدت گرفتن علائم کودکتان می شود؟
- آیا اخیراً فرزند تان در معرض تا تماس با شخص آلوده به این بیماری قرار گرفته است؟
- آیا احتمال می دهید که کودکتان در مهد کودک یا مدرسه دچار این بیماری شده باشد؟
نتیجه گیری
دست، پا و دهان نام بیماری است که در نتیجه یک عفونت ویروسی به وجود آمده و بیشتر کودکان را درگیر می کند. علائم و نشانه های این بیماری شامل ضایعات پوستی بر روی پاها، دست ها و تاول های دردناک اطراف بینی و دهان است. این بیماری دارو یا واکسن خاصی ندارد. اما می توان با استفاده از اقدامات مراقبتی و بهداشتی احتمال انتقال آن را تا حد قابل توجهی کاهش داد. شایع ترین و مهم ترین عارضه ناشی از بیماری دست، پا و دهان بروز کم آبی بدن است. این بیماری می تواند باعث ایجاد زخم در دهان و گلو شده و بلع را برای فرد مبتلا دردناک و مشکل کند.
در طول دوره بیماری مراقب کودک خود باشید. مطمئن شوید که کودکتان در طول بیماری غالباً مایعات مصرف می کند. اگر کم آبی بدن کودک شدید بود باید حتماً در روند بهبودی کودک مداخله کرده و با تزریق مایعات داخل وریدی، مشکل کم آبی بدن کودک را برطرف کرد.
آخرین دیدگاه‌ها