مورفولوژی اسپرم چیست؟

مورفولوژی اسپرم به اندازه و شکل اسپرم یک مرد اشاره دارد. این پارامتر، یکی از عوامل مؤثر در باروری مردان است. با این حال، مورفولوژی اسپرم تنها عامل موثر بر روی باروری مردان نیست. اندازه و شکل اسپرم می‌تواند مسئله‌ای مهم به حساب آید. زیرا اندازه و شکل اسپرم ممکن است بر باروری مردان تأثیر بگذارد.

همه اسپرم‌های یک فرد دقیقا شبیه هم نیستند. ناهنجاری در اندازه و شکل اسپرم می‌تواند در سر، قسمت میانی یا دم رخ دهد. در برخی موارد، این جهش‌ها یا تغییرات بر عملکرد کلی اسپرم تأثیر نمی‌گذارند. در شرایط دیگر، اسپرم ممکن است نتواند به درستی یا به اندازه کافی سریع حرکت کند تا به غشای تخمک برسد، آن‌را سوراخ کند یا وارد آن شود.

پزشکان معمولاً مورفولوژی اسپرم را در طی آنالیز کلی مایع منی یا آزمایش باروری ارزیابی می‌کنند. به خودی خود، نمره مورفولوژی غیر‌طبیعی یا پایین معمولاً نشانه ناباروری نیست.

آزمایشات مورفولوژی اسپرم

در آزمایش‌های مورفولوژی اسپرم، نمونه‌های مایع منی را زیر میکروسکوپ بررسی می‌کنند. در این تست، میزان درصد اسپرم با فرم طبیعی (NF) را در کل نمونه محاسبه می‌کنند. ویژگی‌های یک اسپرم طبیعی شامل موارد زیر است:

• عاری از نقص سر یا دم
• لبه صاف، سر بیضی شکل
• سر بین 2.5 تا 3.5 میکرومتر عرض و 5 تا 6 میکرومتر طول دارد.
• دمی به طول 45 میکرومتر که باید نازک‌تر از سر و وسط اسپرم باشد.
• قسمت میانی اسپرم (قسمت بین سر و دم) باید تقریباً به اندازه سر اما بسیار باریکتر باشد.
• یک سر بدون واکوئل‌های بزرگ (ارگانل‌های پر از مایع) و بیش از دو واکوئل کوچک که کمتر از 20 درصد کل سر را اشغال می‌کنند.
• دارای یک آکروزوم (غشایی با آنزیم‌هایی که قادر به نفوذ به غشای تخمک هستند) که بین 40 تا 70 درصد از سر اسپرم را می‌پوشاند.

تکنسین‌های آزمایشگاه معمولاً آزمایش‌های مورفولوژی اسپرم را با قرار دادن بخش کوچکی از مایع منی بر روی یک لام شیشه‌ای، اجازه دادن به خشک شدن آن در تماس با هوا و سپس رنگ‌آمیزی آن با رنگی که باعث می‌شود اسپرم‌ها در زیر میکروسکوپ راحت‌تر دیده شوند، انجام می‌دهند. تکنسین‌ها معمولاً درصد اسپرم NF را از طریق بررسی 200 اسپرم یا بیشتر در یک بخش از نمونه تهیه شده محاسبه می‌کنند.

تست CASA اسپرم چیست؟

آزمایش‌های مورفولوژی اسپرم را می‌توان با استفاده از فناوری تجزیه و تحلیل تصویر، مانند ارزیابی ریخت‌سنجی اسپرم به کمک کامپیوتر (CASA) ارزیابی کرد.

طبق گفته سازمان بهداشت جهانی، تست‌های کامپیوتری دقیق‌تر و قابل اعتمادتر از تست‌های دستی هستند. زیرا در این تست‌ها خطر خطای انسانی حذف می‌شود. یک دور آزمایش برای ارزیابی کامل مایع منی یا کیفیت اسپرم کافی نیست. سطح بالایی از تنوع بین افراد مختلف و همچنین بین نمونه‌های تهیه شده از یک فرد وجود دارد.

عواملی مانند خطای انسانی، آلودگی، برچسب گذاری اشتباه و زمان قبل از پردازش نیز انجام آزمایش‌های متعدد را ضروری می‌کند. معمولاً سه یا چند آزمایش انجام می‌شود که باید نتایج یکسان یا مشابهی را برای تأیید پارامتر‌هایی مانند مورفولوژی، سرعت و تحرک رقم بزند.

نتایج آزمایش مورفولوژی چه چیزی را نشان می دهد؟

در طی آزمایش مورفولوژی اسپرم، نمونه‌ای از اسپرم زیر میکروسکوپ بررسی می‌شود. افزایش تعداد اسپرم غیرطبیعی در نمونه و نمره NF پایین نشانه ابتلا به وضعیتی به نام تراتوزواسپرمی است. محدوده دقیق اسپرم طبیعی ممکن است متفاوت باشد، اما معمولاً یک محدوده مورفولوژی اسپرم طبیعی یا سالم بین 4 تا 14 درصد NF است. نمره کمتر از 4 درصد ممکن است به این معنی باشد که بارداری یک تخمک توسط اسپرم بیش از حد طبیعی طول خواهد کشید.

نتیجه 0 درصد NF معمولاً به این معنی است که استفاده از لقاح آزمایشگاهی (IVF) ممکن است برای انجام لقاح ضروری باشد. IVF شامل جمع آوری یک نمونه تخمک و اسپرم برای ترکیب در پتری دیش برای ایجاد لقاح است. معیارهای مورفولوژی اسپرم کمتر از یک دهه پیش ایجاد شد، بنابراین هنوز اختلافات زیادی در نحوه انجام آزمایش و تفسیر نتایج وجود دارد.

علاوه براین مهم است که به یاد داشته باشید که اسپرم‌هایی که از نظر اندازه یا شکل غیرعادی هستند، معمولا هنوز حامل محتوای ژنتیکی سالم‌اند. بسیاری از مردان بارور دارای درصد بالایی از اسپرم غیر‌طبیعی هستند. اکثر مطالعاتی که ارتباطی بین نمرات مورفولوژی پایین اسپرم و کاهش نرخ باروری پیدا کرده‌اند، از موضوعات و مسائل IVF استفاده کردند.

مردی که نمره NF زیر 4 درصد دارد باید با پزشک خود صحبت کند تا احتمال بروز عوارض و اختلالات مختلف بررسی شود. پزشکان متخصص در زمینه ناباروری مردان ممکن است به شناسایی علت وجود نرخ‌های مورفولوژی غیرطبیعی کمک و در برخی موارد، یک دوره درمانی را برای بهبود کیفیت اسپرم تجویز کنند.

سایر عوامل موثر بر باروری مردان

مورفولوژی اسپرم تنها یکی از عواملی است که می‌تواند بر باروری مردان تأثیر بگذارد. در طی آنالیز مایع منی، ویسکوزیته، حجم و تعداد اسپرم نیز بررسی خواهد شد. آزمایش‌های مورفولوژی اسپرم تنها یکی از موارد فرآیند آنالیز کلی منی است. در واقع، آزمایشگاه‌ها، روش‌های پزشکی و پزشکان مختلف ممکن است فرآیندهای مختلفی را به عنوان بخشی از آزمایش آنالیز اسپرم انجام دهند.

سایر عوامل و سطوح هورمونی که معمولاً در طول تجزیه و تحلیل مایع منی ارزیابی می‌شوند، عبارت‌اند از:

• استرادیول
• پرولاکتین
• ظاهر منی
• ویسکوزیته
• تستوسترون
• pH مایع منی
• غلظت مایع منی
• تعداد کل اسپرم‌ها
• حجم کل مایع منی
• درصد اسپرم‌های زنده
• شکل و عملکرد DNA
• هورمون محرک فولیکول FSH
• گلوبولین باندینگ هورمون جنس SHBG
• تحرک یا الگوهای حرکتی کلی و توانایی حرکتی اسپرم
• وجود سایر سلول‌های خارجی در مایع منی، اغلب باکتری‌ها.
• مایع شدن، یا سرعت مایع شدن مایع منی برای تسهیل حرکت اسپرم

علاوه براین موارد، وجود سلول‌های اضافی بدن در مایع منی، مانند سلول‌های اپیتلیال (سلول‌های مجاری مردانه)، سلول‌های ایمنی مانند لکوسیت‌ها (گلبول‌های سفید خون)، و ماکروفاژها (سلول‌های ایمنی پاک‌کننده) نیز ممکن است ارزیابی شوند. نقش و تأثیر دقیق مورفولوژی اسپرم بر باروری بحث برانگیز است. الزامات خاص برای آنچه که پزشکان به عنوان یک فرم طبیعی اسپرم در نظر می‌گیرند نیز متفاوت است.

به طور سنتی، اگر مردی نمرات مورفولوژی اسپرم پایینی داشت، پزشکان احتمالاً برای رفع مشکل از فناوری های کمک باروری استفاده خواهند کرد. در گذشته پزشکان گمان می‌کردند که نمرات پایین مورفولوژی اسپرم باعث کاهش کیفیت کلی منی و افزایش آسیب اسپرم می‌شود.

محققان به طور فزاینده‌ای دریافتند که مورفولوژی ممکن است آنقدر که در گذشته تصور می‌شد، در ناباروری نقشی نداشته باشد. یک مطالعه که در سال 2017 انجام شد، نشان داد که مردانی با نمره 0 درصد NF قادر به باروری تقریباً نرمال هستند. تحقیقات همچنین نشان داده است که درمان‌های IVF اغلب در مردانی که NF کمتر از 4 درصد دارند، بی‌اثر هستند.

آزمایش جایگزین ارزیابی مایع منی

آزمایش‌های DNA اخیراً توسط بسیاری از محققان و پزشکان به‌عنوان شاخص بهتری برای تشخیص و تایید ناباروری و کیفیت مایع منی نسبت به آزمایش آنالیز منی عمومی در نظر گرفته می‌شوند. برخی از آزمایشات DNA جدیدتر موجود برای ارزیابی کیفیت مایع منی، عبارت‌اند از:

• سنجش تونل
• سنجش دنباله دار
• تست تکه تکه شدن DNA (Reprosource®)
• سنجش ساختار کروماتین اسپرم یا SCSA

اگر از فناوری‌های کمکی استفاده شود، تزریق اسپرم داخل سیتوپلاسمی، ICSI، که در آن یک اسپرم طبیعی از نمونه مایع منی جدا شده و به تخمک تزریق می‌شود، ممکن است گزینه خوبی برای مردان با نمرات مورفولوژی پایین باشد. به این ترتیب، ناباروری این افراد به کمک این روش‌ها جبران خواهد شد.

پزشک نتایج تست‌ها را با شما در میان می‌گذارد و به شما کمک می‌کند تا برای درمان ناباروری خود تصمیم درستی بگیرید. پس از تعیین شرایط اسپرم شما، روش درمانی مناسب جهت رفع ناباروری استفاده خواهد شد.

رابطه بین مورفولوژی اسپرم و باروری چگونه است؟

باید بدانید که مورفولوژی اسپرم بر باروری تأثیر می‌گذارد. زیرا اسپرم باید شکل خاصی داشته باشد تا بتواند به تخمک نفوذ کند. اما مورفولوژی تنها یکی از عوامل متعدد در مورد باروری است. علاوه براین، پزشک معالج به تعداد کلی اسپرم‌ها و اینکه این سلول‌ها چگونه حرکت می‌کنند، توجه خواهد کرد.

به طور کلی، تجزیه و تحلیل مایع منی می‌تواند به بررسی وضعیت سلامتی شما کمک شایانی کند.

آیا سر کوچک اسپرم به معنای انجام IVF است؟

اگر پزشک به شما بگوید که مورفولوژی اسپرم شما به معنای داشتن سر‌های کوچک است، لقاح آزمایشگاهی (IVF) ممکن است یک گزینه مناسب برای رفع مشکل شما باشد. IVF روشی است که در آن پزشک مایع منی را استخراج کرده و مستقیماً به تخمک‌هایی که از بدن همسر شما خارج شده‌اند، تزریق می‌کند.

سپس آنها جنین‌هایی را که از این فرآیند به دست می‌آیند در رحم همسرتان می‌کارند. این فرآیند یک روش تهاجمی است، اما می‌تواند یک روش موثر برای بارداری باشد. اگر شما و همسرتان آماده باردار شدن هستید، با پزشک معالج خود برای انجام این فرآیند صحبت کنید.

آیا می‌توان مورفولوژی اسپرم را بهبود بخشید؟

اسپرم‌های شما، معمولاً هر چه جوان‌تر باشید، سالم‌تر خواهد بود. برخی از پزشکان توصیه می‌کنند که اسپرم‌های خود را زودتر منجمد کنید تا زمانی که آماده تشکیل خانواده هستید، سالم‌ترین اسپرم خود را برای استفاده در دسترس داشته باشید. با این حال اگر متوجه شوید که شرایط مورفولوژی اسپرم شما نامطلوب است، برای انجام این گزینه خیلی دیر خواهد بود.

بدن شما همیشه در حال تولید اسپرم‌های جدید است، بنابراین ایجاد تغییر در رژیم غذایی یا سبک زندگی شما می‌تواند بر سلامت اسپرم شما تأثیر بگذارد. از جمله موارد موثر بر کیفیت اسپرم، عبارت‌اند از:

• کاهش وزن
• ورزش منظم
• پرهیز از مصرف زیاد مشروبات الکلی، استعمال دخانیات یا مواد مخدر غیرقانونی

علاوه براین، مصرف برخی از مکمل‌ها و ویتامین‌های طبیعی نیز ممکن است برای ارتقاء مورفولوژی طبیعی اسپرم مفید باشند. راه‌های بیشتری برای بهبود سلامتی اسپرم وجود دارد که می‌توانید با تماس با یک پزشک، درباره آنها مشورت کنید.

سایر علل احتمالی ناباروری مردان

اگر شما و همسرتان برای باردار شدن چندبار تلاش کرده‌اید و نگران این مسئله هستید که ممکن است در سلامتی باروری شما مشکلی وجود داشته باشد، برای بررسی کامل وضعیت سلامتی‌تان به پزشک مراجعه کنید. مورفولوژی اسپرم تنها یکی از علل احتمالی بروز مشکل است.

اختلالات پزشکی و مشکل در باروری

اختلالات پزشکی زیادی وجود دارند که می.توانند باردار شدن را دشوار کند. بیماری‌هایی مانند واریکوسل، عفونت‌ها و عدم تعادل هورمونی می‌توانند بر باروری شما تأثیر بگذارند. حتی بیماری سلیاک نیز می‌تواند یک عامل موثر بر باروری شما باشد.

نگرانی‌های زیست محیطی و باروری

قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی یا تشعشعات در محل کار یا خانه می‌تواند بر اسپرم و در نتیجه باروری شما تأثیر بگذارد.

سبک زندگی و باروری

احتمالاً می‌دانید که سیگار کشیدن و مصرف داروهای غیرقانونی موارد نامطلوبی برای باردار شدن هستند، اما سایر موارد مربوط به سبک زندگی نیز می‌توانند بر باروری شما تأثیر بگذارند. از جمله راه‌های مطلوب برای بهبود باروری، عبارت‌اند از:

• الکل را ترک کنید.
• استرس عاطفی را مدیریت کنید یا کاهش دهید.
• وزن خود را متعادل نگه دارید یا اگر اضافه وزن دارید یا چاق هستید وزن خود را کاهش دهید.

مورفولوژی اسپرم تنها یک قطعه کوچک از پازل باروری است، بنابراین بسیار مهم است که نتایج تست‌های مختلف را با پزشک معالج خود در میان بگذارید تا تعیین شود که آیا وضعیت سلامتی شما می‌تواند بر شانس باردار شدن تأثیر بگذارد یا خیر. در مورد هر تغییری در سبک زندگی که می‌توانید از امروز شروع کنید، با یک پزشک مشورت کنید.